Bouwen en Breken (1)

De gereformeerde Noorderkerk te Drachten.

De Christelijke Afgescheidene Gemeente van ‘Dragten’ in de Friese gemeente Smallingerland werd geïnstitueerd op 14 juni 1844 in een schuur aan de Noorderdwarsvaart, in het toenmalig uiterste oosten van het dorp. Haar eerste predikant was ds. Jakop Geerts Huiskes (1798-1848), die vanaf 1845 tot zijn overlijden de gemeente gedurende drie jaar diende. Tot de komst van Huiskes gingen predikanten uit de omgeving voor, maar vaak heeft ‘professor’ Tamme Foppes de Haan het Woord gebracht.

Aannemer B.P. Offringa had intussen opdracht gekregen een kerk te bouwen. De kerk kwam aan de Stationsweg.

De oorspronkelijke gereformeerde kerk aan de Stationsweg te Drachten
De oorspronkelijke gereformeerde kerk aan de Stationsweg te Drachten

Op 9 november 1844 werd de kerk ‘ingewijd’: ‘De Afgescheiden Kerk in Noorder Dragt, afgetimmerd zijnde, komt op een totale som van fl. 5.376,62’, zo citeerde wijlen hoofdonderwijzer J. Gietema de kerkenraadsnotulen in zijn prachtige (helaas nog onuitgegeven) manuscript over de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk te Drachten. In de muur van de kerk werd een gevelsteen ingemetseld, waarop de tekst uit Jesaja 2:3 werd aangebracht: ‘Komt, laat ons opgaan tot den berg des Heeren, tot den Huise Gods Jacops opdat hij ons Leere van zijne wegen en dat wij wandelen in zijne paden’.

De eerste (gevel-) steen die in 1844 ter gelegenheid van de in gebruikneming van de Noorderkerk in de muur werd aangebracht.
De (gevel-) steen die in 1844 ter gelegenheid van de ingebruikneming van de Noorderkerk in de muur van de kerk werd aangebracht.

In de tijd van Huiskes telde de kerk van Drachten ongeveer zeventig belijdende leden. Maar zij groeide flink. In 1880 werden daarom twee galerijen in de kerk geplaatst. En omdat in 1883 een orgel was aangekocht uit Purmerend moest de kerk het jaar daarop flink uitgebreid worden: het orgel nam in verhouding erg veel ruimte in beslag. De verbouwing was ingrijpend genoeg om ter herinnering daaraan een gedenksteen te plaatsen.

Ter gelegenheid van de verbouwing van 1884 werd deze gevelsteen geplaatst.
Ter gelegenheid van de verbouwing van 1884 werd deze gevelsteen geplaatst.

In 1914 werd de kerk opnieuw vergroot, tot maar liefst 800 zitplaatsen. In 1922 was de bezettingsgraad in de beide kerkdiensten intussen dermate groot geworden, dat besloten werd in het vervolg drie diensten te houden.

Vandaar dat in het zuiden van Drachten in 1924 begonnen werd met de bouw van een tweede kerk, gelegen aan de toenmalige Zuiderstraatweg (de latere Burgemeester Wuiteweg), het verlengde van de Stationsweg. De namen van beide kerken waren toen gauw bedacht: Noorderkerk en Zuiderkerk.

                                                                      Aantal
Jaar          Ledental        predikanten          kerkgebouwen

1925            1.900                       2                   2 (Noord, Zuid)
1935            2.400                       2                   2 (Noord, Zuid)
1946            2.060                       2                   2 (Noord, Zuid)

Hoewel de Vrijmaking (die in Drachten in 1945 plaats vond) de groei enigszins vertraagde, zette de uitbreiding van de kerk dermate door, dat de kerkenraad eind jaren ’50 besloot de Noorderkerk ingrijpend te vergroten en te moderniseren. De verbouwing vond plaats in 1959 en 1960. Intussen werden de kerkdiensten in de Philipskantine gehouden.

Op deze foto uit mei 1959 is de verbouw van de Noorderkerk te zien (foto FD, via G. Kuiper te Appingedam).
Op deze foto uit mei 1959 is de verbouw van de Noorderkerk te zien (foto FD, via G. Kuiper te Appingedam).

De ‘nieuwe’ Noorderkerk werd op 31 maart 1960 weer in gebruik genomen; de voorganger in de dienst was ds. H. van Twillert. De Noorderkerk had toen ongeveer 1.000 zitplaatsen en was daarmee veruit het grootste kerkgebouw in Drachten.

De vergrote en 'gemoderniseerde' Noorderkerk.
De vergrote en ‘gemoderniseerde’ Noorderkerk.

De belangrijkste groei van de Drachtster Gereformeerde Kerk moest echter nog komen. Deze vond vooral tussen 1955 en 1975 plaats. Door de vestiging van de Philipsfabriek (op 13 november 1950 met toen nog slechts een dertigtal medewerkers) breidde Drachten snel uit en de Gereformeerde Kerk bleef wat dat betreft niet achter. De kerk groeide in die jaren gemiddeld met ongeveer 350 zielen per jaar. Op 11 augustus 1965 werd de Fonteinkerk in gebruik genomen. In 1970 volgde de Menorah in het oosten van Drachten en in 1977 opende De Opdracht in het noorden de deuren. Tenslotte volgde in 1980 De Arke in het westen van het dorp.

Het aantal predikantsplaatsen groeide navenant, zoals het onderstaande schema duidelijk maakt, met als ‘hoogtepunt’ 1983, toen de kerk 10.326 zielen, 9 predikanten en 6 (‘reguliere’) kerkgebouwen telde. Want nog steeds wordt ook gebruik gemaakt van het van oorsprong gereformeerde (nu PKN) evangelisatiegebouw De Schakel.

De Schakel

De Kerk van Drachten was in die tijd de grootste ongedeelde Gereformeerde Kerk van ons land.

                                                                    Aantal
Jaar          Ledental        predikanten          kerkgebouwen

1955         2.423                     2                       2 (Noord, Zuid)
1965         5.647                     6                       3 (+ Fontein)
1975         9.373                     7                       4 (+ Menorah)
1985      10.235                     9                       6 (+ De Opdracht en De Arke)

Na 1983 trad langzaam maar zeker een daling van het ledental in. Behalve door de ontkerkelijking verminderde het zielental ook door overgangen naar andere kerken; vooral dient dan gewezen te worden op de kennelijke aantrekkingskracht van de Vrije Baptisten, die in de grote Bethelkerk bijeenkomen.

                                                                    Aantal
Jaar          Ledental        predikanten          kerkgebouwen

1995          8.766                    9                       4 (- Fontein en – De Opdracht)
2002          7.827                    6                       4 (- Noorderkerk, + De Oase)

De afbraak van de Noorderkerk na 1996
De afbraak van de Noorderkerk na 1996.

Het gevolg van deze ontwikkeling werd in een noodtempo duidelijk. In 1994 werd de Fonteinkerk verkocht aan de vrijgemaakte Gereformeerde Kerk; in 1995 werd De Opdracht gesloten en gesloopt, en in 1996 verdween de Noorderkerk. Daarvoor in de plaats kwam echter de grote moderne Oase, in het noorden van Drachten. In elk van de vier Drachtster windstreken bevindt zich vandaag de dag nog steeds een gereformeerde (nu PKN-) kerk: De Oase in het noorden, de Zuiderkerk in het zuiden, de Menorah in het oosten en De Arke in het westen van Drachten.

De afbraak van de Noorderkerk bijna voltooid...
De afbraak van de Noorderkerk bijna voltooid…

In de hal van De Oase zijn de twee gedenkstenen uit de Noorderkerk aangebracht, die de herinnering aan de oudste gereformeerde kerk van Drachten levend houden.

De gereformeerde (PKN-) kerk 'De Oase' te Drachten.
De gereformeerde (PKN-) kerk ‘De Oase’ te Drachten.

Enige literatuur:

J. Gietema, Geschiedenis der Geref. Kerk te Drachten. Drachten, 1955 (manuscript)

J. Beetsma, Kleine mensen in een grote kerk. Drachten, 1969

B. de Groot en T. Talsma, Kerk te kijk. 150 jaar Gereformeerde Kerk te Drachten 1844-1994. Drachten, 1994

S.S. Cnossen, Ik zal gedenken. Afscheiding en Vrijmaking in Drachten.  Drachten, 1994

T. Dijkstra, 25 jaar De Arke Drachten 1980-2005. Drachten, 2005

Gereformeerde Noorderkerk te Drachten voor de sloop