Discussie over ‘Het Bommetje van Trouw’…
… in het Nederlands Dagblad
In het Nederlands Dagblad van 31 augustus 2015 werd uitgebreid aandacht besteed aan onze kritische opmerkingen over het boek God in de Oorlog van dr. J. Bank, samengevat in het artikel Het Bommetje van Trouw, dat ook op deze website te vinden is. Zoals bekend werd in Het Bommetje van Trouw een behoorlijk aantal punten aangedragen waar de auteur van God in de Oorlog volgens de opsteller van Het Bommetje aantoonbaar onjuiste feiten vermeldde of belangrijke feiten juist wegliet, waardoor de door dr. Bank verdedigde stelling zonder beter bewijsmateriaal niet houdbaar was.
Die stelling was, kort maar correct samengevat, dat ‘de leiding’ van de Gereformeerde Kerken (volgens dr. Bank was dat de generale synode) vooral bij monde van dr. H.H. Kuyper trachtte die kerken zoveel mogelijk ‘in het spoor van de nationaal-socialistische regels’ te houden. Een van de kritiekpunten die ook in het Nederlands Dagblad vermeld werd, was bijvoorbeeld dat de auteur van God in de Oorlog had weggelaten dat de generale synode al in 1936 (en in 1941) verklaarde dat het lidmaatschap van de NSB niet verenigbaar was met dat van de Gereformeerde Kerken in Nederland en dat NSB-leden onder de kerkelijke tucht gesteld dienden te worden.
Reactie dr. Harinck.
Aan het eind van dat artikel reageerde dr. George Harinck (hij is directeur van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) van de Vrije Universiteit in Amsterdam).
Allereerst zei hij ‘dat er inderdaad fouten zitten in het boek van dr. Bank’. Hij vertelde er echter niet bij dat die fouten wel precies de punten waren die de bewijsvoering voor de stelling van dr. Bank omver haalden. Dat was dan ook de reden dat wij opmerkten dat dr. Bank – om zijn stelling te ondersteunen – echt andere argumenten moet gaan zoeken.
Verder vond dr. Harinck dat de opsteller van Het Bommetje van Trouw met de kritiek op het weglaten van het NSB-besluit een punt had, maar relativeerde dit direct met de mededeling: ‘De hele theologische faculteit van de gereformeerde Vrije Universiteit nam onmiddellijk afstand van het synodebesluit over de NSB. Kortom dat synodebesluit was niet onomstreden’.
Wij zouden daaraan graag het volgende willen toevoegen: waar die prae-adviseurs, c.q. de hoogleraren van de VU, tegen waren was niet het gedeelte over het lidmaatschap van de NSB, maar het motief van de censuuroefening als tuchtmaatregel over NSB-leden, waartoe de synode besloten had. De synode mocht volgens de kerkorde immers geen politieke zaken behandelen. Het hele verhaal staat in dr. J. Ridderbos, Strijd op twee fronten, deel 1, pag. 221 e.v. En als je leest hoe die besloten synodevergadering verliep, wekt het geen verbazing dat de generale synode direct na de oorlog de invloed van de prae-adviseurs drastisch inperkte. Maar hoe dan ook: de synode had besloten wat zij besloten had!
… en in het Reformatorisch Dagblad.
Over de discussie in het Nederlands Dagblad elders op deze website meer. Want ook in het Reformatorisch Dagblad heeft een discussie over het onderwerp plaatsgehad. Op verzoek van de redactie van die krant schreef de opsteller van Het Bommetje van Trouw een samenvatting waarin de belangrijkste punten aan de orde kwamen. Dat paginagrote artikel verscheen op 31 augustus in het RD. Daarop reageerde dr. J. Bank, ook op uitnodiging van de redactie van het RD, met een weerwoord. Dat werd gepubliceerd in de krant van zaterdag 5 september. Als (zo mogelijk laatste) reactie onzerzijds stuurden wij de volgende afrondende opmerkingen naar het RD:
“Dat wij grote bewondering en waardering hebben voor de ‘ongetwijfeld grote klus’ die dr. Bank met zijn boek God in de Oorlog geleverd heeft, hebben we in de inleiding van onze kritische beschouwing Het Bommetje van Trouw al duidelijk gemaakt. Daarover dus geen misverstand!
Voor het overige moeten we constateren dat in dr. Banks weerwoord van 5 september weinig nieuws voorkomt. Het eerste stuk van zijn artikel is een uitvoerige weergave van wat dr. Bank over de houding van de kerken in Europa in zijn boek al vertelde; daarover bestond dan ook, net als dr. Bank ook zegt, geen verschil van mening.
Verheugend.
Wel is het verheugend te constateren dat dr. Bank in elk geval zijn mededeling ‘dat de Gereformeerde Kerken aan het eerste protest van het Convent van Kerken bij monde van dr. H.H. Kuyper niet meewerkten’, nu corrigeert. Wij betoogden en bewezen immers dat deze kerken wel degelijk aan dat eerste protest meewerkten. De relativerende kanttekening, die dr. Bank daarbij maakt over de houding van dr. H.H. Kuyper ten aanzien van dat eerste interkerkelijke protest, verandert daar niets aan. Dat de houding van dr. Kuyper niet paste in het beleid van de generale synode, hebben wij zelf immers juist duidelijk aangetoond. Diens Duitsvriendelijke houding was immers de terechte en regelrechte oorzaak van zijn verdwijnen uit het Convent van Kerken; daarom maakte Kuyper daarvan ook maar heel kort deel uit.
Dat dr. Bank ‘in zijn boek’ nergens zegt dat de synode van de Gereformeerde Kerken ‘deutschfreundlich’ was, klopt. Maar dat hebben wij ook niet betoogd. Wij citeerden die uitspraak met naam en toenaam uit het Trouw-interview; en die uitlating heeft dr. Bank nooit op een of andere manier herroepen.
Voor het overige moeten we constateren dat onze bezwaren tegen de onjuistheden en weglatingen over de houding van de ‘de leiding’ der Gereformeerde Kerken in het boek God in de Oorlog, overeind blijven; op een aantal van onze bezwaren is dr. Bank (ook nu weer) niet ingegaan. We noemen daarom nog maar weer eens twee belangrijke punten (in ons artikel Het Bommetje van Trouw nader gedocumenteerd en in paragraaf 5 daarvan nog even op een rijtje gezet): zijn onjuiste mededeling over het lidmaatschap van dr. Kuyper van het Deputaatschap voor de Correspondentie met de Hooge Overheid (volgens dr. Bank duurde dat de hele oorlog, maar volgens de feiten vertrok hij op aandrang van de kerken al in december 1940); ten tweede het door hem weggelaten feit dat de generale synode al in 1936 besloot dat het lidmaatschap van de NSB onverenigbaar was met dat van de Gereformeerde Kerken, en dat dit besluit in 1941 herhaald werd.
Als dr. Bank deze (en de andere) in Het Bommetje van Trouw genoemde onjuiste feiten en weglatingen (in zijn overigens prachtige boek!) gewoon wil handhaven, zoals hij in zijn artikel opmerkt, dan is dat natuurlijk zijn keus.”
© 2015. GereformeerdeKerken.info