Op zondag 27 september 2015 vond de laatste kerkdienst plaats in de gereformeerde kerk aan de Van Emstweg te Appelscha (Frl.). De kerk is in de verkoop gezet. In het vervolg zullen de kerkdiensten van de protestantse gemeente gehouden worden in de voormalige hervormde (nu PKN-) kerk De Schutse in het dorp.

De gereformeerde kerk werd rond 11 juli 2016 afgebroken. Daarvan werd de volgende opname gemaakt:

De sloop van de gereformeerde kerk te Appelscha.

Geïnstitueerd.

De Gereformeerde Kerk te Appelscha werd op 7 februari 1836 geïnstitueerd door ds. Hendrik de Cock, ‘de Vader der Afscheiding’, die op dat moment in Smilde woonde, omdat hij in Ulrum in 1834 was afgezet als hervormd predikant. Appelscha behoorde op dat moment tot de hervormde gemeente van Oosterwolde. Een klein aantal gemeenteleden uit Appelscha voelde zich echter niet thuis onder de prediking van de hervormde ds. J.C.A. Sietskamp, zoals die in het oude kerkje in Oud-Appelscha werd gehouden. De predikant was naar hun oordeel niet rechtzinnig. Dat had uiteindelijk tot gevolg in Appelscha vijf hervormde gemeenteleden zich in de herfst van 1835 afscheidden van de hervormde kerk en zich bij de Afgescheidenen voegden. Het ging daarbij om de veenarbeiders J.L. Tiesinga, M.J. van Buiten, F.J. Duursma, G.F. Schuitemaker en W.L. de Jong.

Op 7 februari 1836 was ds. De Cock in Appelscha. Hij doopte ten huize van J. van der Stoep een kind van M.J. van Buiten en institueerde toen meteen de Christelijke Afgescheidene Gemeente aldaar. De gemeente had toen 16 leden (Appelscha telde in die tijd ongeveer 180 inwoners). De grietman van de grietenij Ooststellingwerf stond zeer vijandig tegenover de Afgescheidenen die hij in enkele brieven aan zijn meerderen in snerende bewoordingen omschreef.

In november 1841 kreeg de kleine gemeente van Appelscha haar eerste voorganger: veenbaas J.L. Tiesinga (1797-1846) werd op verzoek van de gemeenteleden als zodanig aangesteld. Hij ‘stond’ daar tot 1846, toen hij overleed. Ondertussen had koning Willem II de Christelijke Afgescheidene gemeente in Appelscha in september 1842 erkend; dit op verzoek van de kerkelijke gemeente, die toen bijna honderd leden telde. Het verzoekschrift aan de koning was door 34 manslidmaten ondertekend.

Een eigen kerk en school.

Het spreekt vanzelf dat de Afgescheidenen een eigen kerkje wilden. Al snel verrees aan het Smidslaantje een eenvoudig kerkgebouwtje, dat al in 1841 vervangen werd door de kerk aan De Vaart Z.Z. 61. Daarvan legde ds. Tiesinga de eerste steen. In 1856 werd de kerk verbouwd en vergroot.

De tweede predikant, H.J. van Goor (1822-1867) stond er slechts een jaar, in 1848, en de predikanten R.L. van der Scheer (1809-1865), G. Wissink (1812-1888), D. Vrieling (1854-1937) en G.J. Hekkert (1863-1917), volgden hem op.

Appelscha kreeg echter aan het eind van de negentiende eeuw een oefenaar, P. Koster, die daar als zevende voorganger van 1899 tot 1912 werkzaam was. In zijn ambtstijd werd in 1911 de school voor christelijk nationaal onderwijs opgericht. In 1906 had men al fl. 3.500 gespaard en op 3 juli 1911 werd de eerste steen gelegd door oefenaar Koster.

De opvolger van oefenaar Koster was ds. J. Waterink (1890-1966), die later grote bekendheid kreeg als pedagoog en stichter van het Pedologisch Instituut van de Vrije Universiteit te Amsterdam (later werden ook predikanten benoemd die de geestelijke verzorging behartigden van de patiënten in het Sanatorium Beatrixoord, dat  enige tijd in Appelscha gevestigd was. Ds. L. Touwen (1888-1986) deed dat werk (na zijn predikantschap) van 1953-1957, evenals de emeritus-predikant P.J. Lambooy (1896-1983 – de bekende zendingsman) van 1962 tot 1970 en de emeritus ds. W.G. Berkhoff (1908-1984) van 1973-1976).

Het kerkgebouw aan de Vaart Z.Z. deed dienst tot 1956, toen de huidige kerk aan de Van Emstweg in gebruik genomen werd. Deze was ontworpen door architect H. van Leeuwen. De eerste steen voor het kerkgebouw werd gelegd door ds. L. Touwen.

In 1973 werd een aantal vergaderzalen bijgebouwd; dat bijgebouw kreeg de naam De Aanloop. Het werd op 22 mei 1973 door ds. A.C. Koeman (1923-1987) geopend. De totale vloeroppervlakte van kerk en De Aanloop bedroeg zo’n 800 m². De hoofdentree van de kerk is aan de Van Emstweg, maar ook via De Aanloop was de kerkzaal te bereiken.

In 2000 tekenden de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Gemeente van Appelscha een intentieverklaring die uiteindelijk moest leiden tot één protestantse gemeente. Vooral na 2004 kwam de samenwerking in een stroomversnelling. Zo waren binnen een jaar – vanaf juli 2005 – alle kerkdiensten gezamenlijk: ’Het begon met de eerste zondag van de maand. Toen dat goed beviel volgden de derde en de vijfde zondag en vervolgens allemaal. Na verloop van tijd gingen beide kerkenraden samen vergaderen’. Het eerste terrein waar het Samen-op-Weg-proces met de hervormden jaren geleden in Appelscha gestalte kreeg was het jeugdwerk. In het gereformeerde kerkgebouw was ‘op de kreake’ (op de gaanderij) de JOP (Jongeren Ontmoetings Plek) gevestigd, de eigen plek voor de jeugd.

Afscheid.

Op 27 september 2015 werd dus de laatste kerkdienst in de gereformeerde kerk gehouden. Vóór deze dienst konden de gemeenteleden samen aan het ontbijt deelnemen. Aan het eind van de laatste dienst werd de paaskaars gedoofd; voordat dit plaatsvond was een kleine kaars aan de paaskaars aangestoken en in een stormlamp geplaatst. Deze ging mee naar de ‘nieuwe’ kerk, om daar de grote kaars weer mee aan te steken. In een lange stoet ging het toen lopend van de gereformeerde kerk naar De Schutse aan de Vaart Z.Z.

Aan de kinderen van de christelijke basisschool De Mandebrink (oorspronkelijk opgericht in 1911) was het volledig toevertrouwd dat deze tocht gepaard ging met zoveel mogelijk lawaai, door onder meer op pannendeksels te slaan. Nadat enkele kinderen een lint hadden doorgeknipt konden de gemeenteleden onder versierde bogen De Schutse binnenlopen. Hier werd de kerkdienst voortgezet die in de gereformeerde kerk was gestopt.

De bestemming voor het gereformeerde kerkgebouw aan de Van Emstweg, ingevolge de geldende ‘Beheersverordening Appelscha 2014’ van de gemeente Ooststellingwerf, is ‘Detailhandel’.