Kerkgebouw Kornhorn wordt afgestoten.

De Gereformeerde Kerk te Kornhorn (enkele kilometers ten oosten van Surhuisterveen) wordt ingaande 1 januari 2017 samengevoegd met de Gereformeerde Kerk te Opende (gelegen tussen Surhuisterveen en Kornhorn).

Vanaf die datum wordt het kerkgebouw van Kornhorn niet meer gebruikt voor reguliere erediensten. Op termijn wordt dit gebouw afgestoten. Aldus deelt de preses van de kerkenraad van Kornhorn, de heer F. van der Heide, ons mee.

De redenen voor samenvoeging zijn: in Kornhorn kan men geen mensen meer bereid vinden om zitting te nemen in de kerkenraad. Ondanks het gedurende vier jaren intensief zoeken naar vervanging van aan-de-beurt-van-aftreden zijnde kerkenraadsleden heeft dit niet geleid tot voldoende “aanwas”. Van de zittende kerkenraadsleden is de meerderheid begonnen aan een verlenging van de zittingsperiode tot de samenvoeging is gerealiseerd en er een goede overgang wordt gewaarborgd.

Daarnaast hebben gesprekken over een fusie van de drie PKN-kerken van Opende-Kornhorn (in Opende is ook nog een hervormde gemeente) niet geleid tot het gewenste resultaat op een redelijk korte termijn. Vandaar dat gekozen werd voor het samengaan van beide Gereformeerde Kerken.

Sinds 2008 vormde de Gereformeerde Kerk van Kornhorn een combinatiegemeente met de Hervormde Gemeente van Opende-Kornhorn. De laatste jaren was er ook regelmatig contact tussen de Gereformeerde Kerk te Kornhorn en die te Opende. Beide Gereformeerde Kerken zullen dus per 1 januari 2017 gaan fuseren.

Kort historisch overzicht.

1. De Gereformeerde Kerk te Kornhorn.

De Gereformeerde Kerk te Kornhorn werd op 23 mei 1880 vanuit Grootegast geïnstitueerd als ‘Christelijke Gereformeerde Gemeente’ en werd vanaf de landelijke fusie tussen Christelijke Gereformeerden (vanuit de Afscheiding) en Nederduitsche Gereformeerden (vanuit de Doleantie) ‘Gereformeerde Kerk’.

De instituering van de Christelijke Gereformeerde Gemeente van Kornhorn was – uiteraard naast het werk van ds. H. de Cock in 1834 en daarna – de vrucht van een aantal opwekkingsbewegingen die in de tweede helft van de negentiende eeuw in het Groningse Westerkwartier (maar ook elders in de provincie, zoals in Uithuizermeeden) plaatsvonden. Vooral jongeren werden op die manier tot geloof gebracht. Deze opwekkingsbewegingen begonnen rond 1860 in Grootegast, tijdens de ambtsperiode van ds. E. van de Berekamp (1821-1904), die daar van 1852 tot 1898 predikant was. De gemeente breidde zich in die tijd snel uit, waardoor het mogelijk werd ook in het onder de herderlijke zorg van Grootegast ressorterende Kornhorn een Christelijke Gereformeerde Gemeente te institueren.

De kerkelijke notulen uit 1882 (twee jaar na de instituering van de kerk te Kornhorn) geven een duidelijk beeld van de kerkelijke toestand in het dorp. ‘Reeds jaren was aan deze plaats groote behoefte aan de zuivere prediking van het Woord Gods. Deze streek was berucht door vechtpartijen, moordtonelen, losbandigheid en allerlei goddeloosheid. De dag des Heeren werd op de snoodste wijze ontheiligd. Wel waren er enkelen die op Zondag de lange reis maakten naar Marum, Grootegast of Surhuisterveen, doch hun getal was klein. Ouden van dagen en zwakken naar het lichaam was een uur lopen te moeijelijk, bij anderen de belangstelling naar het zuivere Evangelie niet zoo groot om dat kerkpad te gaan. Sommige leden der Gemeente van Christus leefden in de overtuiging: het Woord Gods, het Evangelie, zoals het ons in de Zoon van God geopenbaard is, moest deze menschen gebracht worden. Ze besloten daarom met vereende krachten in afhankelijkheid van God te beproeven, of hier ook geen predikers konden verkregen worden die niets anders wilden weten dan Jezus Christus en Die gekruist’.

Eerst in een schuur…

Vanaf 11 februari 1875 werd elke zondagavond in opwekkingsgeest gepreekt in de schuur van Marcus Graanstra, maar deze verkocht zijn schuur in 1878 en de nieuwe eigenaar wilde daar geen gepreek meer, zodat een kerkzaaltje werd ingericht in de schuur van Piet de With te Kornhorn. Deze lag aan de huidige Provincialeweg 49.

… en later in een heuse kerk (1882).

De Christelijke Afgescheidene Gemeente te Kornhorn werd dus op 23 mei 1880 geïnstitueerd. Twee jaar later werd een heuse kerk aan de Provincialeweg in gebruik genomen. De eerste predikant van de Christelijke Gereformeerde Gemeente was ds. J. Buikema (1852-1921), die van 1882 tot 1887 in Kornhorn stond; de tweede was ds. H. Huls (1862-1947), die daar van 1887 tot 1890 predikant was. In juni 1892, toen ds. J. Veenbaas (1850-1924) – van 1890 tot 1920 – Kornhorns predikant was, ging de Christelijke Gereformeerde Gemeente van het dorp mee met de landelijke fusie van de ‘Christelijke Gereformeerde Kerk’ (afkomstig vanuit de Afscheiding van 1834) en de ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerken’ (ontstaan tijdens de Doleantie van 1886). De verenigde kerk heette toen ‘Gereformeerde Kerk’.

Een kerkscheuring…

In tegenstelling tot in andere plaatsen in het land was in Kornhorn aanvankelijk weinig te merken van ontevredenheid over de landelijke vereniging tussen beide kerken, maar na verloop van tijd ontstond bij sommigen bezwaar tegen bepaalde leerstellingen, vooral over de doop. Ook waren er die geen baat zeiden te hebben bij de, zoals men dat noemde, ‘beschouwende manier van prediking’, en een meer bevindelijke prediking op prijs stelden. Landelijk had dat al in hetzelfde jaar, in 1892, tot een kerkscheuring geleid, waaruit  de ‘Voortgezette’ Christelijke Gereformeerde Kerk ontstond.

De eerste manifestatie van deze bezwaren deed zich in Kornhorn pas in 1902 en 1903 voor, toen een aantal mensen bij iemand thuis bijeenkwam om een preek te lezen. Ook een predikant werd hierbij soms uitgenodigd, ds. G. Oosterhuis, sinds 31 mei 1902 christelijke gereformeerd predikant te Groningen. Dit leidde tot het ontstaan van een (‘voortgezette’) Christelijke Gereformeerde Gemeente te Kornhorn, die geïnstitueerd werd op 18 november 1903. Het begon met twee vrouwelijke lidmaten, die hun lidmaatschap van de Gereformeerde Kerk te Kornhorn opzegden.

Nóg een scheuring…

Het gereformeerd kerkelijk leven zette zich in de jaren daarop in redelijke rust voort. Maar in de jaren ’30 van de twintigste eeuw ontstonden in de landelijke gereformeerde wereld opnieuw meningsverschillen, die te maken hadden met allerlei leerstukken. Onderwerp van discussie waren onder meer de pluriformiteit van de kerk (bestaat er naast en buiten de Gereformeerde Kerken nóg een ware kerk?), hoe men dacht over doop en Verbond, over de ‘algemene genade’, de onsterfelijkheid van de ziel en over de vereniging van de beide naturen (‘God en mensch’) in Christus.

Deze verschillen van inzicht én de synodebesluiten daarover leidden tot schorsingen en afzettingen van predikanten en ambtsdragers en uiteindelijk tot het ontstaan van de ‘vrijgemaakte’ Gereformeerde Kerken; ook in Kornhorn ontstond een vrijgemaakte Kerk, en wel op 16 oktober 1945, ruim een jaar nadat de Vrijmaking landelijk was begonnen. Op dat moment was ds. E.H. Woldringe (1884-1961) predikant van de Gereformeerde Kerk te Kornhorn. Deze maakte zich vrij;   ’volgens een telling hadden zich 153 leden [met de predikant] vrijgemaakt en kozen ongeveer 500 leden voor de synode’. De meerderheid van de léden bleef dus lid van de Gereformeerde Kerk.

In Kornhorn leidde dit tot een juridische strijd om de kerkelijke goederen (de kerk, het archief en de overige bezittingen). Omdat een meerderheid van de kérkenraad zich had vrijgemaakt werden uiteindelijk, na een lange juridische strijd, de kerk en de pastorie toegekend aan de vrijgemaakte kerk. Sindsdien kerkten de gereformeerden aanvankelijk in de school, maar ze mochten later het gebouw van de Christelijke Gereformeerde Gemeente gebruiken.

Vandaar dat de kerkenraad van de Gereformeerde Kerk plannen maakte voor de bouw van een nieuwe kerk. Architect Eldering uit Leeuwarden maakte een plan en in mei 1950 kon met de bouw begonnen worden. Op 30 november 1950 werd de kerk in gebruik genomen. Deze kerk in Kornhorn zal dus, naar bekend werd, na de samenvoeging met de Gereformeerde Kerk te Opende, op termijn worden afgestoten. We hopen u daarvan op de hoogte te houden.

2. De Gereformeerde Kerk te Opende (Gr.).

Voorbereiding van de instituering.

De Gereformeerde Kerk te Opende werd op dinsdag 10 juni 1924 geïnstitueerd vanuit de Gereformeerde Kerk te Surhuisterveen. De kerkgangers gingen tot die tijd dus vanuit ‘Groninger’ Opende naar de kerk in het Friese Surhuisterveen. In 1920 was in het dorp al een christelijke school gebouwd, die het jaar daarop geopend werd. Langzaam maar zeker ontstond het verlangen ook een ‘eigen’ Gereformeerde Kerk in het dorp te hebben; het aantal gereformeerden werd steeds groter.

De eerste vergadering om tot dat doel te komen werd op 6 maart 1924 gehouden in de christelijke school aan de Drachtsterweg in Opende. Er waren ongeveer zestig belijdende manslidmaten ter vergadering, die geleid werd door hoofdmeester A. Talstra.

Het doel van de vergadering was te komen tot de stichting van een eigen christelijke gemeente en het bouwen van een eigen kerk. Ook zou een commissie worden benoemd die zou onderzoeken of dit alles mogelijk was. Bovendien zou men alvast geld inzamelen voor de bouw van de zozeer gewenste kerk. Op 3 april 1924 werd opnieuw een vergadering gehouden. Daar werd meegedeeld dat bijna fl. 9.000 bijeengebracht was voor de kerkbouw! De kerkenraad van Surhuisterveen, die door de zelfstandigwording van Opende ongeveer honderd gezinnen zou verliezen – geen sinecure – had al meegedeeld alle medewerking te zullen verlenen. Bovendien gaf de classis op 7 mei 1924 toestemming, zodat op 25 mei na de middagdienst de kerkenraadsleden konden worden gekozen. Op – merkwaardig genoeg – dinsdag 10 juni 1924 werden zij in een kerkdienst in het ambt bevestigd. Daarmee was de kerk geïnstitueerd.

Een eigen kerk!

Aanvankelijk werden de kerkdiensten gehouden in de christelijke school, en wel vanaf 10 juni 1924 (de institueringsdienst) tot en met 15 december 1924. Op de al genoemde ‘eerste vergadering’ van 6 maart 1924 was al een elf man sterke bouwcommissie benoemd. Deze had veel werk te verzetten om alle plannen rond te krijgen. Een aanvankelijk gekozen stuk grond leverde bezwaren op van de kerken te Kornhorn en Surhuisterveen; deze vonden dat de nieuwe kerk dan te dicht bij hún kerk zou komen te staan, wat mogelijk leden zou kunnen gaan kosten of in ieder geval kerkgangers (en dus collectegeld!). Uiteindelijk werd besloten te bouwen op de door zr. Klazinga gratis ter beschikking gestelde grond aan de Hoofdweg (de huidige Provincialeweg). R. Klazinga werd benoemd tot architect van de kerk. Op 12 september 1925 ging de eerste schep de grond in en op 15 december dat jaar werd de kerk in gebruik genomen.

De Vrijmaking.

Ook werd een consistorie gebouwd, maar die was pas in 1927 klaar. De eerste bewoners waren ds. en mevrouw A. Adema (1901-1973), die er op 16 januari 1928 hun intrek namen. Deze predikant stond drie jaar in Opende en werd in 1932 opgevolgd door zijn broer ds. J.G. Adema (1904-2001), die er ook drie jaar stond. Zijn opvolger was ds. F. van Dijk (1904-2002), die van 1935 tot 1945 in Opende predikant was, maar die zich in 1945 ‘vrijmaakte’. Zo ontstond op 24 november 1945 ook in Opende een vrijgemaakte Gereformeerde Kerk. Men bouwde voor de (in 1946) honderdtwintig leden een eigen kerk, ook aan de Provincialeweg. De in 1947 gebouwde kerk werd overigens in 2002 gesloten; tegelijk werd toen de vrijgemaakte gemeente opgeheven. Er waren te weinig leden (op 3 december 2004 ging het gebouw door kortsluiting in vlammen op).

Ondertussen bleef het ledental van de Gereformeerde Kerk te Opende tot omstreeks 1993 gemiddeld vrij stabiel. Daarna begon een lichte daling. In 1980 was trouwens een nieuw activiteitengebouw achter de kerk gebouwd, Pro Deo genaamd.

Ledentallen.

Bronnen onder meer:

F. Diekmann, Van Curringhe en Korhoenders. Een geschiedenis van Kornhorn. Bedum, 1994

G. Meijer (e.a.),  Kroniek van Lief en Leed. 100 jaar Christelijke Gereformeerde Kerk te Kornhorn. Kornhorn, 2005

C.G. den Hertog, De geschiedenis van de Chr. Geref. Kerk van Kornhorn. Kornhorn, 1980

H. Knoop (e.a.), red., Vijfenzeventig jaar Gereformeerde Kerk Opende 1924-1990. Opende, 1999

H. Veldman, De Gereformeerde Kerk van Kornhorn 1880-2005. Kleine gemeente met groot perspectief. Kornhorn 2005

(Met dank aan de heer G. Kuiper te Appingedam).

© 2016. GereformeerdeKerken.info