Onlangs verscheen het tweede gedenkboek over de op 11 oktober 2015 gesloten gereformeerde Groenlandkerk te Edam. Over de plannen voor de publicatie van het boek berichtten wij al eerder.

In 1997 verscheen namelijk al ‘Een gemeente in beweging. 150 jaar geschiedenis Gereformeerde Kerk van Edam-Volendam en Zeevang’, door dr. W.H. de Wolf. Van zijn hand verscheen onlangs ook, in samenwerking met de heer H. Siebrecht (die de eindredactie voerde) ‘Herinneringen aan de Groenlandkerk’. Aanvankelijk was het de bedoeling een ‘Fotoboek Groenlandkerk’ te publiceren over deze kerk, die 124 jaar lang het tehuis van de Gereformeerde Kerk te Edam geweest is. Er kwamen volgens de beide auteurs echter zoveel verhalen binnen dat het fotoboek werd omgedoopt tot de titel die het nu gekregen heeft. Toch kan het zowel een fotoboek als een herinneringsboek genoemd worden. Het boek is namelijk rijk geïllustreerd met voornamelijk kleurenfoto’s.

De Gereformeerde Kerk te Edam.

Op 14 november 1847 werd de Christelijke Afgescheidene Gemeente te Edam geïnstitueerd. Door de landelijke kerkfusie tussen de ‘Christelijke Afgescheidene Kerk’ en de ‘Gereformeerde Kerk onder het Kruis’ veranderde de naam van de kerk ook in Edam in 1869 in ‘Christelijke Gereformeerde Gemeente’. Bij de landelijke kerkfusie die in 1892 plaatsvond tussen de ‘Christelijke Gereformeerde Kerk’ en de ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerken’ (uit de Doleantie van 1886) veranderde de kerknaam nog een keer, nu in ‘Gereformeerde Kerk’.

In ‘Herinneringen aan de Groenlandkerk’ wordt opgemerkt dat zeven gezinnen zich in 1847 van de in hun ogen vrijzinnige ‘Nederlandsche Hervormde Kerk’ afscheidden. Ze hielden hun eerste eigen diensten in de woning van één van hen, aan de Voorhaven 108; deze bijeenkomsten werden geleid door een ‘oefenaar’, ouderling W.H. Meyer. Door ds. J. Nentjes (1818-1873), met de boot overgekomen van Urk (waar hij Afgescheiden predikant was – net als Edam behorende tot de classis Enkhuizen), werden op 13 november 1847 in een zeven aanwezigen tellende gemeentevergadering een ouderling (W.H. Meyer) en een diaken (J.F. Akkerboom) tot ambtsdragers gekozen. Ze werden de volgende dag, zondagmiddag 14 november, door ds. Nentjes in het ambt bevestigd, waarmee de ‘Christelijke Afgescheidene Gemeente’ te Edam geïnstitueerd was.

Voor de bijzondere kerkdiensten, waar gedoopt werd, belijdenis werd afgelegd of het avondmaal gevierd werd, moesten predikanten van elders worden gevraagd. Een van hen was ds. S.M. Flesch (1812-1862), in die tijd predikant van Harlingen; ook hij moest dus de boot pakken om in Edam te komen. Ds. Flesch beviel kennelijk goed, want Edam beriep hem al gauw als hun predikant. Het feit dat hij in de gemeenten die hij daarvóor gediend had slechts uitermate kort dienst deed, was een teken dat hij niet erg honkvast was.

Ook kerkelijk niet, zo bleek al gauw, want toen hij in 1849 en 1850 predikant van de Gemeente van Dordrecht was, verliet hij met een deel van die gemeente in 1852 de ‘Christelijke Afgescheidene Kerk’ en sloot zich aan bij het kerkverband van de ‘Gereformeerde Kerk onder het Kruis’. Deze groepering ontstond in 1838, toen men zich afscheidde van de hoofdstroom van de Afscheiding. Allerlei verschillen van inzicht lagen daaraan ten grondslag (zoals het vragen van godsdienstvrijheid aan de overheid, welke ambtskleding predikanten moesten dragen en welke kerkorde voor de kerken moest gelden). Dat de kerkenraad na de overstap naar de ‘Kruiskerken’ het beroep introk, mag niet verbazen. Toch werd hij kort daarop in Edam benoemd als lerend ouderling (‘oefenaar’) en verhuisde op 7 november 1853 naar Edam.

Maar al snel kreeg Flesch een beroep van het Friese Minnertsga, wat hij wél aannam, maar waar zijn bevestiging trouwens níet doorging. Hoe dan ook, Edam zat zonder predikant. Daarna volgde althans voor de kerk van Edam een moeilijke tijd. Het is de vraag of tot 1866 ooit notulen geschreven werden; en pas in 1877 kreeg de gemeente weer een predikant, in de persoon van ds. W. Lubach (1825-1903), die daar drie jaar stond; hij emigreerde in 1880 namelijk naar Amerika, waar hij predikant werd in de ‘Christian Reformed Church in America’. De oorzaak van zijn emigratie lag in persoonlijke financiële problemen in Edam.

In zeer kort bestek wordt in het nieuwe boek het vervolg van de geschiedenis verteld, tot het Samen-op-Weg-proces met de Hervormde Gemeente (en later ook met de Lutheranen) op 30 mei 2007 uitliep op de vorming van de ‘Kerkgemeente Edam’.

De verdere inhoud van het boek.

Een goed beeld wordt gegeven van de gang van zaken rond het kerkgebouw aan het Groenland, dat  op 2 augustus 1891 onder leiding van ds. M. van der Mast (1843-1932) in gebruik genomen werd, na ‘in recordtempo’ te zijn gebouwd naast een door de kerkenraad aangekocht huis, dat als consistorie en kosterij dienst zou gaan doen. Vooral de zeventiende-eeuwse preekstoel, dankzij het ingrijpen van architect Blijs verkregen uit de kapel ‘De Papegaai‘ te Amsterdam, viel in het interieur van de kerk op.

Het vervolg van het boek vermeldt veel herinneringen van (oud-) gemeenteleden en –predikanten; aan de orde komen ‘de vrouwen achter het orgel’, natuurlijk het verenigingsleven, en de bouw van het links naast de kerk staande jeugdhuis, dat in 1968 feestelijk in gebruik genomen werd (een verbouwde boerderij) en waarover uiteraard allerlei herinneringen worden opgediept.

Bij de bouw van het jeugdhuis bleek dat ook de kerk zélf een opknapbeurt nodig had. Dat werd ook aangepakt en in 1972 kon het van binnen zowel als van buiten vernieuwde kerkgebouw weer in gebruik genomen worden. Ook het orgel kreeg een flinke beurt. In 1982 werd achter de kerk een nieuwe aanbouw gerealiseerd waar vergaderingen gehouden konden worden. Deze werd  op 12 december dat jaar  in gebruik genomen. De rechts van de kerk staande kosterij met consistorie werd in 1983 afgebroken, waardoor de keurig gerestaureerde zijgevel van de kerk goed in het zicht kwam.

Het jubileumboek besteedt verder aandacht aan de voorgangers, de organisten, de kosters en beheerders, en niet te vergeten aan allerlei vrijwilligers die ook in het kerkelijk leven van Edam een grote rol gespeeld hebben, óok bij de verbouwingen hierboven genoemd. Herinneringen aan bijzondere kerkdiensten worden opgehaald en geïllustreerd,  en niet te vergeten aan ‘het kerkje’: de kinderen! Ook worden kerkelijke uitstapjes gereleveerd,

Minder leuk zijn de herinneringen aan de laatste kerkdienst die op 11 oktober 2015 werd ‘gevierd’. Ook aan het ‘niet lichtvaardige besluit’ dat leidde tot het afstoten van de Groenlandkerk wordt aandacht besteed en aan de daarna volgende ontmanteling van de kerk, die ‘na 125 jaar in de verkoop’ kwam. Een schrale troost is, dat het uiterlijk van de kerk volgens de nieuwe eigenaar niet zal worden aangetast.

Ds. Juup van Werkhoven-Romeijn besluit het boek met: ‘Vol dankbaarheid kijken we terug. Maar we trekken verder. Als pelgrims. En God trekt met ons mee. God is een toevlucht geweest van geslacht op geslacht. En God zal onze toevlucht blijven’.

De ledentallen.

Bronnen:

W.H. de Wolf, Een gemeente in beweging. 150 jaar geschiedenis Gereformeerde Kerk van Edam-Volendam en Zeevang. Edam, 1997

W.H. de Wolf en H. Siebrecht (eindred.), Herinneringen aan de Groenlandkerk. Edam, 2016

Dit boek is overigens uitverkocht en dus niet meer leverbaar.