Hendrik Peter Scholte werd op 25 september 1805 in Amsterdam geboren. Door bijbellezingen die gehouden werden door Isaäc da Costa kwam Scholte al snel onder invloed van de Amsterdamse ‘Reveil’-mensen (orthodoxe hervormden die levend geloof wilden paren aan maatschappelijke betrokkenheid).

Tijdens zijn studie legde hij nauwe betrekkingen met andere gelijkgestemde studenten: Simon van Velzen, Anthony Brummelkamp, Albertus Christiaan van Raalte en George Frans Gezelle Meerburg. Deze groep werd de ‘club van Scholte’ genoemd (Scholte was de onbetwiste leider). Na zijn theologische studie aan de Leidse Universiteit werd Scholte in maart 1833 hervormd predikant in de Brabantse dorpen Doeveren en Genderen. Hij trok volle kerken.

Maar al gauw kreeg hij problemen met het hervormd kerkbestuur in verband met de formulering van de avondmaalsvragen en door zijn weigering de Evangelische Gezangen te laten zingen; door het synodebestuur was bevolen minstens één gezang per kerkdienst te laten zingen. De Evangelische Gezangen werden door velen beschouwd als afleidende van het gereformeerde geloof. Het was daarom niet vreemd dat hij al gauw op bezoek ging bij de in Ulrum inmiddels afgezette predikant Hendrik de Cock. Scholte preekte daar zelfs in de hervormde kerk, echter zonder toestemming van de plaatselijke consulent, die de afgezette De Cock verving. Rap werd hij door de synode zonder verdere plichtplegingen geschorst, en even snel scheidde Scholte zich toen af van de hervormde kerk: twee dagen na zijn schorsing gingen hij en het overgrote deel van zijn gemeente met de Afscheiding mee. Men wilde niet langer leven onder een bestuur dat menselijke bepalingen (zoals het Algemeen Reglement dat in 1816 in de plaats kwam van de Dordtse Kerken Ordening) ‘boven het Woord van God’ plaatste. In zijn omgeving volgden velen Scholte op zijn kerkelijke gang; hoewel de overheid godsdienstige bijeenkomsten van meer dan twintig mensen verboden had, preekte hij ‘voor grote scharen van dorstigen naar het Woord’. Dat hij daardoor veel te lijden had van de vervolgingen die de Afgescheidenen te verduren hadden, mag niet vreemd heten. Overal in het land werden boeten, gevangenisstraffen en inkwartiering opgelegd.

In 1835 verhuisde Scholte naar Gorinchem, en werd twee jaar later verbonden aan de Christelijke Afgescheidene Gemeente te Utrecht, maar ook in de wijde omgeving daarvan bleef hij werkzaam, tot in Amsterdam toe. Niet in het minst door de zelfstandige opvattingen van Scholte ontstonden in de Afgescheiden Kerk moeilijkheden, die onder meer te maken hadden met de kerkorde en met de waardering voor het kerkverband. Net als andere ‘Vaders der Afscheiding’ (Van Velzen, Van Raalte, Brummelkamp en Gezelle Meerburg) zette ook Scholte de gebeurtenissen in de dagen van de Afscheiding op papier, in de Stukken betrekkelijk De Afscheiding der Gereformeerde gemeente van Doveren, Genderen en Gansoijen van het Nederl. Herv. Kerkbestuur, in 1863 uitgegeven bij Van Velzen jr. in Kampen. Hij was een van de eersten die, ter verkrijging van vrijheid van godsdienst, de naam ‘gereformeerd’ liet vallen (dat was de voorwaarde van de overheid, die vond dat die benaming voorbehouden was aan de Nederlandse Hervormde Kerk – die vóór 1816 immers Gereformeerde Kerk genoemd werd). Het is niet verwonderlijk dat al gauw allerlei wrijvingen met andere Afgescheidenen ontstonden, zodat Scholte op de Landelijke Synode van 1840 zelfs geschorst werd. Scholte werkte echter onverschrokken voort, onder meer door van 1836 tot 1847 het blad De Reformatie, Tijdschrift voor de Christelijke Gereformeerde Kerk in Nederland te redigeren.

Scholte zag zijn toekomst echter in Amerika. Hij richtte in 1846 een Christelijke Vereeniging tot Bevordering der Landverhuizing op nadat hij door crowd-funding voldoende geld bijeen had weten te krijgen om in het land van de onbegrensde mogelijkheden een vruchtbare prairiestreek in Iowa te kunnen kopen. In 1847 vertrok hij met vele volgelingen derwaarts en noemde hun daar zelf aangelegde nederzetting Pella. Hun woningen bestonden uit primitieve hutten, wat Pella de bijnaam ‘Strooien Stad’ gaf. Scholte was het die in Pella als herenboer alles regelde; hij was de eigenaar van zaagmolens, steengroeven en kalkovens, was bankier, handelaar in landbouwgereedschappen, drukker, uitgever van een weekblad, schoolopziener over de eigen christelijke scholen in Pella en omgeving en zelfs was hij werkzaam als politicus, eerst als Democraat, later als Republikein. Hij was de oprichter van de Christelijke Kerk te Pella ‘en noemde alle andere kerken in Amerika buitenwijken van Babylon met Rome als hoofdstad.’

Na verloop van tijd kregen de Afgescheidenen in Pella onderling – ‘Crisis der jeugd’ – onenigheid, wat uitliep op een scheuring in de gelederen van de Christelijke Kerk van Pella. Ds. A.C. van Raalte (zie aldaar) in Holland, Michigan, wist het afgescheiden deel van de Kerk van Scholten over te halen toe te treden tot de ‘aloude’ Reformed Church, in de zeventiende gesticht door Nederlandse emigranten in Amerika. De Kerk van Scholte verliep, ook al bleef hij daar in de middagdiensten tot zijn dood toe preken; catechisaties werden door zijn ouderlingen gegeven en van zijn plannen tot de opzet van christelijk onderwijs kwam niets terecht. Na zijn overlijden, op 25 augustus 1868 te Pella, werd zijn onafhankelijke kerk opgeheven.

Literatuur:

Hinte, J. van, Nederlanders in Amerika, Landverhuizers en volksplanters, 2 dln. Groningen, 1928
Scholte, H.P., Aanmerkingen betreffende een geschrift, getiteld: Verslag van de Synode der Afgescheiden Gereformeerde Gemeenten. Amsterdam, 1841
—, Stukken betrekkelijk de Afscheiding der Gereformeerde Gemeente van Doveren, Genderen en Gansoijen van het Nederl. Herv. Kerkbestuur, in: Kompleete Uitgave van de Officieele Stukken betreffende den uitgang uit het Nederl. Herv. Kerkgenootschap (…), deel 1, p. 1-288, Kampen, 1863
Scholte, mevr. L.R., Een vreemdelinge in een vreemd land. Goes, 1960
Stigt, K. van, History of Pella, Iowa, and vicinity. Pella, 1995
Wormser, J.A., Door kwaad gerucht en goed gerucht. Het leven van H.P. Scholte. [deel 2 van Een schat in Aarden Vaten], Nijverdal, 1915

(Voorlopige tekst)