Symposium ‘God in de Oorlog’ te Amsterdam (2).
door Dick Kaajan.
Naar aanleiding van ‘Wat de kranten over het Symposium schreven’ geven we nog enige aanvullingen betreffende het gesprokene op het Symposium te Amsterdam.
Allereerst was het verheugend van dr. Bank te horen dat hij in de Engelse versie van zijn boek, dat Churches in the Second World War gaat heten, de opmerking zal verwerken dat dr. H.H. Kuyper maar tot 1940 deputaat was en dat hij daarna door dr. J. Donner is vervangen. Al eerder werd op deze website opgemerkt dat dit winst is, maar desondanks kan men zich afvragen waarop dan nog de stelling van dr. Bank gebaseerd is dat de gereformeerde generale synode de kerken ‘in het goede spoor van de nationaalsocialistische regels door de oorlog leidde’.
De auteur van God in de Oorlog handhaafde zijn opvatting – zoals ook al eerder duidelijk werd in zijn reactie op ‘Het Bommetje van Trouw’ – dat de Vrijmaking een gevolg zou zijn van de botsende karakters van dr. K. Schilder en dr. H.H. Kuyper. Eigenlijk is die uitspraak onbegrijpelijk als men de dissertatie van dr. J. Ridderbos (Strijd op twee fronten, Kampen 1994) en die van Th.J.S. van Staalduine (Om de lijn der Afscheiding, Heerenveen 2004) hiernaast legt. Ook dr. G. Harinck heeft in zijn Tussen lijdelijkheid en verzet (Barneveld, 2005) duidelijk aangetoond dat Schilder in de oorlog geen daadwerkelijk verzet heeft gepleegd. Ook dr. J. Ridderbos is die opinie toegedaan.
Tijdens het symposium werd ook duidelijk dat het ds. J. Slomp was, gereformeerd emeritus-predikant, die de klacht bij de Ombudsman van Trouw had ingediend naar aanleiding van de verslaggeving in die krant over ‘deutschfreundliche gereformeerden’. De predikant zei verheugd te zijn dat de Ombudsman hem daarin gelijk gaf.
Dr. Bank verdedigde zich tijdens de discussie regelmatig door te zeggen dat je niet alles kunt behandelen en je je in een dergelijke studie ook moet beperken. Dat is ongetwijfeld juist. Maar tegelijk betekent dat even goed dat de wél vermelde feiten – in dit verband die over de houding van de Gereformeerde Kerken in de Tweede Wereldoorlog – wel moeten kloppen. Dat daar het een en ander aan ontbrak, werd in Het Bommetje van Trouw duidelijk aangetoond.
Trouw-redacteur Gerrit-Jan Kleinjan hield een toespraak over ‘Trouw en God in de oorlog’. Een paar punten verdienen wat dat betreft nog enige aandacht.
De opmerking: ‘Gereformeerden twijfelen aan alles, zelfs aan God, maar niet aan hun rol in de oorlog; daarom liggen die uitspraken in Trouw zo gevoelig’, viel niet bij iedereen in goede aarde.
In zijn toelichting op de berichtgeving in Trouw las Kleinjan aanvankelijk de gewraakte onderkop ‘Historicus relativeert heldenrol ‘deutschfreundliche gereformeerden’ niet voor. Enkele aanwezigen verzochten hem die onderkop óók nog even voor te lezen. Dat deed hij toen alsnog. Zijn verklaring dat uit de context wel bleek dat hiermee dr. H.H. Kuyper werd bedoeld, was duidelijk onjuist. Er stond immers: deutschfreundliche ‘gereformeerden’? Opmerkelijk was dat de organisatie van het symposium toen vroeg verder niet meer te interrumperen…
Maarten Aalders vroeg tijdens de discussies waarom Trouw een door hem geschreven recensie over het boek Predikanten in de frontlinie van dr. J. Ridderbos (dat kort daarna verscheen) niet had geplaatst. Volgens Kleinjan was dat opeens niet meer actueel. Inmiddels is de recensie verschenen in nummer 83 van het Documentatieblad Nederlandse Kerkgeschiedenis.