Inleiding.

Het dorpje Noordeloos in de Amerikaanse staat Michigan werd vlak voor het midden van de negentiende eeuw door Nederlandse Afgescheidenen gesticht. Maar het zou tot 1856 duren voordat het dorp daadwerkelijk de naam Noordeloos kreeg. Dat gebeurde naar aanleiding van de komst van ds. K. van den Bosch (1818-1897) uit het Nederlandse Noordeloos. Over hem en over de kerk van het Zuid-Hollandse Noordeloos  schreven we al eerder op deze website.

De grondslagen van Noordeloos werden in 1848 gelegd. In de loop van dat jaar kwam een gezelschap jongelui uit de provincie Groningen naar Amerika. Ze arriveerden in ‘de kolonie van ds. A.C. van Raalte’ (1811-1876) in Holland, Michigan, en namen hun intrek bij vrienden te ‘Oud Groningen’ (een buurtschap in het township Holland). Van daaruit gingen ze op verkenning naar het noorden om land te zoeken. Ze waren geboren en opgevoed op de vette klei van Groningerland, en toen zij de ‘kleiberg’ beklommen op wat later de zuidelijke grens van Noordeloos werd, wisten ze het zeker: ‘Híer moeten wij land hebben’. Zo gezegd zo gedaan.

Het gezelschap van die Groninger pioniers bestond uit P.A. van Dijk en zijn echtgenote, Melis (‘Meus’) Hulsebos en zijn vrouw, J. de Slachter en P. Bos. Ze gingen aan het werk en bouwden een huis van bewerkte boomstammen (een ‘log house’) in de noordoostelijke hoek van Sectie 15 van Holland Township. Al snel voegde zich Alexander Hartgerink bij hen. Hij had in 1846 nog deelgenomen aan de oorlog tegen Mexico en had voor zijn verdiensten een stuk land cadeau gekregen. Dat was sectie 11 in de noordwesthoek van Holland Township. Dát stuk land zou later zo ongeveer het middelpunt van Noordeloos worden.

Het duurde niet lang of er kwamen nog meer kolonisten en dus werden steeds meer ‘log houses’ gebouwd. Het bebouwde terrein breidde zich naar het noorden en het oosten uit. Enkele van de nieuwkomers met hun gezinnen waren T. Bos, C. Weninger, Liesveld Blankenzee, G.J. Renskers en W. van den Berge. En in 1852 kwam A. van den Bosch, het jaar daarop arriveerden B.W.W. Kooijkers en P. van den Bosch terwijl in 1854 H. Willink en in 1855 H. Diepenhorst en P. Verduin in het dorp aankwamen. Velen van hen waren al eerder in Amerika gearriveerd, maar kwamen vanuit andere plaatsen naar hier om zich er te vestigen; sommigen vertrokken al weer snel. Dagelijkse benodigdheden moesten lopend of met de ossenwagen uit Holland en het nabijgelegen Zeeland gehaald worden, want pas in 1865 werd in Noordeloos door Adriaan Wagenaar de eerste winkel geopend.

In de begintijd werden ten behoeve van het bouwen van de ‘loghouses’ veel bomen uit de omringende bossen omgehakt en verbrand, omdat men niet wist wat men met die houtsoorten aan moest. Later werd echter door Jan Vogel een zaagmolen gebouwd, zodat veel efficiënter met de houtvoorraad kon worden omgegaan.

Kerkelijk leven.

Op maatschappelijk gebied heeft Noordeloos bijgedragen aan de bloei van de Nederlandse kolonie, maar vooral op kerkelijk terrein heeft het dorp een rol gespeeld in de geschiedenis van de nederzetting. ‘De eerstaangekomenen waren Godvrezende lieden  die niet alleen om een tijdelijk bestaan, maar ook om meerdere godsdienstvrijheid te verkrijgen, zich een heenkomen zochten in het nieuwe werelddeel’.

Ze sloten zich aanvankelijk aan bij de kerkelijke gemeente in het nabijgelegen Zeeland en woonden daar de kerkdiensten voor zover mogelijk bij. Dat viel overigens niet mee, want het was een reis van minstens vijf kilometer door de bossen. Op den duur vonden ze dat de afstand eigenlijk te groot was om telkens te voet af te leggen, zodat men al gauw op het idee kwam een eígen kerkelijke gemeente te stichten. Dat gebeurde in 1855, toen Diepenhorst en Verduin in het dorp aankwamen, dat toen overigens nog steeds geen Noordeloos heette! Samen met A. van den Bosch maakten ze de eerste kerkstichtingsplannen en onder leiding van de uit Nederland geëmigreerde ds. Cornelius van der Meulen (1800-1876), predikant van de kerk in het dorp Zeeland, werd de nieuwe gemeente door de verkiezing van ambtsdragers geïnstitueerd. Natuurlijk kwam toen de vraag op hoe deze gemeente genoemd zou worden. Men besloot haar de naam Noordeloos te geven, omdat men van plan was een beroep uit te brengen op ds. Koene van den Bosch (1818-1897), predikant van de Christelijke Afgescheidene Gemeente in het Nederlandse dorp Noordeloos. C. Weninger schonk een stuk grond en met vereende krachten werd een houten kerk gebouwd (ook gemaakt van bewerkte boomstammen – een ‘loggen-kerk’).

Ds. Van den Bosch beroepen.

In 1856 werd het beroep op ds. Van den Bosch uitgebracht, dat hij aannam. Samen met enkele gemeenteleden uit het Zuid-Hollandse Noordeloos koos hij het ruime sop. Het duurde dan ook niet al te lang eer de gemeente zich kon verblijden in het bezit van een eigen predikant. De kerk was te klein om de grote menigte mensen te bergen;  vandaar dat de bevestigingsdienst in de open lucht ‘onder de bomen des wouds’ plaatsvond. Een boerenwagen diende als kansel. ‘Het was een plechtig uur en de bosschen, wier stilte vroeger door niets werd afgebroken dan het geluid der wilde dieren of het woest geschreeuw van den Indiaan, weergalmden nu van de statige toonen der Psalmen Davids’. Daarna hield ds. Van den Bosch zijn intreepreek. ‘Hij was een ijverig predikant en werkte met veel zegen onder het volk’.

Samen met ds. Van den Bosch waren uit Noordeloos in Zuid-Holland meegekomen het gezin van P. Heyboer, de familie Vogel en nog anderen, die veel hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van Noordeloos in Michigan. Heyboer gaf bijvoorbeeld enige tijd Nederlandse les aan de kinderen in Noordeloos, zodat ook voor opvoeding en onderwijs van de jeugd werd gezorgd.

De ‘(Dutch) Reformed Church (in America)’.

De kerkelijke gemeente van Noordeloos sloot zich aan bij de oude Nederlandse immigrantenkerk ‘Dutch Reformed Church’ (die later ‘Reformed Church in America’ (RCA) genoemd werd). De oudste plaatselijke gemeente was in 1628 gesticht in Nieuw Amsterdam (het latere New York) door de predikant Jonas Michaëlius. De emigratiegolf van 1846-1849 in Nederland zorgde natuurlijk voor de komst van een groot aantal nieuwe leden van die kerk die zich echter voornamelijk in het Middenwesten vestigden (o.a. in Michigan en Illinois), en níet in de oostelijke staten waar de oude (Dutch) Reformed Church (in America) haar wortels had. In die kerk was de laatste Nederlandstalige kerkdienst in 1833 gehouden en was men sindsdien op het Engels overgegaan.

Afscheiding (1857).

Door de nieuwkomers in het Middenwesten werd in hun gemeenten – niet zo heel erg vreemd – het Nederlands weer ingevoerd. En toen Ds. Koene van den Bosch in 1856 vanuit het Zuid-Hollandse Noordeloos in Noordeloos (Michigan) aankwam hoorde hij al snel ontevreden geluiden over de aloude ‘Reformed Church in America’, die door de Nederlandse immigranten in het Middenwesten voorzichtig gezegd maar heel matig gewaardeerd werd. Vooral in de bij Noordeloos gelegen dorpen Graafschap en Holland was de ontevredenheid groot. Ook ds. Van den Bosch had al snel kritiek op de RCA en bracht die op de classicale vergadering ter sprake. Maar de classis hield de boot af: men wilde de kritiek niet in behandeling nemen en die zéker niet ter behandeling doorsturen naar de synode.

Het gevolg daarvan was een heuse Afscheiding van de RCA én de vorming van een nieuw kerkverband, de ‘The True Dutch Reformed Church’. Dit gebeurde in maart en april 1857 toen ds. Van den Bosch van Noordeloos en ds. H.G. Klijn van Grand Rapids, gesteund door vier gemeenten, Noordeloos, Polkton, Grand Rapids en Graafschap, bij meerderheid van stemmen besloten te breken met de ‘Reformed Church in America’ en als onafhankelijke gemeenten verder te gaan. De kerken van Vriesland en enkele andere in de omgeving liggende dorpen traden korte tijd later ook tot het nieuwe kerkverband toe. In 1882 voegden zich opnieuw meerdere kerken bij het nieuwe kerkverband.

Voor de duidelijkheid nog de mededeling dat voor het nieuwe kerkverband achtereenvolgens de volgende namen werden vastgesteld. Van 1859 tot 1861 heette het: ‘Holland Reformed Church’, van 1861 tot 1880: ‘The True Dutch Reformed Church’ en in 1880 ‘Holland Christian Reformed Church’.

De bezwaren.

Wat waren nu eigenlijk precies de beweegredenen van die gemeenten om tot Afscheiding van de RCA over te gaan? Daarover vertelt een lange brief van de kerkenraad van Graafschap aan de classis iets meer. In het schrijven werd  de ‘Reformed Church in America’ verweten dat men achthonderd gezangen had ingevoerd ‘in tegenstelling tot wat de kerkorde daarover bepaalde’. Ook was men het oneens met het feit dat in de Reformed Church in America ‘open avondmaal’ gehouden werd; niet-leden van de kerk waren daar welkom. In de preken werd volgens de critici bovendien geen woord meer besteed aan de verklaring van de ‘Heidelbergse Catechismus’ (een van de belijdenisgeschriften van de kerk). Ook werd niet aan huisbezoek gedaan. Maar de grootste steen des aanstoots was volgens die brief het feit ‘dat er bij u mensen zijn die de Afscheiding van 1834 in Nederland als niet strikt noodzakelijk beschouwen, of menen dat deze ontijdig was’. En dat was flínk tegen het zere been!

Opmerkelijk is trouwens dat in die brief niets gezegd werd over het lidmaatschap van veel RCA-leden van de Vrijmetselaars, hoewel de kerkenraad van Graafschap daarover twee maanden eerder nog zijn grote bezorgdheid had uitgesproken. En níet alleen de kerkenraad van Graafschap, want in veel literatuur over de ‘Christian Reformed Church’ is dat onderwerp in die tijd één van de hete hangijzers.

Het kerkverband georganiseerd.

Op 7 oktober 1857 werd de eerste classicale vergadering van het nieuwe kerkverband gehouden in het dorp Vriesland, Michigan. Ds. Koene van den Bosch van Noordeloos werd tot preses gekozen. Aanwezig waren afgevaardigden van de kerken van Grand Rapids, Vriesland, Noordeloos, Graafschap en Grand Haven. Polkton was verhinderd. Want er was meteen al ruzie (letterlijk overgenomen): ‘Daar er geen afgevaardigden van de gemeente Polleton tegenwoordig waren, en wij gehoord hadden dat gemelde gemeente alle Hollandsche Predikante aldaar toe te laten om te prediken, is besloten twee afgevaardigden daar heen te zenden met die last zoo de gemeente blijft volharden in haar besluit en haar niet te vertegenwoordigen op onze classe, is de last der afgevaardigde hun te censureren of met belijdenis van schuld dezelve weder aan te nemen. Waartoe is verkooren ds. Van Bosch en J. Gezon (scriba)’.

Het sprak voor de classis vanzelf dat alleen predikanten van de ‘Christian Reformed Church’ de kansel mochten betreden en zeker niet de dominees van de RCA, hoe Hollands ze ook waren.

Na verloop van tijd werden de zgn. Algemeene Vergaderingen gehouden. Op de bijeenkomst van 10 juni 1868 was een groter aantal kerken vertegenwoordigd: Paterson (N.J.), Pella  (Iowa), Chicago (Ill.), en uit Michigan: Vriesland, Graafschap, Holland, Grand Rapids, Muskegon, Niekerk, Zeeland, Grand Haven en Noordeloos.

En op 9 juni 1880 was het nieuwe kerkverband inmiddels zó verbreid dat in Chicago de eerste Synodale Vergadering van de ‘Christian Reformed Church’ gehouden kon worden. Interessant is te lezen uit welke steden en dorpen afgevaardigden van de ‘Christian Reformed Church’ aanwezig  waren: uit de staat New Jersey: Paterson en Passaic; uit Illinois: Ridott, Lansing, Chicago, South Holland en Roseland; uit de staat Indiana: LaFayette; uit Ohio: Cincinatti; uit de staat Iowa: Pella, Orange City, Ackley en Steamboat Rock; en uit Michigan: Kalamazoo, Kellogsville, Collendoorn, Lamont, Jennisonville, Overysel, Grand Rapids, Graafschap, Grand Haven, Vriesland, Noordeloos, Niekerk, Zeeland, Muskegon en Holland. Oostburg (Wisconsin) kon ‘vanwege zwakheid’ niet komen en uit een tiental gemeenten, verspreid over een groot deel van de Verenigde Staten kwamen ‘brieven met heilwenschen’ binnen.

In 1937 besloot de synode van de ‘Christian Reformed Church’ alle notulen van de Classicale en Algemene vergaderingen en van de eerste synodale vergadering van de jaren 1857 tot en met 1880, volledig te publiceren. Daarop zullen we in de komende tijd meer dan eens terugkomen.

Gedenkwaardige gebeurtenissen betreffende de Geschiedenis van de Christian Reformed Church.

Bronnen en enige literatuur:

Dr. Henry Beets, De Chr. Geref. Kerk. Zestig jaren van strijd en zegen. Grand Rapids, 1918

J. van Hinte, Nederlanders in Amerika. Een studie over Landverhuizers en Volksplanters in de 19de en 20ste eeuw in de Verenigde Staten van Amerika. 2 dln. Groningen, 1928

Henry S. Lucas, Dutch Immigrant Memoirs and Related Writings, 2 dln., Grand Rapids, Michigan, 1997

Minutes of the Highest Assembly of the Christian Reformed Church 1857-1880, Grand Rapids, Michigan, 1937

N.N., Gedenkboek van het Vijftigjarig Jubileum der Christelijke Gereformeerde Kerk A.D. 1857-1907. Grand Rapids, 1907

© 2016. GereformeerdeKerken.info