Iets over de Vrijmaking in Groningen (1944) en daarna

1. De classis Groningen van de Gereformeerde Kerken schorste op 25 september 1944 een groot aantal kerkenraadsleden, waaronder ds. A. van der Ziel, in verband met het feit dat zij weigerden afkeuring uit te spreken over de schending van het eerder afgesproken ‘moratorium’ door ds. D. van Dijk en ds. P.K. Keizer. De classis deelde de schorsing door middel van het nu volgende mee:

Schorsing 1 Schorsing 2

2. De kerkenraad van de Gereformeerde Kerk te Groningen – namens hem de predikanten dr. L. van der Zanden (1897-1961), A. Wijngaarden (1892-1977), P. van Strien (1902-1980), S. Hoekstra (1905-1982) en G. Toornvliet (1908-1981) – legde in een schrijven gedateerd 27 september 1944 aan de gemeenteleden uit wat de redenen waren van de schorsing van ruim vijftig kerkenraadsleden, waaronder een drietal predikanten: ds. D. van Dijk (1887-1985), ds. P.K. Keizer (1906-1985) en  ds.  A. van der Ziel (1905-1990):

Webiste - Foto's - Vrijmaking 1

Webiste - Foto's - Vrijmaking 2

3. De geschorste ambtsdragers reageerden op de gebeurtenissen met een vlugschrift, getiteld Een zwarte dag. Het luidde als volgt:

Zwarte dag 1Zwarte dag 2Zwarte dag 34. Enkele dagen later ging ds. G. Toornvliet daar nog even op door in een persoonlijk schrijven dat in de gemeente verspreid werd via het blaadje met Mededeelingen (het stedelijke gereformeerde Groningsch Kerkblad en de provinciale gereformeerde  Groninger Kerkbode waren door de Duitse bezetters verboden en beide waren vervangen door eenvoudige mededelingenblaadjes, respectievelijk ten dienste van de Gereformeerde Kerk in de stad Groningen en van de Gereformeerde Kerken in de provincie). Ds. Toornvliet refereerde aan ‘De Zwarte Dag’, zoals de schorsingsdag door de vrijgemaakte predikanten genoemd werd.

Webiste - Foto's - Vrijmaking 3

Webiste - Foto's - Vrijmaking 4

5. De enige van de in 1944 geschorste en afgezette Groninger predikanten die ruim 20 jaar later weer terugkeerde naar de ‘niet-vrijgemaakte’ Gereformeerde Kerken was ds. A. van der Ziel.

Ds. A. van der Ziel
Ds. A. van der Ziel (1905-1990).

Hij was – na zijn schorsing – op 29 oktober 1965 door de kerkenraad van de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) van Groningen-Zuid afgezet, na een langdurige procedure die tegen hem aangespannen was vanwege het feit dat hij als vrijgemaakt-gereformeerd predikant van Groningen-Zuid tegen de wil van zijn kerkenraad informele samensprekingen begonnen was met de ‘niet-vrijgemaakte’ Gereformeerde Kerk te Groningen-Zuid. Daardoor kwamen hij en enkele honderden ‘volgelingen’ uiteindelijk buiten de vrijgemaakt-Gereformeerde Kerk te staan, waarop dezen de Gemeente van Leden van de Gereformeerde Kerk (‘vrijgemaakt’) van Groningen -Zuid vormden.  Ze gingen ook eigen kerkdiensten houden, namelijk in Het Tehuis in de Lutkenieuwstraat te Groningen. Daardoor werd die gemeente de Tehuisgemeente genoemd.

De oproepingsbrief tot het bijwonen van de kerkdiensten in Het Tehuis.
De oproepingsbrief tot het bijwonen van de kerkdiensten in Het Tehuis.

Al snel werd door het overgrote deel van deze ‘voorlopige gemeente’ toetreding tot de ‘niet-vrijgemaakte’ Gereformeerde Kerk van Groningen-Zuid gewenst, gevraagd en verkregen (daarbij ging het om ongeveer driehonderd leden). In juni 1967 werd een concept-Overeenkomst in die zin in de kerkenraad van Groningen-Zuid besproken. Het resultaat was bovendien dat de kerkenraad de gemeente van Groningen-Zuid op 27 juni 1968 in een schrijven kon meedelen dat ds. Van der Ziel als Dienaar des Woords tot de Gereformeerde Kerk van Groningen-Zuid was toegelaten.

Webiste - Foto's - Ziel 1

Webiste - Foto's - Ziel 2

Toen de gereformeerde wijkgemeente rond de Stadsparkkerk in datzelfde jaar vacant werd door het vertrek van ds. R.J. de Jong naar Utrecht, werd besloten ds. Van der Ziel te benoemen (het was geen ‘beroeping’, zoals normaliter het geval diende te zijn) tot wijkpredikant van de Stadsparkwijk. Hij was als zodanig werkzaam tot zijn emeritaat in 1970. Ds. Van der Ziel overleed in 1990.

De Stadsparkkerk aan de Snelliusstraat te Groningen, hier gezien vanaf de Paterswoldseweg (1958-31 december 1999)
De Stadsparkkerk aan de Snelliusstraat te Groningen, hier gezien vanaf de Paterswoldseweg (20 augustus 1958-31 december 1999)