Ter herdenking van tien jaar Protestantse Gemeente te Bergen op Zoom werd eind november 2015 een mooi uitgevoerde glossy gepubliceerd over de Ontmoetingskerk aldaar. Deze kerk aan het Bolwerk Zuid 134 werd in 1928 door de Gereformeerde Kerk van Bergen op Zoom in gebruik genomen.
De glossy besteedt uiteraard ruimschoots aandacht aan verschillende aspecten van de Ontmoetingskerk, waarvan vooral het mooie interieur opvalt, hoewel ook het exterieur er zijn mag. De kerk werd gebouwd naar een ontwerp van architect Berend Tobia Boeyinga (1886-1969), met als voorbeeld de (op 23 maart 2003 door brand verwoeste) gereformeerde kerk aan de Kloppersingel in Haarlem, maar dan in een eenvoudiger uitvoering. Door een aantal interviews die in de glossy zijn opgenomen, ‘leer je de mensen kennen’ die betrokken zijn bij de protestantse gemeente van de Ontmoetingskerk.
De als gereformeerde kerk gebouwde Ontmoetingskerk is sinds 1995 de Samen-op-Weg-kerk van Bergen op Zoom, en vanaf 2005 in gebruik bij de Protestantse Gemeente. De hervormde Grote Kerk werd toen namelijk verkocht aan de Rooms-Katholieke Kerk. De Ontmoetingskerk werd twee jaar later gerenoveerd. De kansel werd gebouwd door dezelfde architect die ook de preekstoel van de hervormde Maranathakerk te Rotterdam-Zuid ontwierp. Het orgel werd in 1966 gebouwd door de firma Willem van Leeuwen Gzn. te Leiderdorp voor de gereformeerde Petruskerk te Vlissingen. In 2002 werd het orgel gerestaureerd door de firma Pels & Van Leeuwen te ‘s-Hertogenbosch en werd het overgeplaatst naar de Ontmoetingskerk te Bergen op Zoom.
Ook is een koororgel aanwezig. Dit instrument werd in 1970 gebouwd door de firma Pels & van Leeuwen voor de hervormde gemeente in Bergen op Zoom. In 1981 werd het orgel overgeplaatst naar de kapel van de Protestantse Begraafplaats aldaar. In 2006 werd het als koororgel geplaatst in de Ontmoetingskerk in Bergen op Zoom.
De uitgegeven glossy is gepubliceerd door de Protestantse Gemeente te Bergen op Zoom. Het mooi geïllustreerde boekje telt 36 pagina’s en kost inclusief verzendkosten € 10. Het is te bestellen bij scriba J. Voorsluijs, e-mail: scriba@protestantsekerkbergenopzoom.nl
Uit de historie.
De huidige Ontmoetingskerk werd in 1928 als gereformeerde kerk in gebruik genomen, ter vervanging van de uit 1891 daterende gereformeerde kerk aan de Moeregrebstraat in Bergen op Zoom (nu in gebruik als Atelier-Galerie).
De kerk aan de Moeregrebstraat was weer de opvolger van een zaal in de Dubbelstraat nr. 66, de vergaderkamer van de ‘potmakers’, waar al vóór de instituering van de Christelijke Afgescheidene Gemeente van Bergen op Zoom gekerkt werd door een aantal voormalige leden van de hervormde gemeente, die zich bij de Afscheiding hadden aangesloten. Al in 1842 ontving de kerkenraad van de hervormde gemeente namelijk een aantal brieven van gemeenteleden die te kennen gaven zich te onttrekken aan de Nederlandsche Hervormde Kerk om zich bij de Afgescheidenen te voegen. Later volgden er nog meerderen, die elkaar opzochten en in particuliere woningen onderlinge kerkdiensten hielden.
Een eigen kerk.
Toen deze huizen te klein werden om alle kerkgangers te bevatten wist één van hen, potmaker Nicolaas Vetten, het voor elkaar te krijgen dat de vergaderzaal van de potmakers als kerkzaal mocht worden gebruikt. De kerkenraad van de hervormde gemeente vroeg het hoofd van de politie echter om de Napoleontische wet te handhaven, die het zonder de vereiste toestemming houden van godsdienstige bijeenkomsten van meer dan twintig personen verbood. De sterke arm joeg de aldaar verzamelde Afgescheiden kerkgangers uit elkaar, die vervolgens naar de woning van Vetten vluchtten. In de Bruinevischstraat kon kort daarop een lokaal verkregen worden dat groot genoeg was om de Afgescheidenen te bergen.
De instituering van de Afgescheiden Gemeente.
Omdat in Brabant slechts weinig Afgescheiden gemeenten waren gesticht, zochten en kregen deze weinige Afgescheidenen uit Bergen op Zoom tijdelijk kerkelijk onderdak in de nabijgelegen Afgescheiden Gemeente van Tholen, die al in 1836 was geïnstitueerd. Het doel bleef echter om ook in Bergen op Zoom een Christelijke Afgescheidene Gemeente te stichten. Op 21 november 1857 werd weliswaar een tweetal ambtsdragers bevestigd, maar vooralsnog werd de band met Tholen niet verbroken: ouderlingen van die gemeente gingen op zondag vaak in Bergen op Zoom voor in kerkdiensten. Het lijkt er op dat deze ambtsdragers door de gemeente van Tholen werden aangesteld om voor ‘de buitenleden in Bergen op Zoom’ te arbeiden.
Op 4 april 1860 werd aan de provinciale vergadering weliswaar gemeld dat men in Bergen op Zoom inmiddels ‘volledige zelfstandigheid’ had verkregen, toch wordt zelfs dán in de kerkelijke Jaarboekjes de gemeente van Bergen op Zoom niet genoemd, zodat dr. Smits er in zijn studie, op grond van de beschikbare gegevens, vanuit gaat dat de gemeente ná 3 april 1861 en vóór 1 juli 1863 officieel geïnstitueerd werd.
De eerste ‘eigen’ predikant was ds. J.M. Remein (1840-1903), die de Christelijke Gereformeerde Gemeente van 1881 tot 1885 diende.
De Doleantie.
In 1889 ontstond in Bergen op Zoom een tweede uittocht uit de hervormde gemeente, namelijk die in het kader van de Doleantie. Op 15 juni dat jaar werd de Nederduitsche Gereformeerde Kerk (doleerende) geïnstitueerd, met als eerste predikant ds. A.H. van der Kooi (1858-1927), die van 1891 tot 1924 aan de kerk van Bergen op Zoom verbonden was. Nog geen week na de instituering van de dolerende kerk werd al een gecombineerde kerkenraadsvergadering van beide gemeenten gehouden, waar gesproken werd over het samengaan in één gemeente. Men kwam overeen vergaand te gaan samenwerken (ook al bleven beide kerken daarbij zelfstandig), terwijl landelijk nog geen overeenstemming bereikt was om samen te gaan. De Nederduitsche Gereformeerde classis Klundert keurde de voorgenomen samenwerkingsovereenkomst derhalve niet goed: men diende de landelijke ineensmelting af te wachten. Aldus geschiedde.
Gereformeerde Kerk.
De ineensmelting tussen beide gemeenten liet toen echter niet lang meer op zich wachten. Al een maand na de landelijke ‘Vereeniging’ (op 17 juni 1892) werd op 18 juli tot de plaatselijke ineensmelting besloten, die in september dat jaar door de classis goedgekeurd werd. In november 1892 vond de bevestiging van de nieuw gekozen kerkenraad plaats, zodat toen ook in Bergen op Zoom de Gereformeerde Kerk ontstond (in Bergen op Zoom bestonden dus slechts kort een Gereformeerde Kerk A (de voormalige Afgescheidenen) en een Gereformeerde Kerk B (de voormalige Dolerenden), namelijk vanaf 17 juni 1892, tot de instituering van de Gereformeerde Kerk te Bergen op Zoom in november dat jaar).
Al op 4 oktober 1891 preekte (toen nog candidaat) A.H. van der Kooi voor het eerst in een gezamenlijke kerkdienst van beide gemeenten in de pas verkregen kerk aan de Moeregrebstraat. Deze was, zoals al gezegd, tot 1928 in gebruik, toen de kerk aan het Bolwerk Zuid in gebruik genomen werd.
Protestantse Gemeente.
In 2005 werd de Protestantse Gemeente te Bergen op Zoom een feit, door het samengaan van de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Gemeente.
Literatuur:
W.M. le Cointre en J.J. Boon, Gedenkboekje ter gelegenheid van de viering van het vijf en zeventig-jarig bestaan der Gereformeerde Kerk te Bergen op Zoom. 1857 – 21 november – 1932. Bergen op Zoom, 1932
N.H.M. Grosfeld, Een stad op een berg. Gedenkboek t.g.v. het Eeuwfeest van de Gereformeerde Kerk Bergen op Zoom, 1892-1992. Bergen op Zoom, 1992
Dr. C. Smits, De Afscheiding van 1834, deel 8, Dordrecht, 1988, hoofdstuk 11, blz. 121-130