De voormalige gereformeerde Immanuëlkerk aan de Dorpsweg 205 in Rotterdam-Charlois is gesloopt.

Een sloopbedrijf was dezer dagen, eind juni 2016, bezig met het afbreken van deze kerk, die ongeveer tien jaar als gereformeerde kerk dienst deed.

De gereformeerde Immanuëlkerk werd in 1954 door de Gereformeerde Kerk te Rotterdam-Charlois in gebruik genomen, maar al in 1963 werd de kerk voor de gereformeerde eredienst buiten gebruik gesteld en overgenomen door het Apostolisch Genootschap.

Hoewel het dus al weer lang geleden is dat deze kerk als gereformeerde kerk dienst deed, is het toch de moeite waard aan de Immanuëlkerk van Rotterdam-Charlois aandacht te besteden. In de eerste plaats werd die kerk beschouwd als een ‘opmerkelijk voorbeeld’ van een ‘wederopbouwkerk’; deze was gebouwd naar het ontwerp van architect J. Roodenbrugh (1885-1972). Ten tweede werd de kerk buiten gebruik gesteld in een tijd dat de Gereformeerde Kerken in Nederland over het algemeen nog steeds groeiden. Het ‘Centraal Weekblad’ juichte in die tijd nog dat de groei van de landelijke Gereformeerde Kerken in 1961 ongeveer 10.000 leden bedroeg en overal in het land werden nog talloze gereformeerde kerken uit de grond gestampt. Tenslotte is het opmerkelijk dat de Immanuëlkerk slechts ongeveer tien jaar als gereformeerde kerk heeft dienst gedaan; een wel zeer korte periode.

Onlangs, op 31 januari 2016, werd de kerk door het Apostolisch Genootschap buiten gebruik gesteld. Het is de bedoeling dat op die plaats een multifunctioneel gebouw wordt neergezet.

Charlois.

De Gereformeerde Kerk te Rotterdam-Charlois was van oorsprong een ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerk’ opgekomen uit de Doleantie, en werd op 14 december 1887 geïnstitueerd. Tot 1902 heette deze kerk ‘Gereformeerde Kerk Charlois’, tot 1933 ‘Charlois (Rotterdam)’ en daarna kreeg deze kerk de naam ‘Gereformeerde Kerk Rotterdam-Charlois’.

Na de Tweede Wereldoorlog lag Rotterdam voor een deel in puin. Maar het gemeentebestuur zette alles op alles om de wederopbouw van de groeiende stad spoedig te laten beginnen. De Gereformeerde Kerk van Rotterdam-Charlois groeide aanvankelijk flink. In 1950 telde de kerk van Charlois vier predikanten, J. Thomas (1910-2001), dr. S.J. Ridderbos (1914-1998), H.H. Grosheide (1914-1980) en S. Hoekstra (1905-1982), en twee kerkgebouwen:

de Bethelkerk aan het Boergoenschevliet en de Pniëlkerk aan de Carnissesingel. Het ledental bedroeg toen 5.637, en de kerk groeide door.

Plannen werden gemaakt voor de vijfde predikant en voor het derde kerkgebouw. De vijfde predikantsplaats kwam al in oktober 1951, want de kerkenraad vond pastoraat vooralsnog het belangrijkst.

Op de plaats waar het derde kerkgebouw, de Immanuëlkerk, zou verrijzen lag weiland dat eerst onteigend moest worden, want de eigenaar lag dwars. Maar op 23 november 1953 sloeg ds. H.H. Grosheide dan toch de eerste paal in de grond. ‘En hij deed dit met zulk een vuur, dat kenners toen reeds zagen: dit karwei moet ook verder een vlot verloop hebben’. Dat vermoeden werd bewaarheid, want al op 24 december 1954 werd de 750 zitplaatsen tellende Immanuëlkerk officieel in gebruik genomen.

Teruggang.

Maar in de kerk van Rotterdam-Charlois hing de vlag er enkele jaren later heel anders bij. Na een korte stagnatie vanaf 1959 daalde het ledental van de Gereformeerde Kerk vanaf 1961 al enigszins en twee jaar later maakte de kerk wat het ledental betreft (volgens het landelijke kerkelijk Jaarboek) een vrije val: in een jaar tijd verlieten tweeduizend leden de kerk van Charlois. De oorzaak lag natuurlijk in de eerste plaats in de instituering van de zelfstandige Gereformeerde Kerk in Pendrecht, maar ook in het feit dat veel inwoners van Charlois verhuisden naar de nieuwere wijken, vooral ook naar de wijk Pendrecht (‘Aanwas in Pendrecht, Charlois ontvolkt’, schreef de pers in die tijd).

De kerkenraad overwoog al in 1962 of in de (tijdelijk tot de kerk van Charlois behorende) wijk Pendrecht misschien ook een zelfstandige Gereformeerde Kerk gevestigd zou moeten worden, of dat die gecombineerd zou worden met de Gereformeerde Kerk van Rotterdam-Zuidwijk, die op 1 oktober 1956 was geïnstitueerd. Besloten werd in Rotterdam-Pendrecht een zelfstandige Gereformeerde Kerk te institueren. Dat gebeurde per 1 januari 1964.

Sluiting?

De kerkenraad had begin 1962 al geconstateerd dat, gezien het ledenverloop, de bouw van de Immanuëlkerk destijds een (‘begrijpelijke’) fout was geweest, gebaseerd op demografische gegevens die door de feiten achterhaald waren. Bovendien lagen de in gebruik zijnde kerken in de combinatie Charlois-Pendrecht dermate gunstig ten opzichte van elkaar (‘in elke windstreek’), waardoor de Immanuëlkerk in feite overbodig geworden was. Vandaar dat de kerkenraad besloot die kerk op korte termijn te sluiten, namelijk zodra de nieuwe Triomfatorkerk in Pendrecht in gebruik genomen zou worden.

Besluit opgeschort.

Toen echter van verschillende kanten bezwaren gemaakt werden tegen deze beslissing (zowel de Commissie van Beheer als gemeenteleden spraken zich ertegen uit – de Commissie van Beheer trad er later zelfs om af) besloot de kerkenraad de sluiting van de Immanuëlkerk vooralsnog uit te stellen. De kerkgangers zouden ondertussen worden geteld en ook vroeg de kerkenraad aan het toenmalige Gereformeerd Sociologisch Instituut (GSI) om advies. Daarna zou besloten worden of de kerk tóch zou worden gesloten of dat deze in gebruik zou blijven.

De cijfers in het rapport van het GSI toonden inderdaad duidelijk aan dat de wijk Charlois ontvolkte en verouderde, terwijl Pendrecht juist groeide en verjongde. Ook de bevolkingssamenstelling van Charlois en Pendrecht verschilde nogal, wat haar invloed had op het ledental van die twee kerken.

Kerk verkocht.

Hoe dan ook, de kerkenraad besloot alsnog tot sluiting van de Immanuëlkerk. De kerk werd in 1963 voor fl. 500.000 verkocht aan het Apostolisch Genootschap. Zo bleven in Charlois de Bethelkerk en de Pniëlkerk nog in gebruik.  Door verdere teruggang van het ledental werd de Pniëlkerk in 1974 aan het kerkgenootschap De Nazarener verkocht.

In 2003 telde de Gereformeerde Kerk van Rotterdam-Charlois nog ongeveer 450 leden. In of rond 2008 werd de ‘Protestantse Gemeente te Rotterdam-Zuid’ geïnstitueerd, waartoe toen ook de Gereformeerde Kerk te Rotterdam-Charlois ging behoren. Van de drie kerkgebouwen die oorspronkelijk tot de Gereformeerde Kerk te Rotterdam-Charlois behoorden, is alleen de Bethelkerk aan het Boergoenschevliet momenteel nog in gebruik.

Bronnen onder meer:

J. van Gelderen, De weg ligt vooruit. De Gereformeerde Kerk van Rotterdam-Charlois 1887-1987. Kampen, 1987.

Centraal Weekblad voor de Gereformeerde Kerken in Nederland, 1962-1963.

© 2016. GereformeerdeKerken.info