Op zondag 3 december 2017 zal de ’slotviering’ plaatsvinden in de voormalig gereformeerde kerk ‘De Hoeksteen’, aan het Karel Doormanplein 2 (op de hoek met de Sixlaan) te Hillegom. De dienst zal onder leiding staan van ds. W.J. Zaagsma, sinds 2011 predikant te Hillegom (daarvoor gereformeerd predikant te Hasselt en IJmuiden) en van pastor Wilna Wierenga, sinds 2013 werkzaam te Hillegom. De dienst wordt voorbereid door een groep  gemeenteleden.

De Hoeksteen werd op 5 februari 1983 officieel in gebruik genomen, nadat de vroegere, in 1928 geopende kerk in november 1980 door een felle brand geheel verwoest werd. De kerkzaal van De Hoeksteen kan ongeveer vierhonderd kerkgangers bergen en is voorzien van een galerij en een groot liturgisch centrum met een groot orgel. Toen de kerk in 1983 gebouwd werd, is ook een verbinding gemaakt met het bij de brand gespaarde gebouw ‘Het Bolwerk’, dat oorspronkelijk was bedoeld voor activiteiten van de gereformeerde jeugd. Net als in de kerk zijn ook daar verscheidene vergaderruimten.

Op dinsdag 14 november 2017 werd tijdens een gemeentevergadering verder gesproken over de ‘verhuizing van De Hoeksteen naar de Maartenskerk’, waar na 3 december de kerkdiensten zullen plaatsvinden.

Een korte historische terugblik.

De ‘Gereformeerde Kerk te Hillegom’ ontstond in feite op 20 oktober 1865 als ‘Gereformeerde Gemeente onder ‘t Kruis’. Het landelijke kerkgenootschap waartoe deze gemeente behoorde (de ‘Gereformeerde Kerk onder ’t Kruis’) had zich door allerlei verschillen van inzicht rond 1838 losgemaakt van de hoofdstroom uit de Afscheiding van 1834, de ‘Christelijke Afgescheidene Kerk’, en ging als zelfstandig kerkgenootschap verder.

Na verloop van tijd trachtten beide kerkgenootschappen echter weer tot elkaar te komen, wat in 1869 lukte. Door die landelijke fusie tussen de ‘Christelijke Afgescheidene Kerk’ en de ‘Gereformeerde Kerk onder ’t Kruis’ werd dat jaar de ‘Christelijke Gereformeerde Kerk’ gevormd.

Op 17 juni 1892 vond een tweede kerkenfusie plaats, maar nu tussen de ‘Christelijke Gereformeerde Kerk’ van 1869 en de ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerken’ uit de Doleantie van 1886, waaruit ‘De Gereformeerde Kerken in Nederland’ ontstonden.

1. Christelijke Afgescheidene Gemeente (1856-1860).

Vóórdat echter in 1865 te Hillegom de ‘Gereformeerde Gemeente onder ’t Kruis’ werd geïnstitueerd, was daar van 1856 tot 1860, dus slechts gedurende vier jaar, een ‘Christelijke Afgescheidene Gemeente’, ontstaan vanuit de Afscheiding van 1834. Het was een kleine groep, die in de laatste jaren van haar bestaan nog ongeveer 40 leden telde. De gemeente was op 22 januari 1856 voor het eerst op de classis vertegenwoordigd, en wel door ouderling W. de Poorter en diaken G. Mijnders. De eerstgenoemde werd kort daarop vervangen door ouderling C. Veldhuyzen van Zanten, de tweede door diaken J. Aangeenbrug.

Halverwege het eerste gemeentelijke levensjaar, 1865, ontstond volgens de classicale notulen onenigheid tussen ouderling Van Zanten en diaken Mijnders. Aan wie het lag wordt niet geheel duidelijk, maar nadat Mijnders ‘een goed heenkomen had gezocht naar een naburige kerk’ (hij had naar Rijnsburg gewild, maar dat werd niet toegestaan), werd ook door diens opvolger, diaken Aangeenbrug, geklaagd over de handelwijze van ouderling Van Zanten, die kennelijk óók nog met andere gemeenteleden overhoop lag. Uit het classisverslag bleek dat de opvattingen van Van Zanten – daarover ondervraagd door enkele aanwezige predikanten – ‘getuigden van groote onkunde en ook van dwaling’. Hij bedankte als kerkenraadslid. Hoe de zaak precies in elkaar stak wordt ook nu voor ons niet duidelijk.

Begin 1860 bleek ‘dat de gemeente geene middelen van bestaan heeft en het getal leden in de vergadering onbeduidend is geworden’. De gemeente werd toen opgeheven of ging althans teniet.

2. Gereformeerde Gemeente onder ’t Kruis (1865-1869).

In 1863 werd ds. W. Eichhorn (1828-1872), predikant van de Kruisgemeente van Tricht, gevraagd eens in Hillegom bij enige belangstellenden aan huis te komen preken. De predikant voldeed ’gewillig’ aan het verzoek en ook in het daarop volgende winterseizoen kwam hij elke maand een keer naar Hillegom, ‘hetwelk de Heere genadiglijk zegende door de Harten ineen te binden, waardoor meer en meer het verlangen ontstond om elken dag des Heeren met elkander te vergaderen’.

De belangstellende toehoorders van ds. Eichhorn – kennelijk afkomstig uit verschillende ‘conventikels’ (godsdienstige gezelschappen) – besloten vervolgens gezamenlijk een kerkgebouw te stichten aan de Van den Endelaan, waar op 25 juni 1865 de eerste kerkdienst gehouden werd. Ds. Eichhorn preekte toen over Exodus 40 de verzen 34 tot 38, waarvan het laatste vers luidt: “Want de wolk des HEEREN was op den tabernakel bij dag, en het vuur was er bij nacht op, voor de ogen van het ganse huis Israëls in al hun reizen”.

Ds. Eichhorn stelde vervolgens voor een gemeente te stichten, ‘het welk dan ook kort daarna geschiedde’. Dat was op 20 oktober 1865, opnieuw door ds. Eichhorn, intussen Kruispredikant te Haarlem geworden. Ds. Eichhorn werd uiteraard consulent in Hillegom. Acht personen uit Hillegom, drie uit Haarlem en twee uit Noordwijk aan Zee sloten zich aan bij de nieuwe gemeente te Hillegom.

3. Christelijke Gereformeerde Gemeente (1869-1892).

In 1869 vond – zoals hierboven al opgemerkt – de landelijke fusie plaats tussen de rond 1838 uit elkaar gegane ‘Christelijke Afgescheidene Kerk’ en de ‘Gereformeerde Kerk onder ’t Kruis’. Ze begonnen een gezamenlijk kerkelijk leven onder de naam ‘Christelijke Gereformeerde Kerk’, en de gemeente te Hillegom heette vanaf die tijd dus ‘Christelijke Gereformeerde Gemeente’.

In 1872 nam dit groepje gemeenteleden – het waren er zeer weinigen – het beroepingswerk ter hand. De classis gaf toestemming voor de aanstelling van een predikant, mits deze een jaartraktement van minimaal ongeveer fl. 700 zou krijgen. Het eerste beroep, op kandidaat C. Kuijper (1847-1901), was vergeefs, maar het tweede trof doel: ds. H. Elffers (1833-1912) uit Herwijnen nam het op hem uitgebrachte beroep aan en zo kwam hij als predikant naar Hillegom, waar hij tot 1885 gestaan heeft. De Haas schrijft over hem dat zijn verblijf in Hillegom ‘niet gemakkelijk was. Er waren in de gemeente mensen, die zijn Schriftuurlijke prediking niet konden verdragen en naar de valse mystiek overhelden. Later werd de verhouding echter beter en begon men hem meer te waarderen’. In 1885 vertrok ds. Elffers naar Wolphaartsdijk. Maar als emeritus vestigde hij zich in 1908 opnieuw in Hillegom, waar hij in 1912 stierf.

4. Gereformeerde Kerk (1892 en daarna).

Ds. Elffers werd in 1887 opgevolgd door ds. W. Groeneveld (1820-1892) van Bruinisse, die van 1887 tot zijn overlijden op 8 april 1892 in Hillegom predikant was. Tijdens het verblijf van de derde gereformeerde predikant, ds. K. van der Wal (1867-1922), die als kandidaat naar Hillegom kwam, werd op 17 juni 1892 de hierboven al genoemde landelijke fusie tussen de ‘Christelijke Gereformeerde Kerk’ en de ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerken’ een feit, waardoor ‘De Gereformeerde Kerken in Nederland’ ontstonden. Daardoor heette ook de kerk te Hillegom in het vervolg ‘Gereformeerde Kerk’.

Ds. Van der Wal stond gedurende dertig jaar, van zijn komst in 1892 tot zijn overlijden op 15 januari 1922, in de gemeente Hillegom. Na zijn predikantschap dienden nog meerdere predikanten deze kerk.

De kerkgebouwen.

Het kerkgebouw dat in 1865, bij de stichting van de Kruisgemeente, aan de Van den Endelaan in gebruik genomen was, werd na verloop van tijd te klein. Vandaar dat men kerkarchitect Tjeerd Kuipers te hulp riep om een nieuwe kerk te ontwerpen. Overeenkomstig diens gewoonte was het een kerk waarvan althans de voorgevel in neogotische stijl gebouwd werd. De kerk – die in 1897 in gebruik genomen werd –  stond aan de Stationsweg.

Al in 1920 bleek ook deze kerk te klein te zijn voor de toen nog groeiende Gereformeerde Kerk. De kerkenraad besloot daarom tot de bouw van een grotere kerk op dezelfde locatie.

De oude kerk werd afgebroken en in 1928 werd de nieuwe kerk in gebruik genomen. Deze werd gebouwd door architect J. de Jonge te Rotterdam. Tijdens renovatiewerkzaamheden brandde deze kerk in 1980 echter tot de grond toe af. Alleen een stukje muur herinnert nog aan de oude kerk.

Besloten werd toen een modern kerkelijk centrum te bouwen, op de hoek van de Sixlaan met de Karel Doormanlaan. De kerk werd De Hoeksteen gedoopt, en werd op 5 februari 1983 officieel in gebruik genomen. Een grote kerkzaal met galerij, een ontmoetingsruimte en nog verscheidene andere vergaderzalen, plus een verbinding met ‘Het Bolwerk’ maakte de kerk tot een modern complex.

Nu de Protestantse Gemeente te Hillegom krimpt (in 2016 had die gemeente in totaal zo’n 1.230 leden), werd het nodig een kerk af te stoten; het openhouden van twee kerkgebouwen was om financiële redenen niet langer verantwoord. De kerkenraad maakte de verkoopplannen in januari 2017 aan de gemeenteleden bekend. Daarop kwamen achttien reacties binnen, die door de kerkenraad bij de besluitvorming betrokken werden. Gekozen werd voor de voormalig hervormde Maartenskerk als toekomstig kerkelijk centrum. Deze kerk komt trouwens als rijksmonument niet in aanmerking voor verkoop.

De ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Hillegom.

Bronnen onder meer:

Jhs, Kleine geschiedenis van de Hoeksteen. Hillegom, 2009

C. Smits, De Afscheiding van 1834, Zevende deel, Classes Rotterdam en Leiden. Dordrecht, 1986.

© 2017. GereformeerdeKerken.info