De redactie van GereformeerdeKerken.info heeft de afgelopen tijd – zoals eerder aangekondigd – opnieuw uitvoerig onderzoek gedaan naar het aantal per 1 augustus 2023 binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) dienstdoende, van oorsprong gereformeerde, kerkelijke gebouwen.

Daaruit blijkt weliswaar dat deze nog ruimschoots aanwezig zijn, maar dat het bedoelde gebouwenbestand in het afgelopen jaar – sinds de verschijning van het (tweede) Rapport 2022, dus tussen 1 augustus 2022 en 1 augustus 2023 – met dertien kerkgebouwen gekrompen is. Daarvan komen twaalf voor rekening van een daadwerkelijke ‘kerksluiting met een laatste dienst’; de rest, per saldo één kerkgebouw, verdween van de lijst van 2022 door toepassing van correcties. Het aantal bij Gereformeerde Kerken en Protestantse Gemeenten in gebruik zijnde van oorsprong gereformeerde kerkgebouwen bedraagt momenteel 472 (tegen vorig jaar 485).

Niet alleen gereformeerde kerkgebouwen verdwijnen…

Onze website maakte in de acht jaar van haar bestaan geregeld melding van de sluiting van (van oorsprong) gereformeerde kerkelijke gebouwen. Ook maakten we er een gewoonte van om ‘de laatste dienst’ in die (van oorsprong) gereformeerde kerkgebouwen te volgen en daarvan op onze website verslag te doen. Je zou dan de indruk kunnen krijgen dat vooral de (vroegere) gereformeerde kerkgebouwen binnen de PKN getroffen werden en worden door kerksluiting. Wie het wel en wee van het Nederlands ‘kerkelijk erfgoed’ enigszins bijhoudt weet echter wel beter, want een feit is dat kerksluitingen even goed plaatsvinden bij kerkelijke gebouwen van andere denominaties, binnen en buiten de Protestantse Kerk in Nederland – al maken we daarvan om voor de hand liggende redenen over het algemeen geen melding; onze website heeft immers een specifiek doel.

Niet meegeteld werden …

Allereerst moet nadrukkelijk worden opgemerkt, dat uit de doelstelling van het (in het vervolg jaarlijkse) onderzoek voortvloeit dat niet meegeteld werden de talloze meestal nieuwere kerkelijke gebouwen die gezamenlijk door gereformeerden en hervormden werden opgericht. Evenmin werden de gereformeerde kerkelijke gebouwen meegeteld die op enig moment verkocht werden aan een ander kerkgenootschap en daar als zodanig nog steeds als kerk dienst doen. Ook de gereformeerde kerkgebouwen die, als zodanig soms nog steeds herkenbaar, inmiddels werden omgebouwd tot particuliere woningen dan wel tegenwoordig gebruikt worden als opslagplaats e.d., werden uiteraard niet meegeteld.

De resultaten van het derde onderzoek van 2023.

Ondanks alle vorige onderzoeken werd ook bij de samenstelling van de lijst van 2023 opnieuw gecontroleerd of de opgaven in de vorige lijst (die van 2022) juist waren. Net als voorgaande jaren werden ook nu alle websites van de protestantse gemeenten en de Gereformeerde Kerken (PKN) bestudeerd en gecontroleerd of in de in de basislijst vermelde kerkgebouwen op 1 augustus 2023 nog steeds kerkdiensten gehouden werden. Sommige websites gaven daarover geen uitsluitsel, zodat contact met de betreffende kerkenraden werd opgenomen, die gelukkig alle reageerden met een duidelijk antwoord.

De correctie van de lijst 2022: plus en min.

Ondanks de controles van de vorige onderzoeken werden toch nog enkele onjuistheden geconstateerd (wat niet vreemd is als men weet dat tot nog toe geen allround soortgelijk onderzoek gehouden werd). Vijf gereformeerde kerkgebouwen konden aan het bestand van 2023 worden toegevoegd die in het rapport 2022 nog niet vermeld waren. Dat kwam door onduidelijkheden in de opgaven die nu gecorrigeerd konden worden. Daardoor steeg het aantal van oorsprong gereformeerde kerkgebouwen dus. Tegelijk werden ook door diezelfde onduidelijkheden in de opgaven zes kerkgebouwen van de lijst van 2022 afgehaald. Uiteindelijk dus een negatief saldo van één kerkgebouw. We zijn er nu zeker van dat in de toekomst nauwelijks of geen correcties meer behoeven te worden toegepast.

Het aantal van oorsprong gereformeerde kerkgebouwen per 1 augustus 2023.

• Het uiteindelijke resultaat van het nieuwe onderzoek 2023 en de uitgevoerde correcties is, dat per 1 augustus 2023 het aantal ‘in Gereformeerde Kerken of Protestantse Gemeenten dienstdoende van oorsprong gereformeerde kerkelijke gebouwen’ is gedaald van (gecorrigeerd) 485 naar 472. Een daling dus van dertien (van oorsprong) gereformeerde kerkelijke gebouwen. Twaalf daarvan komen voor rekening van daadwerkelijke ‘kerksluiting met een laatste dienst’; de rest, één kerkgebouw, was het negatieve saldo van de aangebrachte correcties op de vorige lijst van 2022.

Sinds ons eerste onderzoek in 2020 is de (gecorrigeerde) achteruitgang dus van 506 naar 472, zijnde 34 in drie jaar tijd. Jaarlijks gemiddeld ong. 11.

Tot slot.

Voorts: van in ieder geval veertien kerken was op 1 augustus 2023 al bekend dat zij ná 1 augustus 2023 op kortere of langere termijn (soms van jaren) zullen gaan sluiten. Natuurlijk zijn die kerken toch in de lijst van 2023 opgenomen, omdat daar op de peildatum (en soms zelfs tot ver daarna) nog steeds kerkdiensten gehouden (zullen) worden.

De verdeling over het land.

De kerken en gemeenten die tot de PKN behoren worden in het Jaarboek PKN 2020-2021 ingedeeld in elf classes. Anders dan destijds meestal in de Jaarboeken van de Gereformeerde Kerken in Nederland lopen deze classes niet overal parallel aan de provinciegrenzen in ons land. De PKN-classes handhaafden we in ons onderzoek.

De onderverdeling per classis van de op 1 augustus 2023 binnen de PKN dienstdoende, van oorsprong gereformeerde, kerkelijke gebouwen is als volgt (inclusief de genoemde correcties):

De bovenstaande cijfers, vermeld in de eerste drie kolommen, zijn als volgt weergegeven in een staafgrafiek:

De bijlagen van het Rapport 2023.

Het onderzoeksrapport 2023 telt vier bijlagen. Bijlage 1 vermeldt per classis alle 472 momenteel bij Gereformeerde Kerken (PKN) of Protestantse Gemeenten in gebruik zijnde, van oorsprong gereformeerde kerkgebouwen, met adressen en eventuele bijzonderheden over – indien bekend – toekomstige sluiting.

Bijlage 2 vermeldt de uitkomsten van het onderzoek uit 2022, de correcties daarvan tijdens het onderzoek voor 2023, en de definitieve uitkomst van de telling van 2023. De vierde kolom vermeldt het aantal sluitingen in de onderzoeksperiode, per classis weergegeven.

Bijlage 3 geeft de cijfers in Bijlage 2 weer in een staafgrafiek.

Bijlage 4 vermeldt per classis de kerkgebouwen die in het onderzoeksjaar gesloten werden, door correcties uit de lijst verwijderd werden of daaraan juist werden toegevoegd. Ook wordt bij in 2022/2023 gesloten kerkgebouwen de datum van de laatste dienst vermeld.

Het onderzoek zal in het vervolg elk jaar gedaan worden.

2023. GereformeerdeKerken.info