Werk van onder meer twee gereformeerde predikanten belicht.

Dit jaar is het tachtig jaar geleden dat op 10 en 11 november 1944, een half jaar voor het einde van de Tweede Wereldoorlog, de grootste razzia in bezet Nederland plaatsvond.

Ongeveer 52.000 jonge en oudere mannen uit Rotterdam en Schiedam werden door de Duitse bezetters weggevoerd naar Oost-Nederland en Duitsland. Voor hen brak een zware periode aan.

In een nieuw boek – geschreven door dr. Anne Schipper – wordt het pastorale werk belicht van onder meer twee gereformeerde predikanten en een rooms-katholieke pater dat zij in de werkkampen in Oost-Nederland verrichtten.

De gereformeerde predikanten (beiden uit Rotterdam) waren ds. N. Buffinga (1887-1954) en ds. J.M. van Krimpen (1910-1992), en de rooms-katholieke pater was C.A.M. Verheijen CssR. Over die gebeurtenissen en het werk van de pastores schreef dr. Anne Schipper een boek, dat kort geleden verscheen: Zielzorg onder gedeporteerden, waarin dus de geestelijke bijstand vanuit Rotterdamse kerken aan de tewerkgestelden in de werkkampen (ook Arbeitslager genoemd) centraal gesteld wordt.

Op maandag 11 november 2024 werd het eerste exemplaar van het boek aangeboden aan prof. dr. Paul de Laar, verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. De overhandiging vond plaats in de protestantse, voormalig gereformeerde Bergsingelkerk, hoek Bergsingel/Bergselaan  in Rotterdam-Noord.

Twee van de pastores, ds. N. Buffinga en pater C.A.M. Verheijen schreven na de oorlog hun herinneringen aan de zielzorg in de Arbeitslager op. Ook beschrijft dr. Anne Schipper (naast de interkerkelijke zielzorg aan de weggevoerden) de schrijnende leefsituatie van de Rotterdammers en de maatschappelijke hulpverlening in het laatste oorlogsjaar. Het boek bevat veel informatie over de razzia en Rotterdam tijdens de oorlog. In het boek zijn ook delen gewijd aan enkele andere belangrijke personen en worden enkele hulporganisaties besproken die veel goed werk hebben verricht, zoals het Inlichtingenbureau Weggevoerde Arbeidskrachten (IWA) en het Interkerkelijk Bureau Noodvoedselvoorziening  (IKB).

In november 1944 maakte ds. Van Krimpen in de zwaar getroffen Maasstad persoonlijk de Rotterdamse razzia mee en de daarop volgende hongerwinter. Samen met zijn collega ds. Buffinga kreeg hij het op het Rotterdamse stadhuis voor elkaar toestemming te krijgen voor het geven van pastorale zorg aan de weggevoerde kerkleden. Samen fietsten ze – dik ingepakt – op de  regenachtige 9^de december 1944, met de zegen van de gereformeerde kerkenraad van Rotterdam-Centrum op zak, naar Ede waar ze pastorale zorg verleenden aan de gedeporteerden in de Arbeitslager in Oost-Nederland.

Overigens was niet alleen de pastorale zorg hun doel, maar ook probeerden ze voor zover mogelijk gedeporteerden te laten terugkeren naar Rotterdam. Een veel door hen gebruikte manier om de Rotterdammers te laten ontvluchten was de aspirant vluchtelingen in de ziekenbarak te laten opnemen (ook al waren ze meestal niet ziek) en hen van daaruit naar het ziekenhuis over te brengen. Vanuit het ziekenhuis werden ze dan met bussen naar Rotterdam vervoerd, waar ze arriveerden op de binnenplaats van het gereformeerde ziekenhuis Eudokia aan de Bergweg. Vandaar keerden ze terug naar huis.

Ook werden mensen die naar Rotterdam terug wilden, maar niet in de ziekenbarak opgenomen konden worden, op de zolder van een school in Ede verstopt en van daaruit snel vervoerd naar Rotterdam.

Het Rotterdamse Interkerkelijk Bureau Noodvoedselvoorziening zorgde voor warme maaltijden aan 30.000 kinderen. Van de Gereformeerde Kerk van Rotterdam-Centrum namen ongeveer duizend kinderen aan deze maaltijden deel.

Ook werd voedselhulp verleend door de Noodcommissie ‘Hulp voor Allen’ (we komen daarop later uitvoerig terug), een initiatief van de gereformeerde diaconie van de Bergsingelkerk, waarvan ds. J.A. Tazelaar (1888-1958), gereformeerd predikant in Rotterdam, voorzitter was. De Bergsingelkerk had met hulp van gereformeerde ondernemers (onder wie Harry J. Bonda, I.J. van der Torren, de gebr. Schop en mevr. Cor Meeder) een inkoop-raad geïnstalleerd. De voedselhulpverlening in de Bergsingelkerk voorzag tijdens de hongerwinter vier maanden lang circa 8.000 mensen van noodhulp.

In de onlinekrant De Havenloods vertelt Peter Zoetmulder meer over deze en andere activiteiten van ds. J.M. van Krimpen, die later De Havenloods zou oprichten. De Havenloods begon als kerkelijk clubblad voor de leden van de door ds. Van Krimpen opgerichte gereformeerde evangelisatie organisatie ‘Stichting Clubhuizen De Jeugdhaven’.

Het boek is alleen te bestellen bij de uitgeverij via het e-mailadres: lululily@ziggo.nl

• Dr. Anne Schipper, Zielzorg onder gedeporteerden. Ds. N. Buffinga en pater C.A.M. Verheijen en de tewerkgestelden van de Rotterdamse razzia op 10 en 11 november 1944. Rotterdam, uitg. Lululily, 260 blz., geïllustreerd. Prijs 17,50 (incl. verzendkosten).

Translation into English:

Pastoral Care After the Rotterdam Raid of 1944.

Work Highlighting Two ‘gereformeerde’ Ministers and a Catholic Priest.

This year marks the 80th anniversary of the largest raid in occupied Netherlands, which took place on November 10 and 11, 1944, just half a year before the end of World War II. During this raid, approximately 52,000 men, both young and old, were taken from Rotterdam and Schiedam by the German occupiers and deported to Eastern Netherlands and Germany. This marked the beginning of an extremely difficult period for them.

A new book, written by Dr. Anne Schipper, sheds light on the pastoral work carried out in the labor camps in Eastern Netherlands by two ‘gereformeerde’ ministers and a Roman Catholic priest. The ‘gereformeerde’ ministers, both from Rotterdam, were Rev. N. Buffinga (1887–1954) and Rev. J.M. van Krimpen (1910–1992), while the Catholic priest was Father C.A.M. Verheijen CssR. Dr. Schipper’s book, Zielzorg onder gedeporteerden (‘Pastoral Care Among the Deported’), which has recently been published, focuses on the spiritual support provided by Rotterdam churches to the laborers in the camps, also known as ‘Arbeitslager’.

On Monday, November 11, 2024, the first copy of the book was presented to Prof. dr. Paul de Laar of Erasmus University Rotterdam. The presentation took place in the Protestant, formerly ‘gereformeerde’, Bergsingelkerk, located at the corner of Bergsingel and Bergselaan in Rotterdam-North.

After the war, Rev. Buffinga and Father Verheijen recorded their memories of providing pastoral care in the ‘Arbeitslager’. In addition to discussing the interdenominational pastoral care provided to the deported, Dr. Schipper describes the harrowing living conditions faced by the people of Rotterdam and the social aid efforts during the final year of the war. The book is rich with information about the raid and wartime Rotterdam. It also includes chapters dedicated to other significant figures and discusses various aid organizations that did remarkable work, such as the Inlichtingenbureau Weggevoerde Arbeidskrachten (IWA) and the Interkerkelijk Bureau Noodvoedselvoorziening (IKB).

In November 1944, Rev. Van Krimpen personally witnessed the raid in the heavily impacted city of Rotterdam and the subsequent Hunger Winter. Alongside his colleague Rev. Buffinga, he secured permission from the Rotterdam city hall to provide pastoral care to the deported church members. On December 9, 1944, despite rain and heavily bundled up, the two ministers cycled to Ede with the blessing of the Rotterdam-Centrum ‘gereformeerde’ church council, where they offered spiritual care to those in the labor camps in Eastern Netherlands.

Their mission extended beyond pastoral care; they also sought to facilitate the return of deportees to Rotterdam whenever possible. One commonly employed method involved admitting the deportees into the infirmary barrack (even if they were not actually ill) and transferring them to a hospital. From the hospital, they were transported by bus back to Rotterdam, arriving at the inner courtyard of the ‘gereformeerde’ ‘Eudokia Hospital’ on Bergweg, from where they returned home.

Additionally, those who wished to return to Rotterdam but could not be placed in the infirmary were hidden in the attic of a school in Ede and transported quickly from there to Rotterdam.

The Rotterdam Interkerkelijk Bureau Noodvoedselvoorziening provided warm meals to 30,000 children, with around 1,000 children from the Rotterdam-Centrum ‘Gereformeerde’ Church participating. Food aid was also provided by the Emergency Commission ‘Hulp voor Allen’ (Help for All), an initiative of the Bergsingelkerk’s ‘gereformeerde’  diaconate, chaired by Rev. J.A. Tazelaar (1888–1958), a ‘gereformeerde’ minister in Rotterdam. With the help of ‘gereformeerde’ entrepreneurs such as Harry J. Bonda, I.J. van der Torren, the Schop brothers, and Mrs. Cor Meeder, the Bergsingelkerk set up a purchasing council. For four months during the Hunger Winter, this food aid supported approximately 8,000 people.

In an online article in De Havenloods, Peter Zoetmulder elaborates on these and other activities of Rev. J.M. van Krimpen, who later founded De Havenloods. This publication began as a church club newsletter for members of the ‘gereformeerde’ evangelism organization ‘Stichting Clubhuizen De Jeugdhaven’, also established by Rev. Van Krimpen.

The book can be ordered from the publisher via email at: lululily@ziggo.nl.

• Dr. Anne Schipper, Zielzorg onder gedeporteerden. Ds. N. Buffinga en pater C.A.M. Verheijen en de tewerkgestelden van de Rotterdamse razzia op 10 en 11 november 1944. Rotterdam, published by Lululily, 260 pages, illustrated. Price €17.50 (including shipping).