Gereformeerde kerk Schaepmanstraat in de zomer 2016 dicht.

In de Protestantse Gemeente van Tiel is onrust ontstaan over de aankondiging van de sluiting van een tweetal kerkgebouwen.

Al in oktober 2014 werd aangekondigd dat besloten was tot verkoop of sloop van de voormalig gereformeerde kerk aan de dr. Schaepmanstraat in Tiel en de afstoting-naar-een-stichting van de grote Sint Maartenskerk in het centrum van Tiel. Ook het inloophuis, de woning aan het Kerkplein in Tiel, de pastorie van Wadenoyen en daarbij 6 hectare aan landerijen, alsmede de vergaderruimte van de kerkenraad zouden verkocht worden. Afstoting van twee van de vijf kerkgebouwen was destijds het advies van de door de kerkenraad ingestelde adviesgroep. Een en ander was nodig met het oog op het dalend kerkbezoek en de vermindering van de kerkelijke inkomsten.

In februari 2015 werd ‘het definitieve besluit’ genomen om tot verkoop van de kerk aan de Schaepmanstraat over te gaan en om de Sint Maartenskerk in een stichting onder te brengen en voor kerkdiensten terug te huren. Ook enkele andere kerkelijke goederen zouden worden verkocht. De voormalig hervormde kerk van Drumpt zou de centrale plek voor de wekelijkse kerkdiensten worden, zo werd besloten. Ook de kerk van Wadenoyen en de Lutherse Ceciliakapel bleven open.

Emoties.

In het licht van de binnengekomen reacties op de plannen én die geuit werden tijdens het gemeenteberaad van 4 maart 2015, besloot de kerkenraad later die maand echter het voorgenomen gebouwenbesluit uit te stellen. Op de kerkenraadsvergadering van 25 maart zou de zaak nogmaals onder ogen gezien worden.

De emoties in de gemeente liepen intussen hoog op. Een aantal gemeenteleden organiseerde een petitie om de gereformeerde kerk aan de Schaepmanstraat open te houden; gesproken werd over ‘winnaars’ en ‘verliezers’; ‘mensen reageerden hun boosheid op de kerkenraadsleden af’ en opmerkingen als: ‘Ze doen toch hun eigen zin’, of: ‘Ze luisteren toch niet naar ons’ deden de ronde. Ook waren er ‘sterke gevoelens van teleurstelling, verdriet, maar ook van boosheid en protest’. Verder werd er gewag van gemaakt dat ‘afscheid genomen moest worden van waardevolle gemeenteleden die veel voor de kerk betekend hebben’, van mensen die hun kerkelijke functie neerlegden en/of die niet meer in de kerk kwamen.

Toekomstperspectief.

Om de achtergronden van de genomen besluiten nader toe te lichten en om tegemoet te komen aan de onrust in de gemeente, organiseerde de kerkenraad in mei 2015 een aantal avonden met gemeenteleden. Uitgelegd werd dat, om de kerkelijke gemeente in het kader van de teruglopende financiën meer toekomstperspectief te geven, vergaande besluiten genomen moesten worden: de Drumptse kerk zou de plek zijn voor de gewone zondagse kerkdiensten en de door-de-weekse activiteiten; die kerk was goed bereikbaar en had gevarieerde ontmoetingsruimten. In het centrum van de stad wilde de kerkenraad een plek behouden voor missionaire en diaconale activiteiten met de mogelijkheid van bijzondere vieringen: de Caeciliakapel en de Ceciliënhof. Ook de kerk van Wadenoyen zou in gebruik blijven. De kerkenraad wilde verder overgaan tot verkoop van (het al eerder genoemde) onroerend goed en ook trachten de grote Sint Maartenskerk onder te brengen in een eigendomsstichting. De kerk aan de Schaepmanstraat zou dan verkocht worden, zo mogelijk aan een ander kerkgenootschap.

Onvoldoende voorbereid.

In het kerkblad Samen Kerk van juni 2015 gaf de kerkenraad toe dat men de gevolgen van het proces van het samengaan van de drie hervormde gemeenten, de Gereformeerde Kerk en de Lutherse gemeente in één Protestantse Gemeente ‘niet goed in beeld’ heeft gehad. Omdat op het moment van de beslissingen de pijn van het gemis nog niet zo gevoeld werd, was het hele proces misschien te snel en te weinig voorbereid geweest. Een van de kerkenraadsleden schreef: ‘Ik wou dat we onze ideeën en afwegingen en níet onze besluiten eerder hadden gecommuniceerd. Er is veel mis gegaan, waardoor ook onjuiste of niet helemaal juiste verhalen de kans kregen om doorverteld te worden’. Er moet nog veel met de gemeente gepraat worden, zo werd meegedeeld.

In het kerkblad Samen Kerk schreef een van de predikanten: ‘De mensen van de kerkenraad hebben de verantwoordelijkheid op zich genomen in dit vat vol emoties moeilijke beslissingen te nemen. En dat valt ons zwaar’. Er werd de nadruk op gelegd dat de kerkenraad alle argumenten voor en tegen zorgvuldig had afgewogen, maar dat het nemen van zulke belangrijke beslissingen voor de kleine groep van kerkenraadsleden desondanks niet makkelijk was. Men sprak de hoop uit dat de gemeente bereid zou zijn, als de beslissingen eenmaal genomen waren, gezamenlijk de schouders eronder te zetten.

De moeilijkheden eisen hun tol.

Een van de predikanten verzuchtte in het kerkblad Samen Kerk: ‘Als predikant merk ik hoeveel moeite het kost om motivatie, enthousiasme en zin in het werk te houden onder deze moeilijke omstandigheden. En dat is eigenlijk al jaren het geval. Het kóst me wat om het vol te houden, om tóch bemoedigende preken te hebben, om echte aandacht voor mensen te hebben en naar hen te luisteren, zeker als het weer over de gebouwen gaat’. Ze besloot met de oproep: ‘Probeer u over uw pijn en teleurstelling heen te zetten. Zodat we met elkaar weer wat kunnen gaan opbouwen in onze kerk’.

Overigens werd op de website van de Protestantse Gemeente meegedeeld dat een van de predikanten, deels ‘door de onrust in de gemeente’ en ‘de gebouwenstrijd’, ziek thuis zit.

Wennen…

Ter voorbereiding van de uitvoering van het gebouwenbesluit had de kerkenraad ook besloten na de fusie tot Protestantse Gemeente vaker samen te gaan kerken. In eerste instantie waren er twee of drie kerken open, in een steeds wisselend ritme, zodat men aan elkaar kon wennen. Zo kerkte men sinds het voorjaar van 2015 steeds twee maanden in een van de grotere kerken: Drumpt, Schaepmanstraat of Sint Maartenskerk, en daarnaast afwisselend in een van de kleine kerken: de kerk van Wadenoyen en de Caeciliakapel. Besloten werd de diensten ook de rest van het jaar 2015 op een soortgelijke manier te houden; alle kerken bleven dus in elk geval tot en met december 2015 in gebruik.

Zolang de voormalig gereformeerde kerk aan de Schaepmanstraat nog niet verkocht is zou besloten moeten worden of het kerken in drie gebouwen zou worden voortgezet, of dat zo snel mogelijk voor Drumpt als hoofdkerk gekozen zou moeten worden; maar ook hoeveel keer per jaar de Sint Maartenskerk gebruikt kon gaan worden voor vieringen op hoogtijdagen en voor bijzondere diensten. Ter uitvoering van de kerkenraadsbesluiten werd een aantal werkgroepen ingesteld. Een van die groepen zou uitzoeken of de Sint Maartenskerk in een stichting kon worden ondergebracht, met de bedoeling die kerk ongeveer 10 tot 12 keer per jaar terug te huren voor bijzondere diensten, en bovendien werd ‘een haalbaarheidsonderzoek gedaan naar de exploitatiemogelijkheden van die kerk voor de héle Tielse bevolking’.

De gereformeerde kerk.

Dat het afscheid van de gereformeerde kerk het meest ingrijpend is, lijkt duidelijk. Pogingen worden immers aangewend om de andere ‘af te stoten’ kerk, de Sint Maartenskerk, in een eigendomsstichting onder te brengen en voor kerkdiensten ‘waarvoor veel belangstelling verwacht wordt’, terug te huren.

In oktober 2015 deelde de kerkenraad mee nog geen definitieve datum te hebben gepland waarop afscheid genomen zou moeten worden van de kerk aan de Schaepmanstraat. Dat hangt af van allerlei factoren, zoals de inrichting van de kerkgebouwen die open blijven. In november deelde de kerkenraad mee dat begin 2016 een begin gemaakt wordt met de inrichting van de ‘centrale’ kerk in Drumpt, ‘zodat we ons daar allemaal thuis kunnen voelen’. Tot die tijd zou de voormalig gereformeerde kerk aan de Schaepmanstraat beschikbaar blijven. In december 2015 werd duidelijk dat de kerk aan de Schaepmanstraat tot het begin van de zomer 2016 gebruikt zal worden voor de kerkdiensten; ‘daarna nemen we afscheid van dit kerkgebouw’.

De ledentallen tussen 1905 en 2009.

Bekijken we de ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Tiel, dan blijkt dat de groei van deze kerk vooral plaatsvond tussen 1965 en 1985. Daarna volgen enkele jaren van  stabilisatie en vervolgens van een rustige daling van het ledental.

Jaar               Ledental

1905            300
1915            325
1925            515
1935            490
1946            478
1955            559
1965            651
1975            866
1985            1.093
1995            1.042
2007             851
(2009           839)

Iets over de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk te Tiel.

De Christelijke Afgescheidene gemeente van Tiel werd vanuit ‘de eerste Afgescheiden Gemeente in de Betuwe’, Ommeren, geïnstitueerd op 3 september 1853. Bij de instituering telde de gemeente ruim twintig leden. Maar al voor de instituering was er een kerkgebouw waar men kerkdiensten hield. Aanvankelijk, van 1848 tot 1852, was het een schuur aan de Waterstraat, maar in 1852 werd een houten kerkgebouw in gebruik genomen op de hoek van het Scheidingsstraatje en de Gasthuisstraat. Het stond achter de ‘bewaarschool’ (wat later ‘kleuterschool’ heette).

De eerste twee predikanten werden beroepen in combinatie met de Christelijke Afgescheidene Gemeente van Ommeren, die in 1844 geïnstitueerd was (en overigens in 1877 bij de kerk van Tiel gevoegd werd). De gemeentelijke activiteiten in Tiel groeiden, zodat het kerkgebouw in 1887 moest worden uitgebreid met een vergaderzaal ten behoeve van o.a. de jongelingsvereniging. Het ledental bleef echter stijgen, zodat in 1901 – tijdens de ambtsperiode van dr. G. Keizer (1869-1943) – een vernieuwd en vergroot kerkgebouw in gebruik genomen werd. Gedurende de verbouwing werden de kerkdiensten ’s ochtends gehouden in de bovenzaal van café Bellevue en ’s avonds in de Evangelisch Lutherse Kleine Kerk. Op 1 september 1901 werd de eerste kerkdienst in de nieuwe kerk aan het Scheidingsstraatje (op de hoek met de Gasthuisstraat) gehouden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Tiel zwaar gebombardeerd en vele bewoners moesten toen worden geëvacueerd. Op 14 januari 1945 werd de laatste kerkdienst gehouden in de kerk aan het Scheidingsstraatje. Kort hierna werd de kerk door oorlogsomstandigheden totaal verwoest.

De Vrijmaking.

Tijdens de oorlog vond ook in Tiel de Vrijmaking plaats. Deze had nauwelijks invloed op het ledental van de kerk. Iets meer dan twintig leden traden uit de kerk en stichtten op 24 april 1946 een vrijgemaakt gereformeerde kerk. Het ledental bleef echter (te) klein, zodat de kerk op 27 november 1952 werd samengevoegd met die van Zaltbommel (‘Tiel-Zaltbommel’). In 1965 werd de kerk weer gesplitst in Tiel en Zaltbommel. De vrijgemaakte kerk van Tiel telde het jaar daarop honderdvijfentwintig leden en groeide in de jaren daarop slechts uiterst weinig.

Het huidige kerkgebouw.

Op de eerste kerkenraadsvergadering na de Tweede Wereldoorlog, die op 14 juni 1945 gehouden werd, besloot de kerkenraad tot de bouw van een nieuwe kerk. Gedurende de bouw van de kerk werden de kerkdiensten gehouden in een gehuurd lokaal van de hervormde gemeente, namelijk in het gebouw Gustaaf Adolf aan de Konijnenwal. De verenigingen vonden in die tijd onderdak in de Wilhelminaschool aan de Burgemeesters Schullstraat.

Voordat de besluiten van de kerkenraad gerealiseerd waren ging er echter behoorlijk wat tijd overheen: pas in 1948 slaagde de kerkenraad erin een stuk grond te bemachtigen aan de Dr. Schaepmanstraat. De Rotterdamse architect P.J. Roos maakte de bouwtekening waarna de aanbesteding kon plaatsvinden. Tussen de hoogste en de laagste inschrijving was een groot verschil: de laagste inschrijving bedroeg fl. 89.900 en de hoogste ruim fl. 122.500. De laagste inschrijver was de fa. Schutte uit Geldermalsen, die de opdracht tot de kerkbouw kreeg. De eerste steenlegging werd origineel aangepakt: tegen betaling kon iedereen die dat wilde een eerste steen metselen. Op 15 augustus 1951 kon de nieuwe kerk aan de Dr. Schaepmanstraat in gebruik genomen worden. De kerk van Tiel telde toen ruim 570 leden (330 belijdende leden en 245 doopleden).

Dat de kerk gebouwd werd naar aanleiding van de oorlogsomstandigheden blijkt duidelijk uit de drie glas-in-loodramen die aangebracht werden in de muur tussen het voorportaal en de kerkzaal. Zij verbeelden achtereenvolgens de oorlog, de vrede en de wederopbouw. Ook aan weerszijden van het liturgisch centrum werden glas-in-loodramen geplaatst.

Het kerkelijk leven kon nu weer met nieuw élan voortgezet worden. Een jeugdvereniging werd opgericht, een kerkkoor en een christelijke gymnastiekvereniging, terwijl in 1963 een tweede vrouwenvereniging en een mannenvereniging werden opgericht. In 1961 werd de klok in de klokkenstoel in de voorgevel van de kerk geplaatst.

Verbouwingen.

De kerkelijke activiteiten groeiden behoorlijk, zodat men eind jaren ’60 besloot de vergaderruimte bij de kerk uit te breiden. Ds. J. Wijngaarden legde op 20 juni 1970 de ‘eerste steen’ voor de ‘Glazen Zaal’, nog steeds zichtbaar in de gang van de kerk. In 1986 werd het liturgisch centrum aangepakt. De kansel werd naar de zijkant verplaatst zodat de liturgische tafel op het verhoogde podium een centrale plaats kreeg. De kerkenraadsbanken werden van het podium weggehaald.

In 1995 werd de kerk opnieuw verbouwd. De passage en de ‘Glazen Zaal’ werden vergroot; de naam ‘Grote Zaal’ deed haar intrede. Ds. Peter Minnema legde ter gelegenheid van de verbouwing de ’tweede steen’ (de eerste was immers in 1970 geplaatst); ook deze werd in de passage aangebracht. In het voorjaar van 2005 werd de kerkzaal opnieuw geschilderd.

Hoe het met de gereformeerde kerk aan de Schaepmanstraat verder gaat zal tegen de zomer van 2016 duidelijk worden… We hopen u daarover te berichten.

Bronnen en literatuur:

Dr. G. Keizer, Een bladzijde uit de Geschiedenis der Gereformeerde Kerken. Ommeren, de eerste Afgescheiden Gemeente in de Betuwe (1844-1879), Tiel (1853-1903). Kampen, 1904

Samen Kerk, kerkblad van de Protestantse Gemeente Tiel, te vinden op de kerkelijke website.

© 2016.  GereformeerdeKerken.info