Inleiding.
De voormalig gereformeerde kerk De Hoekstien in het Noord-Friese dorp Nes (gemeente West-Dongeradeel), in de classis Dokkum, wordt verkocht. Na enkele kijkdagen werd op 9 juni 2016 de inschrijving gehouden.
De kerk met het bijbehorende verenigingsgebouw staat aan de Wiesterwei 2 in Nes en werd in 1925 gebouwd. De bestemming van het gebouw is ‘maatschappelijk’. De gemeente Dongeradeel heeft te kennen gegeven te hechten aan het behoud van het karakteristieke uiterlijk van het kerkgebouw.
Kort historisch overzicht.
De Gereformeerde Kerk te Nes en Wierum werd geïnstitueerd op 31 juli 1887, voortkomende uit de Doleantie. Ds. J. Langhout (1848-1908) van Anjum had de leiding bij de instituering van de kerk. De ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerk te Nes en Wierum’ ontstond vooral als reactie op de prediking van de plaatselijke hervormde predikant, ds. A.M. Bokma de Boer, die van 1856 tot zijn emeritaat in 1882 in Nes en Wierum stond. ‘Deze was uitgesproken modern en in de 26 jaar die hij in Nes en Wierum stond, trachtte hij het modernisme te doen zegevieren. Hij loochende openlijk de heilsfeiten’ (zijn dochter was de bekende schrijfster ‘Nynke fan Hichtum’, die enige tijd gehuwd was met Piter Jelles Troelstra, SDAP-voorman in de Tweede Kamer).
Kerkgangers uit Nes bezochten daarom de diensten bij de rechtzinnig-hervormde predikant J. Langhout in Anjum of bij de Afgescheidenen in Lioessens, waar ds. E.J. Seeger (1822-1907) vele jaren een rechtzinnige prediking liet horen. In het aanpalende Wierum stichtte men in 1875 aan de Haadstrjitte (Hoofdstraat) zelfs een rechtzinnige Evangelisatie.
In het eigen dorp zaten de ‘Vrienden der Waarheid’ echter niet stil. Net als op veel andere plaatsen werden er samenkomsten aan huis gehouden, waar preken van ‘oudvaders’ (zeer orthodoxe predikanten uit de zeventiende en achttiende eeuw) gelezen werden. Ook was in Nes al in 1875 een Jongelingsvereniging (JV) opgericht, die op haar beurt de oprichting van een zondagsschool bevorderde. Veerschipper Dirk Reeder, bijgestaan door leden van de JV, had op de zondagsschool soms negentig kinderen tegelijk onder zijn gehoor! In de kamer waar die bijeenkomsten gehouden werden (in een huis bij de dorpsmolen), moesten de bedsteden uitgebroken worden om meer ruimte voor de kids te krijgen. ‘Zo bleef in Nes door de JV en de zondagsschool toch de verkondiging van het evangelie der verzoening bestaan, al werd het op de kansel geloochend’.
De Doleantie.
Op 18 juli 1887 kwamen meer dan veertig manslidmaten uit de dorpen Nes, Wierum en Moddergat bij elkaar onder leiding van Anjums dolerende predikant ds. J. Langhout. De bijeenkomst werd gehouden in het evangelisatielokaal te Wierum. Over de droevige kerkelijke toestanden bestond tussen de aanwezigen geen verschil van mening, maar vóórdat men in Doleantie zou gaan wilde men eerst overleggen met de kerkenraad van de hervormde gemeente Nes en Wierum. Het bleek al snel dat geen van de kerkenraadsleden wilde gaan ‘doleren’.
Dat leidde op maandag 25 juli tot de tweede vergadering in het evangelisatielokaal, opnieuw onder leiding van ds. Langhout. Daar werd toen een kerkenraad gekozen. Als ouderlingen werden verkozen Willem van der Meulen uit Nes, Thomas Hiemstra uit Wierum en Wynsen Eisinga uit Moddergat. Als diakenen werden gekozen Jan van der Kooi uit Nes, Jan van den Berg uit Wierum en Ide Elzinga uit Moddergat. De kerkenraad was dus keurig verdeeld over de drie samenwerkende dorpen! Op de eerstvolgende zondag werden ze in het evangelisatiegebouwtje in Wierum in het ambt bevestigd; dat was op 31 juli 1887.
Een eigen kerk in Nes.
In Nes bouwde men toen ook een dolerende kerk, die op Hemelvaartsdag 1891 in gebruik genomen werd (tot die tijd zal men in Wierum gekerkt hebben). Sindsdien kerkte men afwisselend de ene zondag in Nes en de andere in Wierum. Moddergat had inmiddels afgehaakt, want ook in dat dorp werd in een schuur een preekplaats geregeld. In Moddergat wilde men toch liever samenwerken met de dolerenden in het nabijgelegen dorp Paesens. Aansluiting bij de Afgescheidenen (sinds 1869 christelijke gereformeerden geheten) te Lioessens zag men niet zitten.
Het duurde drie jaar alvorens de kerk van Nes en Wierum een eigen predikant kreeg. De eerste was ds. H.K. Zijlstra (1834-1913) uit het Friese Kooten (later Twijzelerheide genoemd). Zes jaar lang diende hij de gemeente op een traktement van fl. 500 per jaar. In de herfst kreeg hij bovendien een half varken en aardappels. Hij had ‘vrij wonen’. De dolerende predikant van het Friese Reitsum, ds. J.J.A. Ploos van Amstel (1835-1895), bevestigde hem in het ambt. Ds. Zijlstra ging in 1896 naar Kooten terug.
Zijn opvolger, ds. E. Troost (1858-1916) diende de kerk van maart tot oktober 1898, maar werd toen afgezet. De classis Dokkum van 27 oktober 1898 ging ermee akkoord in het vertrouwen dat de kerkenraad het ontslag op voldoende grond verleende.
Ds. Troost verbleef aanvankelijk bij zijn broer en emigreerde in 1900 naar Amerika, waar hij predikant werd van de ‘Dutch Reformed Church’ in het dorp Pella (Iowa), gesticht door ds. H.P. Scholte (1805-1868). In 1904 werd hij predikant van de gemeente te Kalamazoo, Michigan. Hij overleed daar in 1916.
Grote toeloop.
De kerken in Nes en in Wierum zaten zondag aan zondag vol. Vandaar dat men in 1919 besloot in beide kerken, zowel ’s morgens als ’s middags, twee diensten te houden. In de ene dienst ging de predikant voor, in de andere een oefenaar, die in Friesland rijkelijk voorhanden waren. Ook werd op 13 mei dat jaar de Gereformeerde Kerk te Nes en Wierum gesplitst in twee zelfstandige kerken, die te Nes en die te Wierum. Er waren toen dus ook twee kerkenraden. Wel bleven beide kerken tot 16 juli 1936 voor de Dienst des Woords gecombineerd. Daarna werden door beide kerken ‘eigen’ predikanten beroepen. Nes en Wierum waren daartoe beide financieel sterk genoeg (in het kerkje te Wierum werd op 29 december 2002 de laatste dienst gehouden).
Een nieuwe kerk.
Ook in de jaren ’20 stopte de toeloop naar de kerk van Nes niet. Vandaar dat ds. H. van Dijk (1866-1932) op 22 juni 1925 de eerste steen legde voor een nieuwe kerk, die voor fl. 30.000 gebouwd werd naar een ontwerp van architect A. Nauta. Toen in 1936 de combinatie tussen Nes en Wierum verbroken werd, bouwde men in Nes óók een pastorie. Ds. H. de Moor (1912-1958) was de eerste eigen predikant van Nes, die deze kerk tot 1942 diende.
De v/m. gereformeerde kerk te Nes wordt dus nu verkocht. Overigens worden er voorlopig nog wel kerkdiensten gehouden.
Bronnen onder meer:
A. Algra, De Historie gaat door Het Eigen Dorp, dl. V. Leeuwarden, g.j.
G.H. van Kasteel, Voor vijf-en-twintig jaren. Bladzijden uit de geschiedenis der Doleantie in Friesland, Sneek, g.j.