De Gereformeerde Kerk te Oss (2)

Ds. H.J. Hoek (van 1947 tot 1966).

( < Naar deel 1 ) – De pas geïnstitueerde kleine kerk van Oss had nu dus een eigen predikant, ds. H.J. Hoek (1899-1971), die tot zijn emeritaat in 1966 aan de kerk van Oss verbonden was.

Ds. H.J. Hoek (1899-1971).

De predikant beperkte zich overigens niet tot Oss, maar kwam ook in dorpen in de omgeving, zoals Uden, Grave en Volkel, die tot het territoir van de kerk van Oss behoorden. De eerste twee plaatsen bereisde hij op zijn brommer – ‘het vliegend evangelie’ werd hij genoemd – en om in Volkel te komen preken werd hij met een open jeep gehaald en teruggebracht. Later, toen de kerk van Oss beter bij kas zat, werd een auto aangeschaft.

“Onvermoeibaar trok hij in de twintig jaar die hij de kerk van Oss als predikant heeft gediend, door zijn uitgestrekte werkterrein, steeds bedacht op het leggen van contacten. Zijn vriendelijkheid was alle mensen bekend. (…) Aan het einde van zijn werkperiode te Oss werd tot zijn grote vreugde ook de kerk van Uden-Grave zelfstandig” (waarover straks meer).

Ds. Hoek als ‘vliegend evangelie’ samen met de organiste op weg naar Uden (foto: ‘Geef de gemeente de ruimte’).

“In zijn werk in Brabant was hij overtuigd geraakt van de noodzaak om tot een serieuze ontmoeting te komen van reformatorische en rooms-katholieke christenen. Hij was een van de eersten die dacht aan de mogelijkheid van een gesprek, en hij nam er van het begin af intensief aan deel”. Er kwam een Werkgroep Rome-Reformatie “die later – mede door zijn toedoen – een officieel Deputaatschap van de gereformeerds generale synode werd”.

“Met grote opgewektheid stimuleerde en begeleidde hij veel jongere collega’s. (…) In de classis Den Bosch was hij gedurende vele jaren de vanzelfsprekende en door allen gewaardeerde pastor voor de pastores. In de oorlogswinter startte  hij met enkele anderen de uitgave van een doorlopende prekenserie ten dienste van onderduikers, vacante kerken en thuiszittenden. Later heeft, jaar in jaar uit, zijn naam gestaan in de kop van de prekenserie ‘Menigerlei Genade’ . (…) Datzelfde moet gezegd worden van het maandblad ‘De Weg’, dat uitging van Deputaten Reformatie-Rome van de GKN en waarvoor hij als eindredacteur optrad. Met grote kennis van zaken zocht hij daarvoor scribenten en onderwerpen”.

Uden-Grave naar zelfstandigheid (1965).

In het oorlogsjaar 1941 kwam de gereformeerde Kornelis den Boer uit Sleeuwijk als groepscommandant van de Koninklijke Marechaussee naar Uden. Ouderling Willemsen uit Oss zocht hem op en raadde hem aan op zondag naar Oss te komen om daar de kerkdiensten bij te wonen. Maar de afstand van Uden naar Oss was 15 kilometer en het viel voor gereformeerde c.q. voor de toen vijfentwintig protestantse Udenaren – zeker in oorlogstijd – niet mee om aan de uitnodiging te voldoen. Willemsen en zijn kerkenraad stelden daarom alles in het werk om in Uden een lokaaltje voor evangelisatiewerk te bemachtigen.

Het gebouwtje van de KAB in de Odiliastraat te Uden, waar de gereformeerden aanvankelijk kerkten (foto ‘Geef de gemeente ruimte’).

Nadat de kerkenraad van Oss vergeefs geprobeerd had een kerkje van de rooms-katholieke orde van de Kruisheren voor de diensten te gebruiken, werd op 15 juni 1941 de eerste dienst gehouden in de zaal van café Verkuijlen aan de Markt. Hoewel het de bedoeling was er slechts die ene zondag een dienst te houden zou men daar tot 19 september 1944 gebruik van maken. Weliswaar werd de dienst nogal eens verstoord door binnenstormende voetballers, die al snel merkten dat ze verkeerd zaten; maar verder liep het allemaal redelijk goed.

Na de oorlog kon nog enkele jaren gebruik gemaakt worden van het eigenlijke café, maar in 1952 werden de gereformeerde diensten verkast naar het gebouwtje van de Katholieke Arbeiders Beweging (KAB) aan de Odiliastraat. De hervormden zouden aanvankelijk medehuurders zijn, maar dat ging uiteindelijk niet door. Toen in 1954 de ruimte in de Odiliastraat te klein werd nam de kerkenraad van Oss in oktober dat jaar contact op met de hervormden in Uden om hun pas gebouwde kerkje in de Valkenburgstraat te huren. Dat kon uiteindelijk met ingang van 1 januari 1956 geregeld worden voor fl. 10 per maand.

Het hervormde kerkje aan de Valkenburgstraat te Uden werd door de gereformeerden voor hun kerkdiensten gehuurd.

De Gereformeerde Kerk te Uden-Grave geïnstitueerd (1965).

De kerkenraad van Oss beriep in 1963 een tweede predikant, speciaal voor het werk in Uden en Grave; in beide plaatsen was al een wijkkerkenraad aangesteld. De predikant, ds. M.E. van Heesen (1922-2019), deed op 21 april 1963 intrede in Oss. Ondertussen was het ledental in Uden-Grave zozeer toegenomen, dat men besloot over te gaan tot instituering van de zelfstandige Gereformeerde Kerk te Uden-Grave. De classis gaf in april 1965 toestemming en zo kon op 3 oktober dat jaar tot instituering van De Gereformeerde Kerk te Uden-Grave worden overgegaan. De institueringsdienst vond plaats in het gemeenschapshuis De Schouw te Uden, en stond onder leiding van ds. Van Heesen, die van 1963 tot 1965 predikant in Oss was. Vanaf de 3de oktober 1965 was hij de eerste predikant van de De Gereformeerde Kerk te Uden Grave. Zo was “de kerk ook in de buitenposten tot openbaring gekomen.” In 1973 werd de naam van deze kerk De Gereformeerde Kerk Uden-Veghel.

De predikanten na ds. Hoek.

De gereformeerde kerk aan de Burgemeester Van  den Elzenlaan te Oss.

Tot de federatie van de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Gemeente te Oss, (in 1989), waren de volgende predikanten aan de Gereformeerde Kerk verbonden: de reeds genoemde ds. M.E. van Heesen diende de kerk van 1963 tot 1965; ds. J.J. Brinkman (*1935) was van 1966 tot 1972 aan de kerk van Oss verbonden; ds. P. Verschoor (*1945) van 1973 tot 1979 en dr. L.J. Koffeman (*1948) van 1980 tot 1989.

Reorganisatie van de gemeente (1971).

In maart 1971 werd besloten tot herstructurering van de gemeente. Men vroeg zich in steeds sterkere mate af of de kerkenraad nog wel goed functioneerde. “Te weinig mensen moesten teveel werk doen”. Gemeenteleden constateerden dat hun “verantwoordelijkheid in feite uit handen werd genomen door de kerkenraad. Gebrekkige communicatie en weinig begrip voor elkaars moeilijkheden” waren aan de orde. Besloten werd een zogenaamde ‘groepenstructuur’ in te voeren, zónder kerkenraad.

Het interieur van de kerk aan de Burgemeester Van den Elzenlaan.

De groepen hielden zich respectievelijk met de volgende onderwerpen bezig: kerkdienst, onderricht en vorming, pastoraat, diaconaat, jeugdwerk, contact met andere kerken, financiën en gebouwen, communicatie en coördinatie en apostolaat. Om de gemeenteleden de nodige inspraakmogelijkheden te geven werd ook het ‘gemeenteberaad’ ingevoerd. Toch bleek na verloop van tijd dat deze structuur slagvaardig beleid bemoeilijkte. Vandaar dat besloten werd het niet goed lopende ‘gemeenteberaad’ én de groep ‘Communicatie en Coördinatie‘ op te heffen en in plaats daarvan een ’Contactraad’ in te stellen. Nauwlettend werd er op toegezien dat de gemeenteleden in deze nieuwe structuur niet buiten spel kwamen te staan. Uiteindelijk stemde ook de classis met deze bestuursvorm in.

Plannen voor een grotere kerk in Oss.

De kerk aan de Burgemeester Van den Elzenlaan in Oss (in 1951 in gebruik genomen) werd te klein, vooral met het oog op de ruimte voor de jeugdverenigingen. Begin 1967 werd door de kerkenraad een ‘Plancommissie’ ingesteld die moest adviseren over meer ruimte voor het houden van kerkdiensten, en als vervolg daarop te bekijken wat de mogelijkheden waren van uitbreiding van de kerk en de bijgebouwen. Er werden in het onderzoeksrapport weliswaar suggesties gegeven over kerkuitbreiding, herinrichting van de kerkzaal én nieuwbouw, maar het duurde nog jaren voordat men er uit was.

De vroegere gereformeerde kerk aan de Burgemeester Van den Elzenlaan.

Wel werd in 1975 tijdens een gemeenteberaad besloten de kerkzaal anders in te richten, maar kort daarop kwamen contacten tot stand met de hervormde gemeente, die bijna tien jaar eerder, op 2 april 1966, aan de Wethouder Van Eschstraat een nieuw kerkgebouw in gebruik genomen hadden, waar ruimte was voor zo’n driehonderd kerkgangers. Het bleek dat de hervormden in 1975 óók kampten met ruimtegebrek, en dat ook zíj zochten naar mogelijkheden om daar iets aan te doen.

De (toenmalig hervormde) kerk aan de Wethouder Van Eschstraat te Oss.

Uit die contacten vloeide een nieuw plan voort, dat in december 1975 door het gereformeerde gemeenteberaad werd aangenomen. In het kort kwam het er op neer dat door de Gereformeerde Kerk van Oss naast de hervormde kerk aan de Wethouder Van Eschstraat een gemeenschapshuis gebouwd zou worden waarvan door beide kerken gebruik gemaakt kon worden voor kerkelijke activiteiten. De kosten zouden worden betaald uit de verkoop van de gereformeerde kerk aan de Burgemeester Van den Elzenlaan.

Demonstratie bij de gereformeerde kerk.

Eer was echter nog een alternatief: het bestuur van de Rooms-Katholieke Parochie in Oss had contact opgenomen met de gereformeerde kerkenraad. Zij stelden voor hun Sacramentskerk aan de Koning Willem I laan samen te gaan gebruiken. De gereformeerde kerkenraad wilde in dat geval de kerk over enige jaren dan wel geheel overnemen en in eigendom verkrijgen, en dan de kerk aan de Burgemeester Van den Elzenlaan verkopen. Verontruste rooms-katholieke parochianen van Oss-Zuid demonstreerden daartegen bij de gereformeerde kerk op de avond dat het gemeenteberaad daarover zou worden gehouden, en verzochten de bezoekers die daarover zouden gaan beslissen, de Sacramentskerk níet te kopen.

Samen-op-Weg.

De Paaskerk te Oss.

De meest logische beslissing was natuurlijk het plan om met de hervormden Samen-op-Weg te gaan, een proces dat we hier uiteraard slechts zeer beknopt kunnen aanstippen. Juist in die jaren had een aantal belijdeniscatechisanten aangegeven na hun geloofsbelijdenis te hebben afgelegd niet in de kerkelijke registers van een van beide kerken te willen worden ingeschreven. “Wij” – zeiden ze – “Wij hebben belijdenis gedaan voor de ene God en voor de hele protestantse Gemeente van Oss.”

Ook werden werden in Oss gezamenlijke groothuisbezoekavonden gehouden, waar een aantal gemeenteleden van beide kerken onder leiding van een predikant over bepaalde onderwerpen discussieerden. Verder werd overlegd over het houden van gezamenlijke diensten. De gebouwenkwestie was een extra duw in de richting van de Samen-op-Weg gedachte.

De Pinksterterp  in gebruik genomen (1980).

Het gemeenteberaad Besloot in januari 1977 de Sacramentskerk niet over te nemen, maar een gemeenschapsgebouw bij de hervormde kerk te gaan bouwen. Besloten werd dat beide kerken vanaf 19 mei dat jaar de hervormde kerk (die toen Paaskerk gedoopt werd) zouden gaan gebruiken. De kerkdiensten zouden overigens aanvankelijk gescheiden gehouden worden.

De Paaskerk en de Pinksterterp werden na verloop van tijd letterlijk aan elkaar vast gebouwd (kaart: Google).

Nadat de plannen voor het gemeenschapsgebouw waren uitgekristalliseerd legde ds. P. Verschoor op 7 december 1979 daarvoor de eerste steen. Het werd een behoorlijk gebouw met twee bouwlagen: boven een vergaderzaal waar zo’n 150 personen een plaats konden vinden, een centrale hal, een keuken en twee predikantenkamers. Beneden werden lokalen gebouwd voor de jeugd, voor het houden van catechisaties en ten behoeve van de kindercrèche.

Gemeenteleden werkten het bouwcomplex af en spendeerden veel vrije tijd aan allerlei noodzakelijke klussen. Talloze gordijnen werden genaaid door vrouwelijke gemeenteleden. De jeugd richtte de hele benedenruimte naar eigen ideeën in. De bouwcommissie hield toezicht op alle werkzaamheden. Op zaterdag 13 december 1980 werd het gereformeerde gemeenschapscentrum naast de hervormde Paaskerk in gebruik genomen. Het gebouw kreeg de naam Pinksterterp. Ondertussen was de kerk aan de Burgemeester Van den Elzenlaan verkocht. Daarvan werd de bouw van het gereformeerde gemeenschapscentrum betaald.

Na enkele jaren werden de aparte kerkdiensten samengevoegd. Op 1 januari 1989 federeerden beide gemeenten onder de naam Reformatorische Kerkgemeenschap Oss. Enkele jaren later werden beide gebouwen met elkaar verbonden door de bouw van een entree met hal tussen de gebouwen.

Protestantse Gemeente te Oss (2007).

Sinds de federatieve samenwerking met de hervormde gemeente in 1989 tot de vorming van de Protestantse Gemeente in 2007 waren de volgende gereformeerde predikanten aan de Reformatorische Kerkgemeenschap Oss verbonden (overigens dienden ook enkele hervormde predikanten deze kerk): ds. J. van den Berg (*1951) van 1990 tot 1995; ds. S. Sluis (*1948) van 1995 tot 2002; mevr. ds. A.B. Liebich (*1963) vanaf 2000; ds. H.W. Vijver (*1949) vanaf 2003

Op 27 januari 2007 werd de Reformatorische Kerkgemeenschap Oss omgevormd tot de Protestantse Gemeente Oss.

Ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Oss.

De ledentallen van De Gereformeerde Kerk te Oss van 1947 tot 2007. De terugloop van het ledental rond 1963 werd veroorzaakt door de zelfstandig wording van de kerk van Uden-Grave  (bron: Jaarboeken GKN en PKN).

Bronnen onder meer:

Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1992

Inventaris van het Archief van de Gereformeerde Kerk te Oss.

Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

Particuliere Synode van de Gereformeerde Kerken in Noord-Brabant en Limburg, Schrijven gedateerd Zevenbergen, september 1917

M.A. van Peer, De banken zijn hard… Terugblik op het kerkelijk leven van de Protestantse Gemeente Veghel-Uden. Uden, 1985

M.A. van Peer, Geef de gemeente de ruimte. Terugblik op het kerkelijk leven van de Gereformeerde Kerk Oss 1947-1987. Oss, 1987

N.N., Paaskerk Anno 2006 klaar voor de toekomst. Protestantse Gemeente te Oss. Paaskerk. Oss, 2006

L. van Zandwijk, 150 jaar Gereformeerde Kerk te ’s-Hertogenbosch. ’s-Hertogenbosch, 1992

© 2020. GereformeerdeKerken.info