‘Dat had gereformeerde lezers veel pijn en boosheid bespaard’.

Een emeritus-predikant diende bij de Ombudsman van het dagblad Trouw (Adri Vermaat) een klacht in over de term ‘deutschfreundliche gereformeerden’, die Trouw-redacteur Gerrit-Jan Kleinjan (en níet de koppenmaker van de krant) in de onderkop op de voorpagina van 16 mei 2015 gebruikte bij de promotie van het boek God in de Oorlog door dr. J. Bank. De emeritus-predikant vond dat die term ‘onjuist en beledigend was, niet alleen voor de toenmalige synode maar voor alle gereformeerden’. De Ombudsman gaat – in zijn artikel in Trouw van donderdag 12 november 2015 – met die kritiek mee. Het dagblad Trouw had die beladen kwalificatie niet mogen gebruiken en had bij het eerste signaal over de feitelijk onjuiste onderkop meteen een correctie moeten plaatsen. ‘Daarmee zou recht gedaan zijn en was lezers een lange periode van pijn en boosheid bespaard gebleven’.

Hoofdredacteur C. van der Laan van Trouw vroeg zich later in zijn traditionele lezersbrief over de discussie wel af of Trouw de lezer niet op het verkeerde been had gezet met de onderkop van 16 mei. Naar zijn oordeel kon de term ‘deutschfreundlich’ immers zo geïnterpreteerd worden dat ‘alle gereformeerden in de oorlog meebogen als een riet’. Maar Van der Laan corrigeerde het gebruik van die kwalificatie niet.

De door Trouw-redacteur Kleinjan gebruikte term ‘deutschfreundliche gereformeerden’ had namelijk in de lezerskring van Trouw heel veel losgemaakt. De Ombudsman constateerde dat veel lezers zich gekwetst voelden ‘door de verkeerde conclusies die Bank zou hebben getrokken en door de berichtgeving in Trouw’.

Overigens merkt de Ombudsman op, dat het hem er niet om gaat in hoeverre de bevindingen van Bank juist zijn of niet, maar heeft hij het vooral over de massale berichtenstroom die bij Trouw binnenkwam na de ‘niet erg fijnzinnig geformuleerde vraag van de opinieredactie’: Voelt u zich ook gekwetst door de bom van Jan Bank? De Ombudsman schrijft: ‘Veruit de meerderheid van de lezersreacties was zeer persoonlijk. Ze gingen over het verbergen van Joodse kinderen, het uitdelen van toch al schaars voedsel, illegaal verzet’. Vandaar dat Ombudsman Vermaat meent, dat de krant na het eerste signaal over de feitelijk onjuiste onderkop op de voorpagina een correctie had moeten plaatsen. ‘Daarmee zou recht zijn gedaan en was lezers een lange periode van pijn en boosheid bespaard gebleven’.

Hoe kwam Kleinjan bij ‘deutschfreundlich’?

Zoals wij ook zelf in onze berichtgeving over Het Bommetje van Trouw al hebben opgemerkt, werd de term ‘deutschfreundlich’ door Bank zélf niet gebruikt! Maar wél deed hij in het Trouw-interview van 16 mei 2015 uitspraken die daar verdacht veel op lijken en die volgens hem ook door de feiten ondersteund werden (wat overigens een misrekening bleek te zijn). We toonden in ‘Het Bommetje van Trouw’ aan, dat de kennis van redacteur Kleinjan inzake de geschiedenis van de Gereformeerde Kerken niet ver genoeg reikte om de inhoud van het boek van Bank in dat opzicht te kunnen beoordelen. Misschien kwam de heer Kleinjan tot het gebruik van de term ‘deutschfreundlich’ door de nu volgende uitspraak van Bank, ook in Trouw van 16 mei gedaan: “De gereformeerden moesten zich eerst nog zien los te maken van (…) H.H. Kuyper, die een sleutelpositie bezat in deze kerk. Hij pleit in 1940 voor accommodatie met de Duitsers. (…) Die houding werkt tot laat in de oorlog door. (…) Kuyper probeerde de kerk zoveel mogelijk op het goede spoor te houden binnen de nationaal-socialistische regels”, aldus Bank. In onze kritische bespreking in ‘Het Bommetje van Trouw’ bewezen we aan de hand van de feiten (die Bank en Kleinjan niet kenden) dat H.H. Kuyper al eind 1940 op aandringen van de classis Rotterdam van de Gereformeerde Kerken zijn ‘sleutelpositie’ in het gereformeerde Deputaatschap voor de Correspondentie met de Hooge Overheid kwijt was en dat verzetslieden als dr. Donner de koers van het Deputaatschap toen bepaalden (onder verantwoordelijkheid van de synode). Op grond van de bovengenoemde uitspraak van Bank was voor redacteur Kleinjan de sprong naar de ‘beladen kwalificatie’ deutschfreundlich kennelijk een peulenschil.

De Ombudsman van Trouw legt in zijn artikel van 12 november 2015 dus uit dat de historicus [Jan Bank] niet zélf de term ‘deutschfreundlich’ gebruikte, omdat dat hij in het Trouw-interview had opgemerkt: “Als je kijkt naar lokaal niveau, dan is de rol van de gereformeerden niet te onderschatten (…). Maar als je kijkt op nationaal kerkelijk niveau, dan gaat de Nederlandse Hervormde Kerk voorop”. Afgezien van het feit dat Bank ook met die laatste opmerking de plank flink missloeg, had de Ombudsman beter de in de vorige alinea aangehaalde uitspraak in het Trouw-interview kunnen vermelden, waarin de auteur van God in de Oorlog verklaarde dat H.H. Kuyper (althans volgens Bank) ‘de Gereformeerde Kerken binnen het spoor van de nationaal-socialistische regels probeerde te houden’.

En nu het Symposium op 24 november!

Op dinsdag 24 november 2015 vindt in Amsterdam, zoals wij al berichtten, het symposium plaats over de Kerken in de Oorlog. Trouw-redacteur Gerrit-Jan Kleinjan doet daar ook aan mee. Hij houdt een lezing over ‘Trouw en God in de Oorlog’. Ook daar zien we met belangstelling naar uit (en we zullen daarvan uiteraard verslag doen)!

Ter aankondiging van het symposium twitterde Kleinjan op 5 november jl.: ‘Zaten de gereformeerden echt allemaal in het verzet? Nóg een Trouw-symposium, over ‘God in de oorlog’ van Jan Bank’.
Als dát het niveau van zijn toespraak wordt, vrezen we het ergste…

Programma voor symposium over Kerken in de Oorlog

Dr. Blom (NIOD): Journalisten verschuilen zich te makkelijk achter de ‘koppenmaker’

Verslag van het Symposium te Amsterdam.

Wat de kranten over het Symposium schreven

‘Het Bommetje van Trouw’: blindganger of boobytrap?