Inleiding.

In De Volksvriend van 19 september 1895 schreef Arie van der Meide (1852-1936) een  verhaal over de geschiedenis van de begintijd van Orange City in Iowa, U.S.A., en over de daar gevestigde Gereformeerde Kerken, gesticht door uit Nederland afkomstige Afgescheidenen. Geschreven werd over de Reformed Church en de afscheiding daarvan, de Christian Reformed Church.  De redactie van GereformeerdeKerken.info vulde [tussen haakjes] enkele aanvullende bijzonderheden in.

“De gereformeerden in Orange City, Iowa, en hun stad.

[In april 1869 werden Hendrik Jan van der Waa [1840-1928], Sjoerd Aukes Sipma [1812-1896], Jelle [Jans] Pelmulder [1817-1900] en Hubertus Muilenburg [1822-1872] benoemd om van Pella, Iowa, naar het noordwesten van die staat te reizen om land te zoeken voor een nieuwe nederzetting.

Pella (Iowa) was in 1847 gesticht door ds. H.P. Scholte (1805-1868) [die dat jaar vanuit Nederland naar Amerika trok en die stad in Iowa stichtte].

Toen de settlers op de plaats van het huidige Orange City waren aangekomen, wilden ze er een stad bouwen. Het land dat ze aantroffen was vruchtbaar en lag in Sioux County. Om daar land te kopen was geld nodig. [Terug in Pella werd een organisatie opgezet met Jelle [Jans] Pelmulder, geboren in Opwierde bij Appingedam, aan het hoofd.

De andere leden van de commissie waren Henry Hospers  (1830-1901), Leendert Van der Meer (1830-1918), Dirk van den Bos, en Hendrik Jan van der Waa.

Aandelen werden verkocht en de commissie werd gemachtigd land te kopen. Daarna reisden ze weer naar Sioux County om hun claim op een stuk grond kracht bij te zetten. Toen ze aankwamen riepen ze zonder aarzeling uit: ‘Dit is de plaats!’ Om zich heen kijkend waren ze het er over eens dat ze niet verder hoefden te reizen. Dít was voor hen het Beloofde Land].

Van Izaak van der Meer werden achtendertig stukken land gekocht en ze noemden die plaats voorlopig ‘Holland’. Er werden straten en lanen uitgelegd en aan de stad werd toen de naam Orange City gegeven. Dat gebeurde ter ere van het koningshuis in het moederland, waar hun familie immers nog steeds woonde. Dat was in 1870. A. Lenderink was de eerste die in de stad een woning bouwde en die ook de aannemer werd van het eerste schoolgebouw.

[Jelle Jans Pelmulder was hoofdmeester in het Friese dorp Bornwird in de gemeente Westdongeradeel. Na zijn emigratie naar Amerika, in 1855, en na de stichting van Orange City, schreef hij veel in de krant van het nabijgelegen Pella, Iowa, de Nederlandse nederzetting gesticht door ds. H.P. Scholte. Pelmulder was van 1871 tot 1887 secretaris van het gewest Sioux County, Iowa, bij Orange City. Hij was getrouwd met Trijntje Heeringa (1821-1882) en ze hadden zeven kinderen].

Het jaar1871. De eerste bedrijven en woningen kwamen in de stad . De drie inwoners moesten in de begintijd twee mijl lopen om hun boodschappen te halen, namelijk bij de boerderij van Tjeerd Heemstra (1824-1901). Vandaar dat in dat jaar in Orange City ook een winkel gebouwd door Henry Hospers en met levensmiddelen en andere goederen gevuld.

A.J. Betten jr. was de winkelbediende. Deze verkocht zijn waren ‘voor geld en goede woorden’; voor goede woorden het meest, is wel eens gezegd. Dat jaar vestigde zich hier ook smid Van Olst, die een gebouw neerzette dat niet alleen als bedrijf, maar ook als woning diende. Het was gebouwd van zoden met een planken dak en weldra klonken heel gezellig de slagen van zijn hamer op het aambeeld; de zaak van de oude smid is heden [1895] nog steeds aanwezig en loopt goed. Ook Joost Vos bouwde een schoenwinkel annex woning en dreef er ook een kapperszaak, waar de burgers op zaterdag werden opgeknapt. ‘Moeder Mouw’, zoals ze hier bekend stond, liet een hotel bouwen.

In 1871 bouwden Henry Hospers, Tjeerd J. Heemstra [geboren in het Friese Hijum en met ds. A.C. van Raalte (1811-1876) in 1847 naar Amerika gekomen] met nog anderen enkele huizen. De eerste bouwde het eerste bankkantoor, de Orange City Bank. Dr. E.O. Plumb vestigde zich hier als dokter, J.J. Bell als advocaat, G. Rozeboom als tweede smid en G. Dingemans als twee hotelier. De stad telde toen  ongeveer vijftig inwoners.

In 1873 zagen we nog andere gebouwen verrijzen: de winkel van C. Sleyster en C. Hospers, het ‘landkantoor’ van Pierce & Lewis (waar percelen grond gekocht konden worden), de winkel van A.J. Betten, die dat jaar ook gebruikt werd als gemeentehuis, omdat het gemeentebestuur van Calliope  hierheen verplaatst was.

Verder kwamen hier het advocatenkantoor van A.K. Webbs, de kruidenierszaak van P. Ellerbroek, het woonhuis van mevrouw W. Pas en de woningen van dr. Plumb en van anderen, zoals dr. A.F.H. de Lespinasse [1819-1881] die zich hier gevestigd had en wiens zoon toen fotograaf was. [Hijzelf was vrijdenker, letterkundige en was als medicus in Utrecht gepromoveerd en in 1869-1870 naar Amerika geëmigreerd]. De bevolking bestond toen uit 151 personen. De groei van de stad werd vertraagd door een sprinkhanenplaag.

Ook werd hier een ‘moderne’ [vrijzinnige] kerk gebouwd, maar omdat er te weinig belangstelling was werd het al gauw omgebouwd tot woonhuis, dat later in vlammen opging. Ook kwam er de eerste krant: De Sioux County Herald, en al snel daarna een tweede, de Homesteader. Deze laatste is overgegaan in De Volksvriend.

De Gereformeerde Kerken.

In het najaar van 1871 werd een begin gemaakt met een pastorie voor de Gereformeerde Kerk (alhier gesticht), die het jaar daarop voltooid werd. Na de sprinkhanenplaag ging de groei van de stad rap voort. In 1875 kon de eerste kerk gebouwd worden door O. Rouwenhorst. Het was het gebouw van de eerste Gereformeerde Kerk (de First Reformed Church). Deze was in het begin van 1871 geïnstitueerd door ds. N.D. Williamson en ouderling N. Gesman, met 45 huisgezinnen. Tot ouderlingen werden gekozen: Tjeerd Heemstra, G van de Steeg en M. Verheul. Als diakenen werden verkozen Sjoerd Sipma, Jelle Pelmulder en W. van Rooyen.

De Reformed Church van Orange City.

Als predikant werd met algemene stemmen beroepen ds. Seine Bolks van Zeeland in Michigan. Hoewel men het eigenlijk nauwelijks durfde verwachten, nam deze het beroep aan en kwam tot ons over in april 1872. En ZEw was in zijn werk als leraar, dokter en raadsman niet ongezegend. De plaats van samenkomst was het eerste schoolhuis. Wegens ziekte kreeg ds. Bolks in 1878 emeritaat en beriep de gemeente van Orange City ds. Ale Buursma, die in mei 1879 tot ons kwam en de gemeente tien jaar lang bediende, tot juli 1889.

Uit de gemeente van Orange City zijn binnen weinige jaren na de vestiging der nederzetting voortgesproten de Gereformeerde Kerken te Alton, Newkirk, Sioux Center, Maurice, Hull, Middleburg, Boyden, Hospers en Rock Valley, tien in getal, een Amerikaanse gereformeerde kerk meegerekend. Na het vertrek van ds. Buursma werd de gemeente van Orange City bediend door ds. Harmen van de Ploeg van juli 1890 tot 1893, toen ZEw door de dood werd weggenomen. In november 1893 aanvaardde ds. Matthew Kolijn zijn werk hier en is thans nog met vrucht als zodanig bezig.

Zo is deze kleine plant van 455 huisgezinnen, met bijvoeging van later komenden, een boom geworden, die onder Gods zegen zijn takken heeft verspreid over de gehele county. Voorwaar, ‘dit is van den Heere geschied en het is wonderlijk in onze oogen’. Het aantal huisgezinnen van deze gemeente, die alle tot de Gereformeerde Kerk (de Reformed Church) van Sioux City behoren, bedraagt nu [in 1895] 1.028. Het ledental bedraagt 5.197, waarvan 1.774 belijdende en 3.423 doopleden.

De Christian Reformed Church van Orange City.

Van ds. Evert Breen hebben wij de volgende mededelingen ontvangen aangaande de Dutch Christian Reformed Church, de Nederlandse Christelijke Gereformeerde Kerk. Met twaalf huisgezinnen (vijftig leden) werd deze gemeente in 1871 geïnstitueerd. De eerste predikant, ds. John Stadt, aanvaardde de arbeid op 2 december 1877 en diende haar tot 7 juli 1884, toen zij 45 huisgezinnen telde met een zielental van 200.

Ds. John Gulker, de tweede predikant, begon op 5 oktober 1884 met zijn werk in de gemeente, die toen 55 huisgezinnen met in totaal 245 leden telde. Onder zijn arbeid nam de gemeente zeer toe en toen hij haar op 5 november 1890 verliet, was de gemeente gegroeid tot een grootte van 90 huisgezinnen met 500 leden.

Zijn opvolger, ds. E. van den Berge, was in haar midden werkzaam van 5 april 1891 tot 29 oktober 1893. Hij mocht zien dat de gemeente onder zijn predikantschap van 100 huisgezinnen tot 147 vermeerderd werd. Het zielental klom van 528 tot 773.

Ds. Evert Breen, de tegenwoordige predikant, volgde hem op 24 december 1893 op en mag zich ook in de bloei der gemeente verheugen. Zij heeft thans de grootte bereikt van 194 huisgezinnen met een zielental van 987. De gemeente geniet bestendige groei en bloei. De Heere deed haar wel, en met het oog op Hem wil zij met vertrouwen de toekomst verder ingaan.

De American Reformed Church in Orange City.

Over de American Reformed Church [de Amerikaanse Gereformeerde Kerk] bericht ouderling M. Rhynsburger het volgende: de Amerikaanse Gereformeerde Kerk werd geïnstitueerd op 17 april 1885. De behoefte aan een Engels sprekende gemeente werd namelijk gevoeld en duidelijk aangewezen. Onder de bevolking van Orange City bevond zich namelijk een niet onbeduidend aantal Engelse huisgezinnen en enkele Hollandse families die Engels begeerden, vooral met het oog op hun kinderen. [Ook de andere, Nederlandstalige gemeenten gingen na verloop van tijd door Amerikanisatie over op het Engels].

Ds. John A. de Spelder had hier bijzondere belangstelling voor, en bewerkte dan ook dat door de classis Iowa een commissie ingesteld werd om een gemeente te institueren, wat op bovengenoemde datum geschiedde. De nieuwe gemeente koos onder leiding van ds. Ale Buursma als kerkenraad Jacob J. van Zanten, ouderling, en J.M. Oggel, diaken. De eerste kerkenraadsvergadering werd op 15 mei 1885 gehouden in de rechtszaal. Men stelde een reglement op en verkreeg toestemming om zondagsschool en ochtendgodsdienstoefeningen te houden in de rechtszaal, en avonddiensten in de First Reformed Church.

Op een gemeentevergadering, gehouden op 22 mei, werd prof. John A. de Spelder met algemene stemmen verzocht de nieuwe gemeente te bedienen, wat door hem werd aangenomen. Op 4 oktober 1885 kreeg de gemeente het gebruik van een lokaal in de tegenwoordige City Hall (het gemeentehuis) en het jaar daarop de bovenverdieping daarvan.

In juli 1887 werd ds. John A. de Spelder beroepen als predikant, wat hij aannam. Zijn predikantschap alhier duurde tot maart 1894, toen hij een roeping naar een andere staat des levens had aangenomen. Ondertussen groeide de gemeente en kwam op 25 januari 1889 in het bezit van haar eigen kerkgebouw. Bij de instituering van de gemeente was het ledental 23, tegenwoordig [in 1895] is het 97. Ds. Albert A. Zabriskie is haar predikant.

De verdere groei van de stad.

In 1889 werd het tegenwoordige mooie gerechtsgebouw opgericht en enige woningen. P. Pfanstiehl heeft hier een echte Hollandse windmolen gebouwd. Deze was van groot belang, wegens de grote afstand tot de andere molens. Hymen den Hartog nam hem later over en herbouwde hem in een stoom ‘roller mill’ die deze zomer [1895]  is afgebrand, zeer tot schade van de eigenaar.

Dirk van den Bosch en B. van der Aarde hadden de eerste ijzerwinkel; deze werd later overgenomen door de tegenwoordige eigenaar A. Bolks. We kregen nu langzamerhand betere gebouwen in de stad.

Jacob Versteeg en N. Snoek richtten een steenbakkerij op; brandstof- en loonkosten bleken echter te hoog. In 1893 namen B. van der Aarde en anderen deze zaak over, en momenteel doet zij het goed onder de naam ‘Orange City Brick Yard Company’. Inmiddels is de kaasfabriek van M.P. van Oosterhout en C. Slotemaker opgeheven wegens onvoldoende deelname van melkboeren.

In 1881 werd de tweede bank geopend: de ‘Bank of Northwestern Iowa’, door de fa. Pitts en Kessey, in een houten gebouw dat later afbrandde mét vier andere gebouwen, waaronder het woonhuis van A. Lenderink. Daarna liet de firma een stenen gebouw neerzetten voor hun bankierszaak en is de naam veranderd in ‘Northwestern State Bank of Iowa’, die nog steeds aanwezig is.

In 1882 kwam hier ook de (rol-) schaatskoorts en werd daarvoor een gebouw neergezet van 40 bij 100 voet, 2 verdiepingen hoog. Dit gebouw werd later verkocht aan het bestuur van de kerkelijke school ‘Nortwestern Classical Academy’ en deze heeft het weer van de hand gedaan; nu is het ons gemeentehuis.

In dat zelfde jaar werd de ‘Chicago- en Northwestern Railway’ dwars door de stad aangelegd. Daar de verhuizing nu toenam werden nóg 160 grote stukken land gekocht en in percelen opgesplitst en daarop werden vele huizen gebouwd. In 1883 werd Orange City officieel als ‘stad’ ingeschreven.

Sindsdien zijn hier verscheidene van bakstenen gebouwde winkels neergezet, met een grote sortering van allerlei goederen zoals men die zélfs vaak niet vindt in steden die tweemaal zo oud zijn als Orange City. Onder andere werd hier ook een elektriciteitscentrale neergezet door enigen van onze burgers, zodat velen nu elektrisch licht in hun woning en winkel hebben. Ook zijn er straten met verlichting. Een jaar geleden, in 1894, werd een telefoonmaatschappij opgericht, zodat Orange City nu verbinding heeft per telefoon met alle plaatsen in de county en elders”.

[In de jaren ’30 van de vorige eeuw was Orange City een welvarende stad waar een tweede generatie was opgevoed en gepensioneerd. Omdat het moederland steeds verder weg leek besloot men om een herdenkingsdag te organiseren om de tradities en gewoonten in Nederland in stand te houden. Daaruit kwam het Tulip Fesitval voort – dat van 18 tot 20 mei 2017 weer gehouden wordt. Ook wordt daar bijvoorbeeld Sinterklaas gevierd, compleet met intocht].

Bronnen:

D. Anderson (e.a.), Images of America. Orange City. Charleston, S.C., 2014

Henry S. Lucas, Dutch Immigrant Memoirs and Related Writings. Revised Edition. Grand Rapids / Cambridge, 1997

De Volksvriend [The People’s Friend], 19 september 1895, nr. 40

Diverse websites