Evangelisatiewerk van de Gereformeerde Kerk te Beilen

De Gereformeerde Kerk te Beilen werd door ds. H. de Cock (1801-1842) zeer waarschijnlijk 28 of 29 maart 1835 geïnstitueerd. Onder de verantwoordelijkheid van de Beiler kerkenraad vielen ook de dorpen en gehuchten Ter Horst, Halerbrug, Holthe, Wijster, Spier en Drijber.

Kaart: Google.

Inleiding.

In september 1913 werd op initiatief van de plaatselijke predikant, ds. N. Postema (1882-1962), in Beilen een evangelisatievereniging opgericht. De nadruk werd op het zondagsschoolwerk gelegd. Drie jaar later, in 1916, werd deze kerk in de evangelisatiearchieven van de Drentse particuliere synode voor het eerst genoemd: de vereniging vroeg toen namelijk twintig bijbels van 80 ct. per stuk te mogen ontvangen voor het evangelisatiewerk ter plaatse.

Ds. N. Postema (1882-1962).

Al gauw werden in Beilen en omgeving zondagsscholen opgericht en evangelisatiesamenkomsten gehouden. Maar een hinderpaal was dat het in de betreffende dorpen vaak ontbrak aan geschikte lokaliteit. Verscheidene gemeenteleden stelden echter een kamer in hun woning voor deze arbeid open: in de jaren 1913 tot 1929 waren dat achtereenvolgens de families Otten, Nijboer, Bakker en Doornbos. Later werd een aantal houten lokaaltjes gekocht of gebouwd om het evangelisatiewerk in enkele omliggende dorpen een vast onderdak te geven. Ook de jonge, rijpere jeugd trachtte men te bereiken en volgens het provinciale archief merkte men ‘aanvankelijk gunstige resultaten’ op.

De evangelisatiearbeid te Beilen.

Behalve zondagsschoolwerk werd ook huisbezoek gedaan bij de kinderen van de zondagsschool. In 1923 werden in Beilen maandelijks ongeveer zevenhonderd traktaten verspreid en zeventig exemplaren van het evangelisatietijdschrift ‘De Kandelaar’. Ook werd de ‘Messiasbode’ rondgebracht, speciaal bestemd voor Joodse inwoners.

De vroegere gereformeerde kerk te Beilen, die op 10 oktober 1883 in gebruik genomen werd.

In 1926 merkten de provinciale deputaten op dat “de bevolking van Beilen sterk is toegenomen. Deze toename eischte ook vermeerderde arbeid der evangelisatie. Gelukkig dat bij velen die gedachte sterker werd en een breede schare van jeugdige broeders en zusters zich tot medewerking bereid verklaarde. In de omgeving wordt op drie plaatsen zondagsschool gehouden met ongeveer honderdtien leerlingen en twaalf leerkrachten. Gedurende de winter worden geregeld op twee plaatsen bijbellezingen gehouden. Voor meisjes die te oud voor de zondagsschool zijn geworden, is eene vereeniging (voor 12- tot 17-jarigen) opgericht, waar zij op een onderhoudende wijze nuttig worden beziggehouden, terwijl het geheel een evangeliserend karakter heeft. Ook wordt er veel lectuur verspreid en de predikant [toen was dat ds. Th. Kuipers (1890-1945)] zorgt dat af en toe een evangelisatieadvertentie in de Beiler Courant staat”.

Ds. Th. Kuipers (1890-1945).

Aan het eind van de jaren ’20 plaatste de kerkenraad van Beilen in de nabijgelegen dorpen Halerbrug en Drijber evangelisatiegebouwtjes. Later verrezen ook lokaaltjes in Holthe en Ter Horst.

Het gereformeerde evangelisatiegebouwtje in Drijber, dat in 1927 in gebruik genomen werd (foto: Reliwiki, J. Sonneveld). Op 27 maart 1939 werd er zelfs een zelfstandige Gereformeerde Kerk geïnstitueerd.

Ook in de jaren erna wordt melding gemaakt van de zondagsschoolarbeid, van samenkomsten in de omliggende dorpen en verder werd gewezen op het bestaan van ‘een zondagsschoolcursus die uitstekend werkt’, waarmee bedoeld werd een handleiding voor de leiding van het zondagsschoolwerk, waarin niet alleen praktische aanwijzingen voor de organisatie enz. gegeven werden, maar waarin ook leerstofschetsen werden aangeboden. In die tijd werden ook lectuur en scheurkalenders verspreid, uitgegeven door de Gereformeerde Zondagsschoolvereniging ‘Jachin’.

Het vignet van de gereformeerde Zondagsschoolvereniging ‘Jachin’.

In 1936 werd in het provinciaal archief voor het laatst melding gemaakt van het werk door de kerk te Beilen. Dat betekende echter hooguit dat de particuliere synode daarmee geen bemoeienis meer had in de zin van financiële ondersteuning, al wilde de synode graag op de hoogte gehouden worden van plaatselijke evangelisatieactiviteiten.

Na de Tweede Wereldoorlog.

Gelukkig weten we nog iets meer door het gedenkboek over de kerk te Beilen. We lezen daarin dat de in de omliggende dorpen geplaatste evangelisatiegebouwtjes na de oorlog vaak voor andere doeleinden gebruikt werden, zoals voor woningzoekenden en vakantiegangers. Verder maken we uit het gedenkboek op dat de evangelisatieactiviteiten na de oorlog aanzienlijk verminderden. Er werden geen jongens- en meisjesclubs meer gehouden, de mannenvereniging verdween, evenals de evangelisatiebibliotheek en ook de verspreiding van kalenders en de ouderavonden werden niet langer door de evangelisatievereniging uitgevoerd. Enkele van deze activiteiten werd na verloop van tijd toch weer voortgezet, maar door andere commissies.

In 1959 klaagden de jeugdverenigingen over het feit dat de inmiddels toch opnieuw georganiseerde ‘evangelisatievereniging’ eigenlijk niet zoveel deed. Ze vroegen om meer evangelisatieactiviteiten, zoals lectuurverspreiding, straatprediking, het geregeld houden van een jaarvergadering van de zendings- en evangelisatievereniging en om zondagsschoolwerk. Toen het bestuur de gemeenteleden vroeg wie zich voor die arbeid beschikbaar wilde stellen kwam er weinig respons. Deze inzinking duurde tot 1966, toen het zondagsschoolwerk en de lectuurverspreiding weer opgepakt werden. Het gedenkboek van de kerk weet te melden dat dit nog vele jaren doorging.

De arbeid in Ter Horst.

Het evangelisatiegebouwtje in Ter Horst.

In 1931 meldt het provinciaal archief voor het eerst (én voor het laatst) iets over het evangelisatiewerk in Ter Horst (direct ten zuiden van Beilen). De familie Gerding verleende de zondagsschool hier onderdak. Gelukkig kon de kerk van Beilen daar in 1947 een eigen gebouwtje voor het zondagsschoolwerk in gebruik nemen. Over het werk in Ter Horst worden ons verder geen mededelingen verstrekt, maar het zal behalve het zondagsschoolwerk ongetwijfeld vooral hebben bestaan uit lectuurverspreiding. Het gedenkboek van de kerk meldt dat het gebouwtje in Ter Horst na verloop van tijd veel voor andere doeleinden werd gebruikt: in de zomermaanden werd het onder meer verhuurd aan vakantiegangers en ook maakten verenigingen van het lokaal gebruik.

De arbeid te Halerbrug.

In 1917 werd in het provinciaal archief voor het eerst gewag gemaakt van het evangelisatiewerk te Halerbrug (tussen Beilen en Hooghalen). Het ging om een zondagsschool, die door vierentwintig kinderen ’zonder eenige ambtelijke bewerking’ werd bezocht. Ook werden in Halerbrug af en toe samenkomsten gehouden die althans in 1917 door ruim veertig personen werden bijgewoond. De helft van hen stond op geen enkele wijze met de Gereformeerde Kerken in betrekking. In 1923 werd voor fl. 530 een houten gebouwtje – een bouwkeet – plus meubilair aangekocht, zodat het werk aanmerkelijk makkelijker kon worden uitgevoerd. Het gebouwtje werd geplaatst op een perceel grond van gemeentelid Bakker.

Het evangelisatiegebouwtje te Halerbrug.

In dat lokaal werd ook de pas opgerichte evangelisatiebibliotheek gehuisvest (bestaande uit ‘uitgelezen’ boeken van gemeenteleden), waarvan volgens het provinciaal archief ‘druk gebruik gemaakt’ werd.  De zondagsschool in Halerbrug werd in die tijd door maar liefst vijftig kinderen geregeld bezocht, terwijl de bijeenkomsten voor andere groepen, die geregeld ‘s winters gehouden werden, door vijftig tot zestig personen bezocht werden. Het jaar daarop, in 1924, werd bovendien melding gemaakt van een knapen- en meisjesvereniging die in het lokaal gehouden werden en werd veel aan lectuurverspreiding gedaan: kerkleden verspreidden ‘De Kandelaar’ en de meisjes van de meisjesvereniging zorgden ervoor dat de traktaatjes in de brievenbussen rolden.

Na de oorlog werd het gebouwtje in Halerbrug gebruikt als onderdak voor woningzoekenden (het was de tijd van de grote woningnood). Uit diaconale bewogenheid ging de evangelisatievereniging daarmee akkoord. Een gezin van zeven personen woonde er een aantal jaren, tot het gemeentebestuur een ‘echte’ woning ter beschikking kon stellen. In de herfst van 1957 werd het lokaal van Halerbrug door een omvallende boom zwaar beschadigd. Het moest worden vervangen. Daartoe werd twee jaar later op de grond van de familie Dolsma een nieuw gebouwtje geplaatst. Maar daarover vernemen we verder niets.

De arbeid te Holthe.

Ook in het gehucht Holthe (ten zuidoosten van Beilen) was de Beiler evangelisatievereniging werkzaam. De zondagsschool werd aanvankelijk onder meer in de woning van de familie Westerhof gehouden, maar al gauw was er behoefte aan een evangelisatielokaal. Daarvoor vroeg de Kerk te Beilen in 1931 aan de provinciale deputaten financiële steun. ‘Een houten gebouw met stenen fundering en pannendak wordt begroot op fl. 900’, zo deelden de deputaten mee. “De classis kon [door geldgebrek] geen steun bieden.

Het gereformeerde evangelisatiegebouwtje te Holthe.

Na toelichting wordt besloten op de particuliere synode voor te stellen aan Beilen een jaarlijksche steun te beloven van ten hoogste fl. 80 indien dit noodig is, voor 4% rente en 5% aflossing van een lening van fl. 900”. Het gebouwtje in Holthe werd volgens het provinciaal archief in 1933 in gebruik genomen. Een jaar later merkten de deputaten treurend op dat uit Holthe niets vernomen werd, behalve dat lectuur en scheurkalenders verspreid werden. Het gedenkboek van de kerk te Beilen meldt nog dat het gebouwtje te Holthe na de oorlog nogal eens werd verhuurd aan vakantiegangers en aan verenigingen.

De arbeid te Spier.

De provinciale Deputaten voor Evangelisatie hielden zich in oktober 1927 bij wijze van uitzondering bezig met de evangelisatiearbeid te Spier, vijf kilometer ten zuiden van Beilen. De kerk te Beilen had de classis namelijk een gift van fl. 500 gevraagd voor de bouw van een lokaal in Spier; de classis adviseerde echter dit bedrag bij de provinciale synode te vragen. Of dat verzoek werd toegestaan konden we niet gewaar worden. In het gedenkboek van de kerk van Beilen wordt vermeld dat twee jaar later, in 1929, door de familie Ensing toestemming gegeven werd het evangelisatiewerk in hun woning te verrichten.

De arbeid te Drijber.

In 1927 meldden de provinciale deputaten voor het eerst iets over het evangelisatiewerk in het dorp Drijber (tussen Beilen en Hoogeveen). In dat jaar begon de kerk te Beilen daar namelijk te evangeliseren. Sterker nog, men stichtte er dat jaar een lokaal, ‘waarin elke zondag samenkomsten worden gehouden. Deze [evangelisatie-] post schijnt aanvankelijk wel iets te beloven’. Dat hadden de deputaten goed gezien, want op 27 maart 1939 werd deze evangelisatiepost geïnstitueerd als zelfstandige Gereformeerde Kerk!

Kadndiaat (later ds.) H.J. Heersink (1903-1987) van Drijber.

Drie jaar eerder, In 1936, werd het lokaal al ‘kerkje’ genoemd waar ’s zondags regelmatig een kandidaat dienst deed. Het werk in Drijber bloeide. In 1937 konden de deputaten vertellen dat het er goed ging: “Dit [het bouwen van een lokaal] is niet tevergeefs geweest en heeft veel opgang gemaakt zoodat nu menschen uit ongeveer veertig gezinnen de samenkomsten bijwonen. Een gevolg van die toeloop is dat het lokaal allen, die de samenkomen bezoeken, niet meer kan bevatten. Nu zal er in de plaats van het lokaal een kerk gebouwd worden. Voor dit doel houdt men inzamelingen en het begin daarvan is bemoedigend. Ook is een der vele kandidaten tot hulpprediker benoemd en dat gaat bij de aanvang goed [kandidaat H.J. Heersink (1903-1987) verrichtte in Drijber hulpdiensten van 1937 tot 1939]. Gereformeerden te Drijber hebben alle moed dat op den duur alles in orde zal komen: eerst een kerkgebouw, dan de instelling der ambten, enz.”

Beide vonden in 1939 plaats. En bovendien werd kandidaat Heersink in 1940 predikant van Drijber. Uit de evangelisatiearbeid van de kerk te Beilen was zo een nieuwe, zelfstandige Kerk ontstaan! Van daaruit kon de omgeving verder bewerkt worden.

Aan de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk te Drijber zullen we t.z.t. uitvoerig aandacht besteden.

Bronnen:

Archief Particuliere Synode van de Gereformeerde Kerken in de provincie Drenthe. Assen, Drents Archief

J. Doedens, e.a., Liefelijke woning… Geschiedenis van 150 jaar gereformeerd leven in Beilen. 1835-1985. Beilen, 1985

G.J. Kok, ‘… Vaak was het ploegen op rotsen’. De evangelisatiearbeid van de Particuliere Synode van de Gereformeerde Kerken in de provincie Drenthe (1893-1993). Groningen, 2013

© 2018. GereformeerdeKerken.info