De Gereformeerde Kerk in het Drentse Nieuw-Buinen werd op 30 maart 1891 vanuit Stadskanaal geïnstitueerd als ‘Christelijke Gereformeerde Gemeente’.
Deel 1 – Hoe het allemaal begon.
Nieuw-Buinen is een veendorp in de provincie Drenthe, vlak tegen het Groningse Stadskanaal gelegen. Rond 1825 kwamen er de eerste mensen wonen, arme veenarbeiders die uit alle windstreken afkomstig waren. Vanaf 1838 vestigden zich glasfabrieken in het dorp, waarvan er later één een spoorverbinding met Stadskanaal had, die aansloot op de lijn naar Ter Apel. Nieuw-Buinen kreeg daardoor ook een eigen treinstation. Maar van een kerk was in het dorp vooralsnog niets te merken. Er werd sinds de jaren ’50 door de hervormde gemeente van Borger enige evangelisatie bedreven, al is daarover niet veel bekend. In 1853 kwam een hervormde hulpprediker naar Nieuw-Buinen, W. Driesman, die daar aanvankelijk in een schuur, maar nog datzelfde jaar in een kerkje, diensten ging houden. In maart 1855 werd de Hervormde Gemeente er geïnstitueerd.
Vanuit Stadskanaal naar Nieuw-Buinen.
Het is de vraag of de hoogbejaarde oefenaar Jan Menses Kloppenburg (1757-1843) uit Stadskanaal zo nu en dan naar Nieuw-Buinen kwam, dat kerkelijk onder Stadskanaal ressorteerde. Hij was na zijn overgang van de hervormde kerk naar de ‘Christelijke Afgescheidene Kerk’ (dat was in 1835) door ds. H. de Cock (1801-1842), opgeleid om eerst als oefenaar en later misschien zelfs als predikant dienst te kunnen doen. Op 10 april 1835 vond de instituering van de Stadskanaalse ‘Christelijke Afgescheidene Gemeente’ in zijn woning plaats, onder leiding van ds. De Cock. De bejaarde Kloppenburg werd in 1835 door ds. De Cock meteen aangesteld als ‘catechiseermeester en oefenaar’ en werd daar vervolgens op 14 januari 1841 in het ambt van predikant bevestigd. In Kloppenburgs woning werden ook de eerste diensten van de Afgescheiden Gemeente van Stadskanaal gehouden.
Na Kloppenburgs overlijden zullen zijn opvolgers (ds. A.H. Veenhuizen (1815-1871), ds. R.P. Medema (1799-1858), ds. A.H. Veenhuizen (voor de tweede maal), ds. W. Diemer (1837-1926) en ds. L.J. Hulst (1825-1922)) de in Nieuw-Buinen woonachtige gemeenteleden ongetwijfeld hebben bezocht.
“Reeds lang werd [in Nieuw-Buinen] behoefte gevoeld aan Evangelisatiearbeid. De afstand naar Stadskanaal was ver en velen leefden zeer ongodsdienstig”. Vanuit de Christelijke Gereformeerde Gemeente te Stadskanaal werd daarom door onder anderen student Radersma – die daar rond 1870 kwam – gecatechiseerd c.q. geëvangeliseerd. Hij werkte er vanuit de woning van een van de in Nieuw-Buinen woonachtige leden van de kerk te Stadskanaal, maar al gauw ontstonden plannen om er een evangelisatielokaal te bouwen. Vandaar dat er voor dat doel in 1878 – toen ds. H. op ’t Holt (1830-1890) predikant van Stadskanaal was – alvast werd gecollecteerd.
Maar tot de bouw van een lokaal kwam het vooralsnog niet; in januari 1885 werd in de kerkenraad van Stadskanaal voorgesteld een ouderling te benoemen die zo nu en dan met de in Nieuw-Buinen woonachtige gemeenteleden bijeenkomsten kon houden. Bovendien kon hij er dan namens de kerkenraad ‘opzicht en tucht’ uitoefenen. Dat zal niet zonder aanleiding gebeurd zijn, want in de veenstreken was de armoede oorzaak van drankmisbruik en andere ongerechtigheden. In december 1886 werden ouderling F. de Graaf en diaken W. Springer benoemd; een diaken werd niet voor niets aangesteld: hij zou nauwkeurig in de gaten houden wie in het dorp hulp nodig hadden.
Bouwplannen.
In 1887 stelde ouderling De Graaf in de ‘Kanaolster’ kerkenraad voor in Nieuw-Buinen een evangelisatielokaal – ‘een hulplokaal‘ – te bouwen. Daar konden dan catechisaties en vooral zondagsschool gehouden worden. De kerkenraad ging er mee akkoord. Een kerkenraadscommissie nam ter plaatse poolshoogte en besloot een stuk grond te kopen ‘tussen de Zuiderveenplaatsen 30 en 40’ (het huidige Zuiderdiep). Nog in hetzelfde jaar kwam het tot daden. Besloten werd de westelijke helft van een stuk grond op nummer 37 te kopen (het huidige Zuiderdiep 345). Afgesproken werd dat – mocht er ooit een zelfstandige Gereformeerde Kerk geïnstitueerd worden – het stuk land dan ‘met lusten en lasten’ aan die gemeente zou worden overgedragen. Om geld in te zamelen werd net als in 1878 opnieuw gecollecteerd voor de bouw van een lokaal.
Diaken Springer was het echter niet eens met de locatie van het gekochte stuk land. Hij wilde het gebouw liever dichter bij Stadskanaal plaatsen. Springer bleef het oneens met de beslissing en haalde de classis erbij, maar deze wees hem stevig terecht. ‘De sfeer in de kerkenraadsvergaderingen is door deze zaak niet aangenamer geworden, waarom men besloot niet meer over dat verschil van inzicht te zullen spreken’. Om Springer een beetje milder te stemmen werd besloten dat vooralsnog alleen geëvangeliseerd zou worden ‘boven de hervormde kerk’, dat wilde zeggen: tussen de hervormde kerk en Stadskanaal, en niet verder naar het zuiden. De eventueel te stichten Gereformeerde Kerk kon te zijner tijd in alle vrijheid zelf besluiten waar de definitieve kerk gebouwd zou worden.
Een evangelisatielokaal (1888).
In het gebied tussen de hervormde kerk aan de Kerklaan en Stadskanaal werd vervolgens onder geloofsgenoten een financiële actie gehouden, die fl. 170 opbracht, bijeengebracht door ongeveer zestig gezinnen. Ouderling De Graaf en zijn commissie mochten van de kerkenraad bovendien gaan collecteren langs de deuren van de gemeenteleden in Stadskanaal. Dat bracht in totaal bijna fl. 100 op. Bovendien mocht de commissie later nog fl. 400 lenen (later verhoogd tot fl. 600), een lening die ten laste van de kerk kwam. Al met al kon de aanbesteding voor het evangelisatielokaal in november 1887 plaatsvinden. Het zou ongeveer fl. 490 moeten gaan kosten. De kerk van Stadskanaal droeg jaarlijks in het vervolg ruim fl. 30 bij; voor die steun ontving ze trouwens een vergoeding van de Particuliere Synode, zo wordt uit dat archief duidelijk.
Begin 1888 kon het evangelisatielokaal in Nieuw-Buinen in gebruik genomen worden. De predikanten ds. H. op ‘t Holt (1830-1890) van Stadskanaal en ds. J.P. van der Maas (1825-1889) van Borger trokken geregeld naar het veendorp om daar in het lokaal een dienst te leiden. De opkomst van toehoorders in de hulpkerk was ‘boven verwachting’. Men merkte zelfs dat het aantal ‘hulpkerkgangers’ gestaag groeide, zodat men al gauw krap in de ruimte kwam.
De Christelijke Gereformeerde Gemeente gesticht (1891).
Ongeveer drie jaar later werd op de classis van maart 1891 aanbevolen om in het dorp een Gereformeerde Kerk te institueren. De grens tussen de kerk van Stadskanaal en die van Nieuw-Buinen werden alvast geregeld (‘bij de klapbrug van A. Niks’). De classis benoemde een commissie die de instituering moest gaan regelen. Deze bestond uit de predikanten ds. J. Buikema (1852-1921) van ‘Stadsmusselkanaal’ (zoals de kerk van Musselkanaal tot 1923 genoemd werd) en ds. H. van Hoogen (1836-1907) van Wildervank – hij emigreerde twee jaar later naar Amerika – en de ouderlingen A. Stavast en B. van der Zwaag.
De hele kerkenraad van Stadskanaal was bij de instituering op 30 maart 1891 aanwezig. Onder leiding van ds. J. Buikema van Stadsmusselkanaal werden de eerder gekozen ambtsdragers in het ambt bevestigd. Het waren de ouderlingen J. Bossema, F. de Graaf, H. Haarhuis en H. Hospers en de diakenen G. Blok, F. Hospers, E. Smit en E. Warringa. Daarmee was de kerk geïnstitueerd. Ds. Buikema preekte bij die gelegenheid over Lucas 12 vers 32: ‘En vreest niet, gij klein kuddeken, want het is uws Vaders welbehagen ulieden het Koninkrijk te geven’. In september dat jaar werden het evangelisatielokaal en de grond overgedragen aan de kerkenraad van de ‘Christelijke Gereformeerde Gemeente’ te Nieuw-Buinen.
Die naam droeg de kerk van Nieuw-Buinen echter maar kort. Want per 17 juni 1892 tekenden de landelijke synode van de ‘Christelijke Gereformeerde Kerk’ uit de Afscheiding van 1834 en die van de ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerk’ (uit de Doleantie) de ineensmelting van beide kerken, met de nieuwe naam: ‘De Gereformeerde Kerken in Nederland’. Ook de kerk van Nieuw-Buinen heette toen ‘Gereformeerde Kerk te Nieuw-Buinen’.
Een pastorie en een nieuwe kerk.
Natuurlijk wilde de gemeente van Nieuw-Buinen zo gauw mogelijk een predikant beroepen. Het eerste beroep werd al in augustus 1891 uitgebracht, maar kandidaat O. Casemier (1861-1937) uit Vroomshoop bedankte. Ook de volgende twee beroepen waren vergeefs. Maar toen dominee W. Bartels (1860-1905) van de kerk te Roden en Een (van wie geen foto bekend is) in januari 1892 beroepen werd, deelde hij mee de roeping te zullen opvolgen. Op 17 april dat jaar deed hij intrede.
Zijn predikantswoning was ook al geregeld, want al direct na de instituering werd halverwege juli 1891 besloten voor fl. 2.300 een pastorie bij de hulpkerk te bouwen. En daar bleef het niet bij, want de ruimte in de noodkerk werd, zoals al opgemerkt, te krap, zodat de kerkenraad in juli 1893 bovendien besloot een nieuwe kerk te gaan bouwen. Aanvankelijk was men het niet eens over de bouwlocatie, maar uiteindelijk werd de kerk gebouwd op dezelfde plaats als de houten hulpkerk, Zuiderveenplaats 37, tegenwoordig (zoals al opgemerkt) Zuiderdiep 345. De kosten van de kerkbouw bedroegen fl. 3.300. Bij de kerk werden een paardenstal en een turfschuur gebouwd: een paardenstal voor hen die met paard en wagen naar de kerk kwamen en een turfschuur om de brandstof voor de kerk te bewaren.
© 2018. GereformeerdeKerken.info