Zoals we al eerder aankondigden werd op woensdag 30 januari 2019 in de protestantse (voormalig gereformeerde) Oosterkerk te Aalten een bijeenkomst gehouden ter herdenking aan de razzia’s, die op 30 januari 1944 plaatsvonden in de voormalige gereformeerde Westerkerk en de christelijke gereformeerde kerk. Ruim tweehonderd belangstellenden waren op de bijeenkomst afgekomen.

Het was de eerste keer dat de Duitsers een razzia hielden in kerken. Zowel de gereformeerde Westerkerk aan de Hogestraat als de christelijke gereformeerde kerk aan de Berkenhovestraat waren het doelwit van de bezetters. In totaal werden op zondag 30 januari 1944 tweeënveertig jonge mannen uit de Westerkerk en zes jongemannen uit de christelijke gereformeerde kerk opgepakt en weggevoerd naar de Koepelgevangenis in Arnhem. Sommige van de gevangenen werden afgevoerd naar de oorlogsindustrie in het Duitse Ruhrgebied, anderen werden in de grensstreek te werk gesteld en ook werden verscheidene gevangenen overgebracht naar een Duits concentratiekamp. Een aantal van de hen overleefde de oorlog niet.

Hoe het in de Westerkerk ging.

Prof. dr. J. Ridderbos (1879-1960) ging als gastpredikant op zondagmorgen 30 januari 1944 in de kerkdienst voor. Tijdens de dienst stopte een overvalwagen voor de kerk en Duitse SS’ers omsingelden het bedehuis. Toen de dienst afgelopen was probeerden de aanwezige onderduikers zich te verstoppen. Een gemeentelid op de galerij pakte de daar gezeten onderduikers in hun kraag, zette hen boven het gangpad over de balustrade, zodat ze beneden konden worden opgevangen.

Andere jongens verscholen zich boven de consistorie, waar zij via de orgelgalerij konden komen. Een van de onderduikers deed per ongeluk een stap naast de daar neergelegde loopplanken en veroorzaakte een breuk in het plafond. Ook vanaf de galerij probeerden jongens boven het plafond te komen. Het mocht niet baten. Tweeënveertig jongens werden opgepakt. Ze waren in de leeftijd van 19 tot 23 jaar.

In de consistorie werden ze een tijdlang vastgehouden. Een van Aaltens gereformeerde predikanten, ds. W.E. Gerritsma (1896-1959), kreeg nog gelegenheid om met de gevangenen ter bemoediging psalm 121 te lezen: “Ik hef mijn ogen op naar de bergen, vanwaar mijn hulp komen zal. Mijn hulp is van den HEERE, Die hemel en aarde gemaakt heeft. Hij zal uw voet niet laten wankelen; uw Bewaarder zal niet sluimeren. Zie, de Bewaarder Israëls zal niet sluimeren, noch slapen.”

De razzia in de christelijke gereformeerde kerk.

Op dezelfde dag, 30 januari 1944, ging ds. H. Velema van ‘s-Gravenzande voor in de dienst in de christelijke gereformeerde kerk. Omstreeks half elf werd de kerk plotseling omsingeld door de Grüne Polizei, op zoek naar jongens in de ‘gevaarlijke leeftijd’. Hoewel ze een schuilplaats zochten op de zolder van de kerk bleek na afloop van de dienst dat de vijand van buiten deze poging had gezien en een zevental, dat geen geldige ‘Ausweis’  kon vertonen, werd in de overvalwagen meegevoerd, voor de ogen van de machteloos woedende menigte. Naar het kamp Amersfoort vervoerd, keerden de meesten na enkele maanden, hoewel lichamelijk uitgeput, naar huis terug. Een van hen is echter in een concentratiekamp gestorven; waar en wanneer is nooit bekend geworden.

Emotionele gevolgen.

Tijdens de herdenking sprak Erik Nobel over zijn herinneringen aan zijn vader Gerrit Hendrik Nobel, die destijds organist in de Westerkerk was. De razzia had veel emotionele gevolgen voor zijn latere leven. Ook werd in de herdenkingstoespraak van de heer H. de Graaf – waarin de razzia’s uitvoerig aan de orde kwamen – herinnerd aan de woorden van Jan Tolkamp (een van de gevangengenomen kerkgangers, die drie concentratiekampen overleefde): hij merkte op dat je in het kamp mensen had ‘die alles vervloekten óf gingen bidden’.

De toespraken tijdens de bijeenkomst werden afgewisseld door het Stadskoor Bredevoort en door gedichten van Ankh Gussinklo. Hans te Winkel bespeelde het orgel.

Bronnen:

J.G. ter Horst, Een kerk in de lens. Anderhalve eeuw gereformeerden in Aalten. Aalten, 1994

L. van der Linde, De Band.nl, 31 januari 2019

A.D.H. Rots, De Christelijke Gereformeerde Kerk van Aalten in haar ontstaan en voortbestaan. Aalten, 1972