De voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland.

Onlangs verscheen van de hand van Naomi van Lobenstein een scriptie over de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland, vGKN, onder de titel ‘Bewust zelfstandig, bewust afhankelijk’, met als ondertitel ‘Kerkhistorisch onderzoek naar de plaatsbepaling van de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland ten opzichte van de Protestantse Kerk in Nederland’.

In haar interessante onderzoeksverslag probeert Van Lobenstein de volgende hoofdvraag te beantwoorden: ‘Wat is de plaatsbepaling van de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland ten opzichte van de Protestantse Kerk in Nederland, gelet op haar ontstaansgeschiedenis, naam en de opnieuw uitgegeven belijdenisgeschriften, en hoe geeft zich dit in de catechetiekmethodes vorm’. Deze hoofdvraag wil zij beantwoorden aan de hand van een viertal deelvragen, die we hieronder – uiteraard in het kort en in grote lijnen – bij langs gaan.

1. De ontstaansgeschiedenis van de vGKN.

Dat de eerste deelvraag de ontstaansgeschiedenis van het kleine kerkverband van de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland betreft, spreekt vanzelf. Vandaar dat de auteur in hoofdstuk 2 daarop uitvoerig ingaat (deze ontstaansgeschiedenis werd door ons op deze website uitvoerig weergegeven, vandaar dat we er hier verder niet bij stilstaan). Als conclusie vermeldt de schrijver dat de volgende nadelen van de fusie van de GKN, de NHK en de Evangelisch Lutherse Kerk verhinderden dat de aan de vGKN deelnemende kerken zich bij de PKN aansloten: (1) er bestond geen kerkelijke eenheid door de diepgaande verschillen binnen de PKN; (2) het feit dat men na aansluiting bij de PKN, en bij een eventuele latere losmaking daaruit, de kerkelijke goederen kwijt was; (3) de vrijheid en zelfstandigheid werden door de fusie ingeperkt; (4) het feit dat de (gereformeerde) Commissie van Beheer vervangen moest worden door een College van Kerkrentmeesters, die niet onder verantwoordelijkheid van, maar naast de kerkenraad zou opereren, zodat het, bij verschil van inzicht over bepaalde zaken, voor de kerkenraad moeilijker zou worden knopen door te hakken; (5) ook de door de PKN vereiste financiële afdracht door de plaatselijke kerken stuitte bij de vGKN-kerken op bezwaren.

2. De naam van de vGKN.

De tweede deelvraag, die de schrijver in hoofdstuk drie tracht te beantwoorden, luidt: ‘Wat waren de overwegingen voor de keuze van haar naam en wat houden de vGKN in?’ De aanvankelijk acht kerken die tot de vGKN behoorden beschouwden de vorming van het kleine kerkverband van de vGKN uitdrukkelijk als een ‘noodverband’. Men wilde ‘eerst weten wie ze zelf waren en wat hun identiteit was, alvorens een serieuze gesprekspartner voor andere kerkverbanden te kunnen zijn’. Men beschouwde zich – in de woorden van de vGKN-scriba – in elk geval als ‘anti-hiërarchisch’, en die vrijheid was bijvoorbeeld terug te zien in de vrijheid om zelf een passende catechesemethode te kiezen en het avondmaal op die wijze te vieren, die ‘het meest tot stichting van de gemeente’ diende.

Weliswaar werd gekozen voor de naam ‘voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland’, maar de acht vGKN-kerken wilden ‘veel nadrukkelijker vasthouden aan de belijdenisgeschriften’ dan de GKN sinds de jaren ’60/’70 deden. De vGKN is dus meer een voortzetting van de GKN van vóór de jaren ’60 van de vorige eeuw.

De vGKN als voortzetting van de Gereformeerde Kerken in Nederland uit zich vooral in de kerkregering. ‘Alle zaken die op een meerdere vergadering (classis, synode) besproken worden, komen voort uit een mindere vergadering of de desbetreffende zaak hoort op een meerdere vergadering. De kerkenraad is de eerste schakel in het proces. De vGKN zijn zelfstandig en samengebracht onder één noemer, net zoals de GKN dit waren’.

De voortzetting uit zich – zo schrijft Van Lobenstein – niet in de kerkorde. De vGKN besloten terug te gaan naar de Dordtse Kerkorde in plaats van naar de kerkorde van de GKN. Gezien het bovenstaande vraagt de auteur zich af of de term ‘voortgezette’ wel passend is. ‘Er zijn namelijk veel onderdelen die niet gelijk zijn aan de GKN van voor de fusie van 2004′, toen de PKN tot stand kwam.

3. De belijdenisgeschriften.

De derde deelvraag luidt ‘waarin de door de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland uitgekozen belijdenisgeschriften verschillen met die van de Protestantse Kerk in Nederland’. Daarbij gaat de auteur uitvoerig in op de belijdenisgeschriften van de beide kerkverbanden. De vGKN houden zich bij de Drie Formulieren van Enigheid (de Dordtse Leerregels, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Heidelbergse Catechismus), en de oecumenische geschriften, t.w. de Apostolische Geloofsbelijdenis, de Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel en de Geloofsbelijdenis van Athanasius. De vGKN-synode besloot destijds zelfs deze belijdenisgeschriften opnieuw uit te geven, zodat ook de gemeenteleden ervan kennis konden nemen.

De Protestantse Kerk in Nederland ‘belijdt’ dan wel ‘erkent’ veel meer belijdenisgeschriften. De vijf die niet door de vGKN worden beleden dan wel erkend, worden door de auteur apart beschreven en daarbij wordt bovendien aangegeven wat de verschillen zijn tussen deze PKN-belijdenisgeschriften en die van de vGKN. Dat de PKN meer belijdenisgeschriften kent dan de vGKN komt natuurlijk doordat binnen dat kerkverband drie kerkelijke tradities een plaats vonden. De in de PKN vanuit de gereformeerde traditie meegekomen belijdenisgeschriften komen voor een groot deel overeen met die van de vGKN. De auteur onderzoekt in haar verslag waarom de vGKN de overige belijdenisgeschriften niet overnamen.

4. De Catechetiek.

De vierde deelvraag behelst de catechetiek: ‘Hoe zijn de belijdenisgeschriften terug te vinden in de catechetiekmethodes van de vGKN vandaag de dag?’ Binnen de vGKN zijn de kerken zelf verantwoordelijk voor de methode die op de catechisaties wordt gebruikt. De auteur beschrijft de verschillende door de vGKN-kerken gebruikte methodes, t.w. Follow-up, Reflector en materiaal van de Hervormd-Gereformeerde Jeugdbond (HGJB), terwijl twee predikanten door henzelf samengesteld catechesemateriaal gebruiken. De auteur concludeert dat ‘nadat de catechesemethodes zijn geanalyseerd, gezegd kan worden dat de belijdenisgeschriften, die door de vGKN worden beleden, daarin terugkomen’.

De schrijver oppert als aanvullend onderzoeksveld de mogelijkheid een vervolgonderzoek te doen naar de plaatsbepaling van de vGKN ten opzichte van de andere Gereformeerde Kerken, zoals de Christelijke Gereformeerde Kerk, de vrijgemaakte Gereformeerde Kerken en de Nederlands Gereformeerde Kerken. Dat zou – zeggen wij – ook interessant en nuttig kunnen zijn omdat de vGKN immers op zoek is naar eventuele aansluiting bij een ander kerkverband; een tweetal vroegere vGKN-kerken besloten daar al eerder toe: Garderen sloot zich alsnog aan bij de PKN, terwijl de kerk van Harkema zich per 1 januari 2020 aansluit bij de Vrije Evangelische Gemeenten.

5. Bijlagen.

Als bijlagen bij de scriptie zijn verslagen opgenomen van interviews met dr. A. van Harten-Tip, vGKN-predikant te Assen (gepromoveerd op een interessant proefschrift over de Dordtse Kerk Orde), met ds. K.J. Bijleveld, predikant van de vGKN te Boornbergum en met ds. C.B. Elsinga, predikant van de PKN te Almelo. Laatstgenoemde was betrokken bij de Bezinningsgroep, waaruit later de vGKN voortkwam. Voorts wordt in de laatste twee bijlagen een korte impressie gegeven van het door twee vGKN-predikanten samengesteld catechesemateriaal.

Kortom: een heel interessante en zeer verhelderende scriptie.

• Naomi van Lobenstein, ’Bewust zelfstandig, bewust afhankelijk’. Kerkhistorisch onderzoek naar de plaatsbepaling van de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland ten opzichte van de Protestantse Kerk in Nederland’, 60 pp.

© 2019. GereformeerdeKerken.info