Iets over de geschiedenis van de Dolerende Kerk in Engwierum.

De voormalige gereformeerde kerk aan de Dodingawei in het Friese Engwierum (Fries: Ingwierrum) staat (weer) te koop voor 325.000 euro.

De Gereformeerde Kerk te Engwierum ontstond in de tijd van de Doleantie, de tweede orthodoxe uittocht uit de hervormde kerk. Op 2 januari 1888 werd de kerk in het dorp geïnstitueerd onder leiding van ds. J. Langhout (1848-1908) te Anjum (Fries: Eanjum). In 1892 sloot de Dolerende Kerk van Engwierum zich aan bij De Gereformeerde Kerken in Nederland en haar eerste predikant kreeg ze op 23 november 1902, toen ds. F. Wiersma er bevestigd werd en intrede deed.

Op 17 mei 2009 ging de Gereformeerde Kerk op in de Protestantse Gemeente Engwierum. Het kerkgebouw aan de Dodingawei werd overigens al vijf jaar daarvoor buiten gebruik gesteld, toen er – nu ongeveer twintig jaar geleden – op 26 september 2004 de laatste dienst gehouden werd.

Iets over de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk te Engwierum.

Op 2 januari 1888 werd in Engwierum dus de Nederduitsche Gereformeerde Kerk (doleerende) geïnstitueerd. Aanvankelijk was er vanaf 1890 sprake van een combinatie met de Dolerende kerk van het naburige Ee (Fries: Ie), toen die kerk geïnstitueerd werd. De Dolerenden uit Ee bezochten tot die tijd dus de kerkdiensten in Engwierum.

Denk nu niet dat Engwierum al over een gereformeerde kerk beschikte, want men vergaderde vooralsnog in het lokaal van de ‘Vrienden der Waarheid’, een van oorsprong hervormde vereniging die zich ten doel stelde overal waar in de hervormde kerk niet ‘het onversneden orthodoxe Woord Gods’ verkondigd werd, evangelisten te plaatsen of afdelingen van de ‘Vrienden’ te stichten. De Vrienden der Waarheid in Engwierum kozen ten tijde van de Doleantie voor ‘deze reformatie der hervormde kerk’, zodat het geen enkel probleem gaf dat de Dolerenden van Engwierum in  hun lokaal bijeenkwamen.

In het lokaal ging ds. H. Zijlstra (1834-1913) van Kooten (later Kootstertille genoemd) nogal eens voor, die zelf uit Engwierum afkomstig was. Oorspronkelijk was hij evangelist van de Vereniging ‘Vrienden der Waarheid’, maar nadat hij zich bij de Doleantie had aangesloten werd hij op 1 mei 1887 aanvaard als predikant op artikel 8 van de Dordtse Kerkorde (‘singuliere gaven’). “Aan zijn prediking is het te danken dat het socialisme in Kooten zo weinig wortel geschoten heeft”. Het eenvoudige gebouwtje waar zijn gemeente bijeenkwam werd in 1879 vervangen door een nieuw kerkje.

Maar het duurde niet lang of er ontstond onenigheid over zijn optreden in  de kerk van Engwierum. De gemeente besloot toen het gebouw van de Vereniging ‘Vrienden der Waarheid’ te verlaten en te verkassen naar een schuur. Dat was voor de gereformeerden van Ee echter wel verder weg, zodat men besloot een onderkomen te zoeken dat iets dichter bij Ee lag, namelijk ‘oan de âld feart’ (aan de oude vaart).

Gelukkig duurde dat maar kort. Want de kerkenraad van Engwierum besloot een nieuwe kerk te gaan bouwen ‘aan de weg naar de Zijl’, die later de Dotingawei genoemd werd. De aanbesteding van het kerkgebouw vond in augustus 1890 plaats.

Zoals al opgemerkt duurde het even voordat de eerste predikant aantrad in de persoon van ds. F. Wiersma (1876-1939), die op 23 november 1902 intrede deed. Tot die tijd was het vooral ouderling Siebren Hoekstra die de leiding van het kerkelijk leven op zich nam en vaak als ‘preeklezer’ dienst deed wanneer er geen (classis-) predikant voorhanden was.

De gereformeerde school.

Ds. Wiersma stond tien jaar in Engwierum en gaf de stoot tot de oprichting van de gereformeerde lagere school. Al in 1897 was in Engwierum een gereformeerde schoolvereniging opgericht, die slechts twaalf leden telde. Toch was die vereniging van belang, omdat ze geld inzamelde om armlastige ouders te ondersteunen die hun kinderen naar een christelijke school elders wilden sturen.

Bij de komst van ds. Wiersma werd deze vereniging in 1903 echter ontbonden en vervangen door een andere. Deze had als eerste doel de bouw van een eigen christelijke school. De vereniging telde meteen al negenendertig leden. Ds. Wiersma was jarenlang voorzitter. Ook andere bestuursleden dienden als zodanig vele jaren: A. Visser bestuurde de school zevenendertig jaar, M. Kooistra haalde de vierendertig jaar en P. Vriesema achtentwintig jaar.

Om een schoolgebouw neer te zetten was geld nodig, waarvoor de leden zelf opdraaiden, want subsidie voor een christelijke school was er in die tijd nog nauwelijks of niet. Men collecteerde in omliggende plaatsen, waarvoor tijdelijk zelfs een  ‘beroepscollectant’ ingezet werd. In 1909 (ds. Wiersma was nog steeds gereformeerd predikant in Engwierum) werd de bouw van de school en de naastliggende schoolwoning voor fl. 6.300 gerealiseerd. Het eerste schoolhoofd was het hoofd van de school in Anjum, de heer Keegstra, zelf ook afkomstig uit Engwierum. Er waren meteen al 62 leerlingen.

Twee jaar eerder was er trouwens een hervormde lagere school in Engwierum geopend. In 1905 deden de gereformeerden pogingen om samenwerking tussen de hervormde en de gereformeerde scholen te bewerkstelligen, maar de hervormden gingen daar niet mee akkoord. De grondslag, de statuten en andere zaken vormden (tot 1955) een belemmering. Toen de hervormden later naar samenwerking zochten, wezen de gereformeerden die af.

Door het ontbreken van een gedenkboek over de gereformeerden in Engwierum is, buiten de archieven om, niet veel bekend over het kerkelijk leven in het dorp.

De kerk gerestaureerd (1961).

Hoe dan ook, onder leiding van ds. D.C. van Geest (1926-1980) werd de gerestaureerde gereformeerde kerk van Engwierum in oktober 1961 op feestelijke wijze weer in gebruik genomen. Het woord werd gevoerd door de heren H. Aartsma als lid van de bouwcommissie, ds. D.K. Wielenga (1918-1979) van Kollumerpomp namens de classis Kollum, en door ds. A. van de Bovenkamp namens de hervormde gemeente ter plaatse. Architect J. Agema te Dokkum, die geheel belangeloos de restauratie verzorgde, gaf een uiteenzetting van de restauratie, waartoe de actie van de de landelijke gereformeerde ‘Stichting Steun Kerkbouw’, S.S.K., de stoot gaf.

Bronnen onder meer:

A. Algra, De Historie gaat door Het Eigen Dorp, Deel IV. Leeuwarden,  g.j.

De Heraut voor de Gereformeerde Kerken in Nederland. Amsterdam, 1888

© 2024. GereformeerdeKerken.info.

(Met dank aan de heer Jaap Luinstra voor de tip over de verkoop van de kerk).

Translation into English:

Old Doleantie Church in Engwierum for sale again.

Something about the history of the Doleantie Church in Engwierum.

The former ‘Gereformeerde’ Church on Dodingawei in the Frisian village of Engwierum (Frisian: Ingwierrum) is (again) for sale for 325,000 euros.

The ‘Gereformeerde’ Church in Engwierum was founded during the time of the Doleantie, the second orthodox exodus from the ‘Hervormde’ Church. On January 2, 1888, the church in the village was established under the leadership of Reverend J. Langhout (1848-1908) from Anjum (Frisian: Eanjum). In 1892, the Doleantie Church of Engwierum joined the ‘Gereformeerde’ Churches in the Netherlands, and its first minister was appointed on November 23, 1902, when Reverend F. Wiersma was confirmed and took office.

On May 17, 2009, the ‘Gereformeerde’ Church merged with the ‘Hervormde’ Congregation to the Protestant Congregation of Engwierum. However, the ‘gereformeerde’ church building on Dodingawei had already been decommissioned five years earlier, with the last service held there about twenty years ago, on September 26, 2004.

Something about the history of the ‘Gereformeerde’ Church in Engwierum.

On January 2, 1888, the Nederduitsche ‘Gereformeerde’ Church (Doleantie) was established in Engwierum. Initially, from 1890, there was a combination with the Doleantie church in the nearby village of Ee (Frisian: Ie) when that church was founded. Until that time, the Doleantie members from Ee attended services in Engwierum.

Don’t think that Engwierum already had a ‘gereformeerde’ church building, as services were initially held in the meeting room of the ‘Friends of the Truth,’ a group originally from the ‘Hervormde’ Church aiming to place evangelists wherever ’the pure orthodox Word of God’ was not being preached, or to establish chapters of the ‘Friends.’ The ‘Friends of the Truth’ in Engwierum supported the Doleantie, so there was no issue with the Doleantie members of Engwierum gathering in their meeting room.

Reverend H. Zijlstra (1834-1913) from Kooten (later known as Kootstertille), who was originally from Engwierum, frequently led services there. He was initially an evangelist of the ‘Friends of the Truth’ but joined the Doleantie and was accepted as a minister on May 1, 1887, under Article 8 of the ‘Church Order of Dordt’ (‘special gifts’). “His preaching is credited with preventing socialism from taking root in Kooten.” The modest building where his congregation met was replaced by a new one in 1879.

However, tensions soon arose over his leadership in the Engwierum ‘gereformeerde’ church. The congregation then decided to leave the ‘Friends of the Truth’ building and move to a barn. This, however, was further away for the ‘gereformeerde’ members of Ee, so they sought a location closer to Ee, near the ‘old canal.’

Fortunately, this was short-lived. The church council of Engwierum decided to build a new church ‘on the road to the Zijl,’ which was later called Dotingawei. The tender for the construction of the church took place in August 1890.

As noted earlier, it took some time before the first minister, Reverend F. Wiersma (1876-1939), took office on November 23, 1902. Until then, Elder Siebren Hoekstra primarily led the church life and often served as a ‘sermon reader’ when no minister was available.

The Reformed School.

Reverend Wiersma served in Engwierum for ten years and initiated the establishment of the ‘gereformeerde’ primary school. As early as 1897, a ‘gereformeerde’ school association had been founded in Engwierum, consisting of just twelve members. Despite its small size, the association played an important role in raising funds to support needy parents who wished to send their children to a Christian school elsewhere.

When Reverend Wiersma arrived, this association was dissolved in 1903 and replaced by a new one with the primary goal of building a Christian school. The new association had thirty-nine members right away. Reverend Wiersma served as chairman for many years. Other board members also served for long periods: A. Visser for thirty-seven years, M. Kooistra for thirty-four years, and P. Vriesema for twenty-eight years.

Money was needed to build a school, which the members provided themselves, as there was little to no subsidy for Christian schools at that time. Collections were held in surrounding areas, and even a professional collector was temporarily employed. In 1909 (when Reverend Wiersma was still serving in Engwierum), the construction of the school and adjacent teacher’s residence was completed for 6,300 guilders. The first headmaster was Mr. Keegstra from the school in Anjum, who was also originally from Engwierum. The school immediately had 62 pupils.

Two years earlier, a ‘hervormde’ primary school had been opened in Engwierum. In 1905, the ‘gereformeerde’ congregation attempted to establish cooperation between the ‘hervormde’ and ‘gereformeerde’ schools, but the ‘hervormde’ school did not agree. Later, when the ‘hervormde’ school sought cooperation, the ‘gereformeerde’ school declined. Issues with the foundation, statutes, and other matters remained an obstacle until 1955.

The Church Restored (1961).

Due to the lack of a commemorative book on the ‘gereformeerde’ congregation in Engwierum, not much is known about church life in the village, aside from what can be found in the archives.

Under the leadership of Reverend D.C. van Geest (1926-1980), the restored ‘gereformeerde’ church of Engwierum was ceremoniously reopened in October 1961. Speeches were given by Mr. H. Aartsma, a member of the building committee, Reverend D.K. Wielenga (1918-1979) from Kollumerpomp on behalf of the classis of Kollum, and Reverend A. van de Bovenkamp on behalf of the local ‘hervormde’ congregation. Architect J. Agema from Dokkum, who oversaw the restoration free of charge, explained the process, which had been initiated by the national ‘gereformeerde’ ‘Church Building Support Foundation’ (S.S.K.).

(Thanks to Mr. Jaap Luinstra for the tip about the sale of the church.)