Dr. J. de Koning (van 1928 tot 1944).

( < Naar deel 1 ) – Driekwart jaar na het vertrek van ds. Van Katwijk deed zijn opvolger, dr. J. de Koning (1896-1944) van het Drentse Vries, op 17 juni 1928 intrede. Zijn jaartraktement bedroeg fl. 2.800 (exclusief fl. 200 belastingvrijdom, fl. 50 kindergeld per kind, met vrij wonen en zonder kosten voor het waterverbruik.

Enkele kerkelijke activiteiten.

De meisjesvereniging ’t Mosterdaadje (bestemd voor 12- tot 15-jarigen) stopte ermee. Niet omdat er geen meisjes van die leeftijd waren, maar gewoon omdat velen er kennelijk geen zin (meer) in hadden. — De predikant nam het initiatief tot het geven van een cursus kerkgeschiedenis aan belijdende leden, gedurende maximaal vier jaar met in totaal ongeveer twaalf bijeenkomsten. — In 1930 werd een evangelisatiecommissie opgericht, met ds. De Koning als voorzitter. De commissie werd lid van de Westlandse Kring van Evangelisatiecommissies en bovendien van het Centraal Verband van Evangelisatiecommissies. Men richtte zich in Schipluiden allereerst op een tiental onkerkelijke hervormden, maar men was ook van plan ‘de roomschen’ te bewerken. In de zomer van 1930 werd ‘een heerlijke openluchtsamenkomst’ gehouden met medewerking van de fanfare Excelsior. In 1936 besloot men trouwens in het vervolg ‘De Goede Tijding’ rond te brengen bij vierenveertig adressen. — In die  tijd berichtte de kerkenraad de classis dat de nieuwe psalmberijming ‘onze gemeentezang ten goede zal komen’. — Prof. dr. F.W. Grosheide (1881-1972), de vroegere predikant van Schipluiden, leidde in april 1932 een ochtenddienst ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de kerk, en de avonddienst ter gelegenheid van de herdenking van het feit dat hij 25 jaar eerder predikant in Schipluiden werd.

In 1932 werd het traktement van de predikant met fl. 200 verlaagd in verband met de grote economische crisis die de wereld sinds de Beurskrach op Wall Street (in oktober 1929) in zijn greep had. Maar in 1933 berichtte de classis aan de kerkenraad dat zij fl. 100 zou voteren voor de verhoging van het jaartraktement. Dat werd nu vastgesteld op fl. 2.500 plus fl. 65 belastingvergoeding, fl. 150 kindergeld, fl. 35 voor het gebruik van water, wat in totaal neerkwam op een jaartraktement van fl. 2.750.

Kritiek op de predikant?

In 1934 kreeg de predikant in de kerkenraad hier en daar de wind van voren. Allereerst was men niet zo tevreden met de catechisaties. Uit het bezoek dat ouderlingen brachten bleek, dat sommigen de antwoorden op de gestelde vragen betreffende de leerstof maar matig konden geven, terwijl ook opgemerkt werd dat sommigen geen aantekeningen maakten van wat de dominee zei!

Bovendien ontstond korte tijd later ‘grote beroering’ over de vraag of men de arbeid van de predikant indien nodig mocht kritiseren. Een deel van de broeders vond dat het werk van de predikant ‘aanspraak mag en moet maken op waardering’, anderen vonden dat, als het nodig was, ook (opbouwende) kritiek geleverd mocht worden. ‘Dit gaf wrijving’, maar de zaak werd tot rust gebracht doordat ieder van de kerkenraadsleden uitsprak ‘de bedoeling te hebben de zaak des Heeren in het ambt te dienen volgens de afgelegde belofte’. Overigens moest de predikant, zo werd in 1935 besloten, zélf weten of hij zijn preken helemaal uitschreef of niet. Kennelijk was daarover kritiek ontvangen. Maar daar ging de kerkenraad niet over: ieder vogeltje zong immers zoals het gebekt was.

Een andere vorm van kritiek kwam in 1938 naar voren, toen opmerkingen werden gemaakt over het feit dat het predikantsgezin niet in de pastorie in Schipluiden woonde, maar in een gehuurde woning in Delft. De kerkvisitatoren werden er bij gehaald, die beloofden een bezoek te brengen aan de predikantsvrouw. Want het elders wonen van het predikantsgezin zou met haar gezondheidstoestand te maken hebben. Vandaar dat de kerkenraad aandrong op een medisch onderzoek. In 1939 kon aan geleidelijke terugkeer naar Schipluiden worden gewerkt, mede op advies van een zenuwarts. Vooralsnog werd de pastorie deels aan het gemeentebestuur verhuurd.

In 1940 besloot de kerkenraad echter de toestemming om elders te wonen in te trekken. De predikant ging in beroep bij de classis, die adviseerde de toestemming te verlengen. Uiteindelijk werd als datum van terugkeer 1 februari 1941 vastgesteld, al zag de predikantsvrouw het nut ervan niet in. Overigens werd de predikant door de Duitsers in Delft gevangen gezet, zodat hij niet kon terugkeren naar Schipluiden. Ook later in 1942 kwam van  terugkeer niks. De kerkenraad gaf de predikant daarom maar vrijheid om in Delft te blijven wonen.

Overigens promoveerde de predikant op 18 oktober 1940 tot doctor in de theologie.

De Tweede Wereldoorlog.

Meteen bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog op 10 mei 1940 kwamen enkele gemeenteleden om het leven. — Met het schoolbestuur werd overlegd om de catechisaties en bijeenkomsten van de jeugdverenigingen in de school te houden, zodat niet de kerk maar de school verduisterd zou moeten worden. — Hoewel de diaconie om oude kleding vroeg voor de getroffenen van de bombardementen op Rotterdam, kwam daar niet veel respons op, ‘omdat de meeste mensen de afgedankte kleding voor eigen doeleinden gebruiken’. — De Classis adviseerde de kerkenraden dringend geen medewerking te verlenen aan de Winterhulp Nederland, die door de NSB – heulend met de vijand – was opgezet om de armverzorging van particuliere instellingen (dus ook die van kerken) over te nemen. De kerken dienden hun eigen armen te verzorgen.

Tijdens de oorlog werd op 9 april 1942 het vijftigjarig bestaan van de kerk herdacht in een kerkdienst waarbij ook de nog levende oud-predikanten aanwezig waren: ds. Grosheide, ds. Faber en ds. Van Katwijk. Ds. Elshove en ds. De Jager waren verhinderd door ziekte. Dr. De Koning hield een toespraak over de geschiedenis van de kerk.

Ondertussen werd in 1942 de Jongelingsvereniging opgeheven. De bezetters hadden de vergaderingen verboden, maar werden in kleinere kring wel voortgezet als bijbelkringen. Gelukkig werd in 1944 wel een Mannenvereniging opgericht, waarvan ds. De Koning voorzitter werd.

Intussen was de kerk in 1941 in het bezit gekomen van een nieuwe pastorie, aan de Rijksstraatweg. De oude pastorie aan de Dorpsstraat werd voor fl. 8.200 verkocht aan de commandant van de Koninklijke Marechaussee.

De Vrijmaking (1944).

Tijdens de Tweede Wereldoorlog woedde er in De Gereformeerde Kerken ook een verhardende strijd over ‘leergeschillen’. Prof. dr. K. Schilder (1890-1952) van Kampen had bezwaren tegen besluiten die de synode over de onenigheden had genomen en verzette zich daartegen.

Op 11 augustus 1944 tekenden hij en vele anderen tijdens de ‘Vrijmakingsvergadering’ in Den Haag de zgn. ‘Acte van Vrijmaking of Wederkeer’, waarmee ze zich van De Gereformeerde Kerken in Nederland afscheidden. Weliswaar was ook in Schipluiden een aantal gemeenteleden dat zich aan de kerk onttrok, maar het kwam er niet tot de instituering van een vrijgemaakte kerk; de bezwaarden gingen in de vrijgemaakte kerk in Delft ter kerke.

Dr. J. de Koning omgekomen (1944).

Ondertussen zat de predikant in het verzetswerk en verleende ook aan Joodse onderduikers gastvrijheid en had hij bovendien stiekem twee Amerikaanse piloten onderdak verleend in de pastorie, ‘die na een sensationele worsteling uit de trein zijn gevlucht bij de Abtswoudselaan’. Ze vluchtten, maar werden later alsnog opgepakt. Een half jaar later kwam het onderzoek van de Duitsers naar deze zaak op het spoor van de predikant. Deze werd op 17 april 1944 gevangen genomen en overgebracht naar achtereenvolgens Scheveningen, Vught, Amersfoort en Neuengamme, waar hij in december 1944 overleed.

Ds. Joh. P. Boer (van 1945 tot 1950).

Na het overlijden van dr. De Koning moest de kerkenraad het beroepingswerk dus weer ter hand nemen. Ds. Joh. P. Boer (1919-2000) uit werd diens opvolger, die op 2 december 1945 intrede deed, na door prof. F.W. Grosheide in het ambt bevestigd te zijn.

Bij dit alles valt in het niet dat de kerkbode al die jaren onder de titel ‘Mededeelingenblad van Schiedam en omstreken’ verscheen in zeer beperkte vorm. Na de bevrijding verscheen het eerste nummer van de Westlandsche Kerkbode. Ook het jeugdwerk kwam langzaam weer op gang. Een Vrouwenvereniging werd opgericht onder de naam ‘Dienen en Belijden’; de evangelisatiecommissie werd nieuw leven ingeblazen en zijn leden verspreidden wekelijks 110 nummers van ‘De Goede Tijding’ en vijfenvijftig van de Elisabeth Bode.

Enkele zaken uit die tijd.

De Commissie van Administratie werd vanaf 1946 Commissie van Beheer genoemd. — In datzelfde jaar protesteerde de kerkenraad bij de burgemeester tegen de kermis die ook dat jaar weer naar het dorp kwam. — De JV ‘De Heere is onze Banier‘ vierde in 1947 haar vijfenvijftigjarig bestaan. — In het kader van de ‘beproeving’ van een nieuwe psalmberijming (namelijk die van ds. H. Hasper (1886-1974)), werd in 1948 besloten de psalmen een enkele maal ritmisch te zingen, d.w.z. met korte en lange noten en niet – zoals te doen gebruikelijk – alleen met lange noten. — Voor fl. 1.600 werd het orgel gerepareerd. Gezegd werd dat het instrument nu weer vijftig jaar mee kon. In 1950 werd nog wel even voor fl. 600 een windmotor aan het orgel aangebracht, zodat een orgeltrapper niet meer nodig was. — In de Singelkerk werden uitschuifbankjes aan de vaste banken aangebracht, waardoor vierendertig extra zitplaatsen ontstonden.

De nieuwe pastorie.

In 1947 was een bouwfonds opgericht voor een nieuwe pastorie. Eind dat jaar werd een commissie benoemd om de bouw van de predikantswoning te regelen. In 1948 werd een stuk grond verkregen van ong. 880 m². Op 20 maart 1950 werd de eerste steen voor de nieuwe predikantswoning gelegd door ds. Boer. In december 1950 werd de nieuwe pastorie in gebruik genomen.

In dat jaar nam ds. Boer een beroep aan van de kerk van  Zwartebroek en nam op 19 maart 1950 afscheid van Schipluiden.

• De geschiedenis van de volgende zeventig jaar beschrijven we in snelle vogelvlucht.

De predikanten die de Gereformeerde Kerk te Schipluiden vanaf 1950 gediend hebben, zijn achtereenvolgens: ds. C. Goeman, die van 1950 tot 1954 in Schipluiden stond; ds. C. Augustijn (1928-2008), die in 1954 kwam en in 1963 vertrok; ds. J.W.K. Kelder (1935-1981) van 1963 tot 1967; ds. T. Talsma (1925-2002) deed in 1969 intrede en vertrok vier jaar later; ds. J. Renkema (*1944) stond in Schipluiden van 1974 tot 1980, terwijl ds. M.P. Vrijhof in 1981 kwam en twee jaar later vertrok per 16 januari 1983. Ds. R.J. Dekker (*1953) stond van 1985 tot 1990 in Schipluiden, terwijl zijn opvolger, ds. K.H. van Klaveren (*1962), van 1991 tot 1995 aan de Gereformeerde Kerk te Schipluiden verbonden was. Ds. G.H. Offringa (*1961) stond er van 1996 tot 2001 en ds. M.P. Vis (*1973) was van 2003 tot 2010 – toen de Protestantse Gemeente Schipluiden gevormd werd – predikant te Schipluiden.

Een nieuwe kerk?

In 1953 werden plannen gemaakt voor de bouw van een nieuwe kerk. Daarom werd een financiële actie gevoerd om nog hetzelfde jaar fl. 30.000 bijeen te krijgen. Het besluit voor de nieuwbouw werd in 1954 door de gemeentevergadering geaccordeerd. De kosten zouden zo’n fl. 100.000 bedragen, waarvan de al genoemde fl. 30.000 inmiddels binnen was; er werd bovendien nog op zo’n fl. 5.000 extra gerekend. Een lening van fl. 65.000 werd afgesloten. De gemeentevergadering was blij over het besluit. ‘Een bedehuis moeten we ook biddend bouwen, niet voor de eer van ons zelf, maar voor de eer des Heren’.

In 1954 kreeg aannemer Brandwijk uit Sliedrecht opdracht de bouw van de kerk voor elkaar te maken voor het bedrag waarvoor hij had ingeschreven: fl. 83.710. De eerste steen werd ‘onder grote belangstelling’ geplaatst op zaterdag 28 augustus door ds. Goeman. Het was prachtig weer en er waren ook veel kinderen bij aanwezig. De predikant hield een preek over 2 Koningen 6, waarin de profeet Elisa van zijn collega-profeten in hun gezamenlijke woning te horen kreeg dat het huis te klein was en dat ze een groter wilden bouwen. ‘Ook onze kerk is te klein geworden en ieder drage zijn balk aan om deze kerk te bouwen’, zei de predikant. Vervolgens herinnerde hij aan de tempelbouw van Salomo. Nadat psalm 118 vers 11 gezongen was, legde ‘de kleine knaap’ Piet van der Windt Jaczn. ‘de tweede steen’, omdat hij in z’n eentje op pad gegaan was om geld voor de kerkbouw in te zamelen en daarmee maar liefst fl. 150 had opgehaald!

Ook werd nog een actie gehouden voor glas-in-loodramen, die fl. 1.500 zouden gaan kosten. De oude kerk aan de Singel werd voor fl. 18.000 verkocht. Voor dat geld werden nieuwe banken voor de nieuwe kerk gekocht.

Op 10 februari 1955 werd de nieuwe kerk in gebruik genomen, nadat op 6 februari  de laatste dienst in de Singelkerk gehouden was.

De kerk kreeg ook de beschikking over een ‘nieuw’ orgel. Het was het orgel uit de Singelkerk, maar geheel anders opgesteld én bovendien gereviseerd. Voor het instrument bouwde men terzijde van de preekstoel een galerij, waarop het orgel geplaatst werd. ‘Het voordeel van die plaats is dat het orgel geen overheersende plaats inneemt en de gemeente het toch kan zien’. Aan de andere kant van de preekstoel werden de ouderlingenbanken geplaatst.

Het Jeugdhuis verbouwd (1958).

In 1958 nam de gemeentevergadering het besluit om het jeugdhuis ingrijpend te verbouwen, wat fl. 36.000 kostte. Allerlei acties werden georganiseerd om geld bijeen te brengen. Op 15 november 1958 vond de officiële opening plaats.

Enkele belangrijke gebeurtenissen in het kort.

Eind 1962 werd de nieuwe psalmberijming ingevoerd. Het was een ‘proefbundel’ met 150 psalmen. In 1965 werd begonnen met het zingen uit de bundel 119 gezangen. In 1968 verscheen de nieuwe ‘proeve van een psalmberijming’ in druk, waarvan een aantal werd aangeschaft.

Uiteindelijk kwam mede daardoor in het begin van de jaren ’70 het Liedboek voor de Kerken tot stand.  — Geprobeerd was het avondmaal in het vervolg in de banken te vieren, maar daartegen waren nog al bezwaren gerezen, zodat het avondmaal ‘voorlopig’ weer aan tafels voorin de kerk gevierd werd.

In 1964 kreeg de kerk van Schipluiden een heus kerkzegel. — In 1966 werd de eerste gezamenlijke kerkenraadsvergadering met de hervormden gehouden. Als leidraad voor de gesprekken werd het boekje ‘Hervormd Gereformeerd gesprek’ gebruikt.

Een nieuw orgel (1967).

Het aanvankelijk herziene orgel uit de Singelkerk voldeed niet. Vandaar dat besloten werd een nieuw orgel aan te schaffen, met de opbouw waarvan in 1967 werd begonnen. Het oude instrument werd voor fl. 600 verkocht. Op 9 maart 1967 werd het nieuwe orgel in gebruik genomen. Het werd toen bespeeld door de bekende organist Ewald Kooiman, terwijl het Gereformeerd Kerkkoor haar medewerking verleende.

En verder…

In 1970 werd de eerste vrouwelijke ouderling in Schipluiden in het ambt bevestigd. Het was mevrouw E. v.d. Berg-v.d. Berg. In 1972 volgde de eerste vrouwelijke diaken, mevrouw C.J. Langstraat. — In 1975 werd het podium in de kerkzaal aangepast, waarbij de wel zeer benadrukte scheiding tussen de ambtsdragers en de gemeenteleden werd opgeheven. Ook werd het podium vergroot, zodat daar bijvoorbeeld ook plaats was voor het houden van uitvoeringen van het koor. — In 1976 werd het bestaande Jeugdhuis voor fl. 155.000 verkocht en werd een vervangende ruimte bij de kerk gebouwd. Dit kreeg bij de ingebruikneming op 20 januari 1978 de naam ‘De Boeg’.

Onder voorwaarden werd in 1979 besloten dat kinderen aan het avondmaal mochten deelnemen. — Het Gereformeerd Kerkkoor en het Nederlands Hervormd Kerkkoor traden vanaf 1980 samen op onder de naam Christelijk Kerkkoor. In 1989 veranderde naam in Kerkkoor Schipluiden. — In 1982 ontstonden moeilijkheden rondom de predikant, die er uiteindelijk toe leidden hem van de gemeente los te maken. — Het jeugdwerk bloeide in de jaren ’80, zodat een stuurgroep werd opgericht waaronder al het jeugdwerk ressorteerde. Inmiddels werd ook gedacht aan de benoeming van een tweede jeugdouderling. — Vanaf 1987 werden de catechisaties als ‘huiscatechese’ gehouden.

Samen-op-Weg.

In 1970 werd onder leiding van ds. T. Talsma in een goede sfeer een gemeenschappelijke kerkenraadsvergadering van hervormden en gereformeerden gehouden. Een aantal onderwerpen kwam aan de orde en leidde tot enkele besluiten: (1) gemeenschappelijke kerkdiensten konden worden gehouden op tweede feestdagen, Hemelvaartsdag en op drie andere zondagen; (2) weliswaar werd een gemeenschappelijke avondmaalsviering mogelijk geacht, maar deze werd nog niet direct ingevoerd; (3) vier maal per jaar zou tijdens een ochtenddienst kanselruil plaatsvinden; (4) bij onverwachte verhindering van de ene predikant zou de ander zo mogelijk voor hem invallen; (5) er werd verder gepraat over de mogelijkheid van een gemeenschappelijke jeugdsociëteit; (6) tweemaal per jaar zouden de beide kerkenraden gemeenschappelijk vergaderen.

De verdere besprekingen over een gemeenschappelijke jeugdsociëteit leidden nog hetzelfde jaar, 1970, tot een gemeenschappelijke hervormd-gereformeerde jeugdsociëteit, ’t Vooronder genaamd.

Kort door de bocht kan gezegd worden dat de ontwikkelingen in de samenwerking tussen beide gemeenten op 3 november 2010 leidden tot de vorming van de Protestantse Gemeente.

De Koningskerk buiten gebruik gesteld (2009).

Intussen was het gereformeerde kerkgebouw aan de dr. J. de Koninglaan, de Koningskerk, samen met ‘De Boeg’, in 2009 buiten gebruik gesteld en voor ruim een miljoen euro te koop gezet.

Ledentallen van De Gereformeerde Kerk te Schipluiden.

Bronnen onder meer:

Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1992

Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

P. Vermeulen, 100 jaar Gereformeerde Kerk Schipluiden. Gedenkboek 1892-1992. Schipluiden, 1992

© 2021. GereformeerdeKerken.info