Ds. Sjouke Rijper tachtig jaar geleden gefusilleerd op de Leusderheide (28 november 1944).

Van de vele gereformeerden die in de Tweede Wereldoorlog gefusilleerd werden besteden we aandacht aan ds. Sjouke Rijper (1884-1944), die tachtig jaar geleden, op 28 november 1944, door de Duitse bezetters werd vermoord.

Sjouke Rijper werd op 12 september 1884 in Amsterdam geboren en werd op 28 november 1944 in Amersfoort gefusilleerd. In het ouderlijk gezin was veel ziekte (acht van de elf kinderen stierven aan tuberculose). Sjouke werd aanvankelijk opgeleid als onderwijzer en werd achtereenvolgens benoemd aan scholen in Naarden-Bussum, waar hij van 1902 tot 1903 diende, in Alblasserdam, waar hij van 1903 tot 1905 werkte, en in Tres Arroyos in Argentinië waar hij hoofd was van de Hollandse school, die door immigranten bevolkt werd. Daar begon eigenlijk zijn predikantsloopbaan ook een beetje, want hij was in die stad oefenaar bij de aldaar op 27 april 1908 geïnstitueerde Gereformeerde Kerk. Hij werd daar dan ook door de kerk beroepen en na het daartoe afgelegde examen werd hij op 12 augustus 1913 door ds. A.C. Sonnevelt (1880-1959) van Buenos Aires in het ambt bevestigd.

Ondertussen bleef hij zijn betrekking als hoofdonderwijzer trouw. Maar vanwege de grote hitte hadden de scholen er drie maanden zomervakantie. In die tijd reisde ds. Rijper de zeer wijde omgeving door om de verstrooide gereformeerden te bezoeken. Hij preekte op al die plaatsen in het Nederlands en/of in het Spaans. “De verstrooiden, die de steun misten van een omgeving van geloofsgenooten hadden het ‘t moeilijkst. Daar was de verleiding het sterkst, de kans van afzakken het grootst. Daarom vergde het bezoeken van de verstrooiden ontzaglijk veel geestelijke inspanning. Hier kwam bij de vrij primitieve reisomstandigheden en het afmattend klimaat”.

Zijn gezondheid.

Dat ds. Rijper na de ‘vakantie’ dan ook vaak ‘dodelijk vermoeid’ was is niet vreemd. Maar hij zette zich desondanks opnieuw aan de arbeid om de gelegde contacten te onderhouden. Hij deed dat door brieven te schrijven en de gehouden preken uit te typen en aan de verstrooiden op te sturen. Natuurlijk moest ook het overige kerkelijk werk voortgang vinden, zoals het bezoek aan de ‘meerdere vergaderingen’, zoals de classis Buenos Aires, die slechts eens per jaar bijeenkwam, omdat vaker vergaderen door de grote afstanden niet mogelijk was. Tussendoor hielden de Gereformeerde Kerken onderling schriftelijk contact. Als scriba van de classis ontving Rijper elk kwartaal van de Gereformeerde Kerken in de classis een kerkelijk verslag, die door Rijper werden omgewerkt tot een centraal rapport, dat werd toegezonden aan de Gereformeerde Kerken in Nederland en Noord-Amerika. Die kerken steunden de Argentijnse Gereformeerde Kerken namelijk door financiële bijdragen.

Ondertussen begon zijn gezondheid te lijden onder het vele werk, waar nog bij kwam dat hij door de Eerste Wereldoorlog niet met vakantie kon gaan maar moest doorwerken. In 1918 was hij daardoor zwaar overspannen geworden. “Zijn zenuwen waren totaal op. De inzinking was volkomen. Hij lag bijna geheel verlamd in bed. Toen heeft hij afscheid moeten nemen van zijn gemeente en van zijn school en is in november 1919 naar Nederland teruggegaan. Zijn predikantswerk zette hij in Nederland voort: de classis Amersfoort examineerde hem en stelde hem beroepbaar in de Gereformeerde Kerken, waarna hij achtereenvolgens predikant werd in de (van oorsprong Dolerende) kerken van Reeuwijk en Sluipwijk (intrede 28 januari 1921, afscheid 27 augustus 1922), en het Drentse Nieuw-Weerdinge (intrede  10 september 1922, afscheid 17 juli 1929). Op 30 juni 1929 ging hij met emeritaat.

Emeritaat (1929).

Hij ging in 1929 met emeritaat vanwege een longaandoening die hem in 1928 trof. Op oudejaarsdag dat jaar preekte hij nog in Nieuw-Weerdinge, ‘maar de volgende dag gaf hij bloed op, zodat een ouderling op 17 juli 1929 zijn afscheidspreek moest voorlezen’.

De predikant ging in Amersfoort wonen. De razzia’s die in oktober 1944 in Amersfoort  gehouden werden maakten het de predikant onmogelijk in de eigen kerk te preken. Ds. Rijper ging toen voor in de gereformeerde kerk aan de Zuidsingel. Zijn preek ging over psalm 31 vers 9b: ‘Bij U schuil ik’. Zijn preek eindigde met de woorden: “Bij U schuilen, als alles ons ontvalt, ja ook als de kogel ons treft”.

‘Ook als de kogel ons treft….’.

Op 16 november 1944 werden hij en zijn gezin door de bezetters gearresteerd en opgesloten in de bunker van het concentratiekamp Amersfoort. Bijna al zijn kinderen waren op een of andere manier betrokken bij het verzetswerk. Ds. Rijper vond dat een zeer voor de hand liggende plicht. Met de details van hun verzetswerk bemoeide hij zich niet, hij wilde slechts dat zijn jongens hun plicht deden; zijn zoons Frans en Klaas, samen met de bij hen inwonende onderduiker Hendrik van Dijk werden gearresteerd door verraad; zij werden gefusilleerd op de Leusderheide. De predikant en zijn vrouw namen op 28 november afscheid van elkaar. Daarna werd hij uit de bunker gehaald, ‘strompelend en leunend op zijn stok; met nog enkele anderen moest hij gaan naar de Leusderheide, waar zij zonder vorm van proces werden neergeschoten’. Deze maand tachtig jaar geleden.

Voor de woning van ds. Rijper in de Amersfoortse Johannes Bosboomstraat 15 werden op 22 maart 20217 gedenkstenen onthuld voor de predikant, zijn twee zoons Frank en Klaas en voor Hendrik van Dijk. In de toespraak die toen gehouden is, werd meer verteld over de gevangenneming van en de moord op Sjouke, Frank en Klaas Rijper en Hendrik van Dijk.

Bronnen onder meer:

Acta Generale Synode van De Gereformeerde Kerken in Nederland, 1914 en 1917

Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1992

De Heraut voor De Gereformeerde Kerken, Amsterdam, 1917

N.N., Sjouke Rijper in Tres Arroyos. g.p., g.j.

Onthulling gedenkstenen Amersfoort (22 maart 2017)

Website ‘dominee Sjouke Rijper’

Translation into English:

Sjouke Rijper (1884-1944).

Pastor Sjouke Rijper Executed 80 Years Ago on the Leusderheide (November 28, 1944).

Among the many ‘gereformeerde’ Christians executed during World War II, we focus on Pastor Sjouke Rijper (1884-1944), who was murdered by the German occupiers 80 years ago, on November 28, 1944.

Sjouke Rijper was born on September 12, 1884, in Amsterdam and executed on November 28, 1944, in Amersfoort. His family faced significant illness, with eight of the eleven children succumbing to tuberculosis. Initially trained as a teacher, Sjouke held positions at schools in Naarden-Bussum (1902–1903), Alblasserdam (1903–1905), and Tres Arroyos in Argentina, where he served as headmaster of the Dutch school established by immigrants.

In Tres Arroyos, his ministry also began to take shape. He became a lay preacher for the ‘Gereformeerde’ Church founded there on April 27, 1908. He was formally called to the ministry by this church and, after passing the required examination, was ordained on August 12, 1913, by Pastor A.C. Sonnevelt (1880–1959) of Buenos Aires.

While continuing his role as headmaster, Pastor Rijper dedicated his summers (when schools had a three-month break due to the heat) to traveling extensively across the region. He visited scattered ‘gereformeerde’ Christians, preaching in Dutch and/or Spanish. “The scattered believers, lacking the support of a congregation of fellow believers, faced the greatest challenges. Temptation was strongest, and the risk of falling away from faith was greatest. Visiting them demanded immense spiritual effort. This was compounded by primitive travel conditions and the exhausting climate.”

His Health.

Unsurprisingly, Pastor Rijper was often “utterly exhausted” after these “vacations.” Yet, he persisted in maintaining the connections he had made, writing letters and sending out typed sermons to isolated believers. Church work also continued, including attendance at “broader assemblies” like the Buenos Aires classis, which met only once a year due to the vast distances. In the interim, the ‘Gereformeerde’ Churches maintained written correspondence. As the classis clerk, Rijper compiled quarterly church reports from the ‘Gereformeerde’ Churches in the classis into a central report sent to the ‘Gereformeerde’ Churches in the Netherlands and North America, which supported the Argentine churches financially.

However, the heavy workload took a toll on his health. The inability to take vacations during World War I exacerbated this, leaving him severely overworked by 1918. “His nerves were completely shot. The breakdown was total. He was almost entirely bedridden.” As a result, he had to bid farewell to his congregation and school, returning to the Netherlands in November 1919.

Ministerial Work in the Netherlands.

In the Netherlands, the Amersfoort classis examined him and declared him eligible for a pastoral call in the ‘Gereformeerde’ Churches. He served successively in the churches of Reeuwijk and Sluipwijk (January 28, 1921 – August 27, 1922) and Nieuw-Weerdinge in Drenthe (September 10, 1922 – July 17, 1929). He retired on June 30, 1929.

Retirement (1929).

Pastor Rijper retired in 1929 due to a lung condition that afflicted him in 1928. On New Year’s Eve of that year, he delivered a sermon in Nieuw-Weerdinge. However, the following day, he began coughing up blood, forcing an elder to read his farewell sermon on July 17, 1929.

He settled in Amersfoort. During the October 1944 raids in Amersfoort, pastors were prevented from preaching in their own church. Pastor Rijper instead led services in the ‘gereformeerde’ church on Zuidsingel. His sermon was based on Psalm 31:9b: “In You I take refuge.” He concluded with the words: “Taking refuge in You, even when everything falls apart, yes, even when the bullet finds us.”

“Even When the Bullet Finds Us…”

On November 16, 1944, Pastor Rijper and his family were arrested by the occupiers and imprisoned in the bunker at the Amersfoort concentration camp. Almost all his children were involved in resistance work in some way. Pastor Rijper believed this to be a natural duty. Though uninvolved in the details of their activities, he encouraged his sons to do their duty. His sons, Frans and Klaas, along with a hidden fugitive, Hendrik van Dijk, were arrested due to betrayal and executed on the Leusderheide.

On November 28, Pastor Rijper and his wife said their goodbyes. He was then taken from the bunker, “stumbling and leaning on his cane,” along with several others, and brought to the Leusderheide, where they were executed without trial.

Commemoration.

On March 22, 2017, memorial stones were unveiled in front of Pastor Rijper’s residence at Johannes Bosboomstraat 15 in Amersfoort. These stones honor Pastor Rijper, his sons Frans and Klaas, and Hendrik van Dijk. During the unveiling, a speech recounted their arrest and murder.

Eighty years later, their sacrifice is remembered.