Vijftig jaar “Menorah” in Drachten

De Gereformeerde Kerk te Drachten groeide in de jaren ’60 vooral naar het oosten, waar in 1967 al zo’n achthonderd leden woonachtig waren. De kerk van Drachten zat toen midden in een periode van onstuimige groei.

De vijf voormalig gereformeerde kerkgebouwen in Drachten. De Arke is reeds buiten gebruik gesteld; de Menorah viert eerst nog haar 50-jarig jubileum…

De Noorder– en de Zuiderkerk.

Na de instituering door ds. T.F. de Haan (1791-1868),  op 8 augustus 1844, werd de eerste gereformeerde kerk met pastorie aan de Stationsweg gebouwd. Op 13 augustus 1925 werd de tweede gereformeerde kerk nodig, die met de pastorie nog steeds aan de Burgemeester Wuiteweg staat en ook nog steeds als protestantse kerk in gebruik is. Nu er twee kerken waren kregen ze elk een niet erg vergezochte naam: de Noorderkerk en de Zuiderkerk. ‘Tige oersichtlik’ (heel overzichtelijk), zouden de Friezen zeggen.

Op deze foto uit mei 1959 is de verbouw van de Noorderkerk te zien (foto: Friesch Dagblad, via G. Kuiper te Appingedam).

De Drachtster Gereformeerde Kerk groeide echter zo snel, dat de Noorderkerk in 1959/1960 ingrijpend verbouwd, vergroot en gemoderniseerd werd. Tien jaar daarvoor was er nog een nieuw orgel in de kerk geplaatst, dat tijdens de verbouwing ook ‘aangepakt’ en qua uiterlijk gemoderniseerd werd; het instrument telde drie manualen. Dat moest ook wel, want de kerk telde na de grote verbouwing maar liefst 1.000 zitplaatsen.

De Noord-Oostkerk (1963).

De ‘Noord-Oostkerk’ van de SSK te Drachten.

Op 5 mei 1963 werd aan de Klokhuislaan een houten noodkerk in gebruik genomen tijdens een dienst die onder leiding stond van ds. H.E. Wijnja (1926-2018). De kerk was bedoeld als tijdelijk onderkomen voor de sterk groeiende gereformeerde kerk en zou t.z.t. vervangen worden door een definitief kerkgebouw. Deze zgn. ‘SSK-noodkerk’ werd gehuurd van de in gereformeerde kringen befaamde Stichting Steun Kerkbouw, die door jaarlijkse landelijke acties talloze miljoenen bijeenbracht voor de bouw van gereformeerde kerken in de grote steden, maar ook in kleinere plaatsen. De Noord-Oostkerk, zoals de naam werd, was tijdens de eerste dienst zo overvol, dat meer dan tweehonderd dorstigen naar het Woord rechtsomkeert moesten maken.

De Fonteinkerk (1965).

De gereformeerde Fonteinkerk.

De vervanging van de Noord-Oostkerk liet echter langer op zich wachten dan aanvankelijk gedacht was. Want in het westen van Drachten was dringend behoefte aan een derde kerk voor de inmiddels zo’n 6.000 leden tellende Gereformeerde Kerk. Deze werd geprojecteerd aan De Kolken en de gemeentevergadering van 23 januari 1959 gaf haar voorlopige toestemming voor de bouw; dat besluit  werd  in mei 1961 omgezet in een definitief groen licht. De bouw van de kerk (zonder grond, inventaris en orgel) kostte bijna een half miljoen gulden. De Stichting Steun Kerkbouw kwam over de brug met maar liefst fl. 60.000, nadat de kerkelijke gemeente zelf al een ton bijeengebracht had. Ds. H. van Twillert (1906-1992) heide de eerste paal, want hij zou de wijkpredikant worden van deze Fonteinkerk.

De eerste dienst in de nieuwe kerk vond – ook onder leiding van ds. Van Twillert – plaats op 11 augustus 1965. De dienst begon nadat de zware klok in de rijzige klokkentoren haar bronzen geluid over de omgeving had laten horen.

*     De komst van de Menorah (1970).

De gereformeerde ‘Menorah’ werd op 4 maart 1970 officieel in gebruik genomen.

Het oosten van Drachten, voorbij de Noorder- en Zuiderdwarsvaart – ook het Overjordaanse genoemd – breidde sterk uit. In 1967 woonden in het Overjordaanse al zo’n achthonderd gereformeerden, die voor de kerkdiensten vooralsnog vooral verwezen  werden naar de Zuiderkerk, hoewel ook de Noord-Oostkerk en de Noorderkerk opties waren. Het begin van de wijkkerkenraad ‘Oost’ was al op 12 december 1966, toen de kerkenraad besloot vaart te zetten achter de wens om de diensten ook daadwerkelijk in Drachten-Oost te laten plaatsvinden. Vandaar dat aanvankelijk de aula van de Christelijke Lagere Technische School aan de Splitting  voor één ochtenddienst gehuurd werd (de eerste dienst was op 2 april 1967), later voor twee kerkdiensten, één ’s morgens en één ’s middags. De nieuwe wijkpredikant was ds. L.J. Wolthuis (1931-1995). Door de forse groei van de Kerk in het oosten van Drachten had de kerkenraad zelfs even gedacht aan de instituering van een zelfstandige Gereformeerde Kerk Drachten-Oost. Maar daar heeft men van afgezien.

De bouw.

De Menorah.

Ondertussen werden de voorbereidingen getroffen voor de bouw van een kerk aan de Dwarswijk. In 1963 waren de eerste woningen gebouwd in het oosten van Drachten, in de wijken De Wiken en De Venen. Het bleek dat de leden van de Gereformeerde Kerk van Drachten zich graag financieel wilden inspannen voor de bouw van een kerk in Drachten-Oost. Er kwam zelfs fl. 78.000 meer binnen dan tevoren was toegezegd!

Architect J. van der Tas te Drachten maakte de plannen, die uitgevoerd werden door het Drachtster Bouwbedrijf R. Paulusma. Deze  berekende voor de bouw aanvankelijk ongeveer fl. 350.000; uiteindelijk waren de totale kosten, inclusief onderaannemers, grond en inrichting van de kerk, ruim negen ton. Het begon allemaal wat stroef. Wegens de vorst kon het heien van de eerste paal door wijkpredikant Wolthuis niet doorgaan, zodat men besloot daarvan af te zien en daarvoor in de plaats een ‘eerste steen’ te plaatsen. Maar ook dat is niet gebeurd. Gelukkig kon op de maximale overheidssubsidie van fl. 200.000 gerekend worden, terwijl de Stichting Steun Kerkbouw ook nu weer royaal uit de hoek kwam door fl. 110.000 te schenken!

Foto: Protestantse Gemeente Drachten.

De naam…

Aanvankelijk was de Menorah in Drachten enige tijd de enige kerk in ons land met die naam (later kwamen er ook in andere plaatsen kerken die zo genoemd werden). De kerkenraad  had voor de naamgeving een prijsvraag uitgeschreven. Er kwamen ruim honderd inzendingen binnen. Een van de voorstellen kwam van een echtpaar dat verscheidene reizen naar Israël gemaakt had en zo op het idee kwam de Joodse kandelaar, de menorah, als kerknaam op te geven. Uiteindelijk bleven er van de honderd inzendingen drie over: Menorah, De Hoeksteen en Open Hof. Menorah won het pleit, zij het met een krappe meerderheid: van de 862 uitgebrachte stemmen kreeg Menorah 333 stemmen, en de andere twee respectievelijk 296 en 233.

De ingebruikneming (4 maart 1970).

Op woensdag 4 maart 1970 werd de Menorah officieel overgedragen en in gebruik genomen. Er waren op dat moment al 1.600 leden in de wijken De Venen en De Wiken. De ingebruikneming vond plaats onder leiding van ds. H. van Twillert, de nestor van de Drachtster predikheren. Tijdens de eerste dienst was ds. D. Kloppenburg als wijkpredikant van De Venen de liturg, terwijl ds. Wolthuis (wijkpredikant van De Wiken) de preek hield, ook hier nadat de kerkklok had geluid. De predikant las Exodus 25 de verzen 31 tot 40 en hield een preek naar aanleiding van Openbaring 2 vers 5b: ‘Ik zal uw kandelaar van zijn plaats wegnemen, indien gij u niet bekeert,’ en Mattheus 5 vers 16a: ‘Laat dan uw licht schijnen voor de mensen’.

Ds. H. van Twillert (1906-1992).

Ds. Wolthuis zei onder veel meer: ‘Gemeente, u hebt nu een menorah, een kandelaar, maar u bent zelf ook een menorah, een lichtdrager! De naam Menorah moge ook het wezen van de kerk zijn, onze opdracht om lichtdrager Gods te zijn. Zeven armen heeft de menorah, zeven dagen telt de week. Moge dit gebouw een kerk- en wijkcentrum zijn ’s zondags en door de week, voor zowel de kerkelijke als de burgerlijke gemeente’.

Zoals gebruikelijk voerden na de dienst nog verscheidene sprekers het woord. Een van hen, pastoor W.G. de Rooy, sprak de hoop uit, dat de kandelaar, die de kerk aan de buitenkant siert, een symbool van verzoening zou worden.

Een waardevol cadeau werd aan de kerkenraad overhandigd in de vorm van een album met een rijke sortering aan foto’s, allemaal betrekking hebbende op de bouw van de kerk. De fotograaf was de heer Hendrik Algra, destijds in die wijk woonachtig. De administrateur van het kerkelijk bureau, de heer M. de Vries, had de toelichtende teksten bij de foto’s in sierlijk handschrift bijgeschreven.

Het interieur van de kerk.

Interieur van de Menorah (foto: Reliwiki).

Inclusief de toneelzaal, die bij de kerkzaal getrokken kon worden, was de vloeroppervlakte 574 m². In de kerkzaal was plaats voor 490 kerkgangers, terwijl in de toneelzaal nog eens vijftig dorstigen naar het Woord een plaats konden vinden. Beneden bevonden zich nog een kerkenraadskamer en een ruimte voor de predikant. En boven waren  nog een tweetal kleinere en een tweetal grotere lokalen, een handenarbeidlokaal en een jeugdhonk waarin een eigen bar gemaakt was.

Het vast op de grond bevestigde doopvont (met stromend water) was een geschenk van de architect, de aannemers en onderaannemers. Het avondmaalsstel was  een geschenk van de wijkgemeente. Het werd goed beveiligd opgeslagen in een kluis.

Buiten de kerk.

De Menorah.

De kerk is een klokkenstoel rijk, die los van de kerk staat en 19½ meter hoog is. Ze werd geplaatst op vrijdag 30 januari 1970. De toonhoogte van de luidklok is de C, waardoor een zo groot mogelijke harmonie bewerkstelligd kon worden met de (vooral destijds) vele kerkklokken die de zondagochtend inwijdden. De toppen van de op de buitenmuur aangebrachte zevenarmige Menorah worden gevormd door lampen. Het embleem  werd gefinancierd door middel van een bescheiden financiële actie die wijkpredikant Wolthuis destijds organiseerde; het geheel kostte fl. 450.

De Opdracht (1977).

De Opdracht (foto: Reliwiki, Andre van Dijk).

Was de groei van de Gereformeerde Kerk te Drachten met de komst van de Menorah voorbij? Geenszins. Er kwamen nog meer kerkgebouwen: allereerst De Opdracht. Deze kerk verving de houten noodkerk (Noord-Oostkerk). Tijdens de gemeentevergadering van 17 mei 1976 werd besloten de voormalige regenkledingfabriek RIA aan te kopen en te verbouwen tot kerkelijk centrum. Bij de aankoop van het gebouw werd het gereformeerd jeugdcentrum Irene (aan de Lange West, vlak bij de Noorderkerk) verkocht.  Aanvankelijk waren de verbouwingskosten op fl. 400.000 geraamd, maar door de grote inzet van talloze vrijwilligers konden de kosten tot fl. 250.000 beperkt blijven! Op 2 december 1977 werd De Opdracht in gebruik genomen met een kerkdienst onder leiding van ds. G. Oppedijk (1927-1989).

De Arke (1980).

De Arke te Drachten.

Op woensdag 3 september 1980 werd in de nieuwe westelijke wijk De Drait in Drachten weer een nieuw kerkgebouw in gebruik genomen, dat bekend werd onder de naam De Arke. Het gebouw stond (en staat nog steeds) aan de Flevo. Dit kerkgebouw was dringend nodig omdat de snel groeiende Gereformeerde Kerk van Drachten inmiddels zo’n 10.000 leden telde. De ingebruiknemingsdienst werd geleid door ds. T. Talsma (1925-2002), die de wijk tussen 1974 en 1979 onder zijn hoede had gehad, en door de nieuwe wijkpredikant, ds. R. Reitsma, die de preek hield.

De Schakel (1994).

De Schakel (foto: Reliwiki).

De in 1977 voor de reguliere kerkdiensten buiten gebruik gestelde houten Noord-Oostkerk werd daarna gebruikt voor het gereformeerde evangelisatiewerk; daar werden ook evangelisatiekerkdiensten gehouden. Het gebouw werd ter geIegenheid daarvan dan ook omgedoopt tot ’De Schakel’. In 1994 werd het houten gebouwtje echter vervangen door een stenen opvolger, eveneens De Schakel genaamd. De doelstelling van het gebouw bleef dezelfde als voorheen: evangelisatiewerk en evangelisatiediensten. ‘De Schakel’ – gebouwd op de plaats van de vroegere Noordoostkerk – wordt door de Protestantse Gemeente te Drachten nog steeds als zodanig gebruikt.

En verder…

Het ging in dit verhaal natuurlijk vooral en allereerst over de Menorah, maar uiteraard in de context van de ontwikkelingen van de Gereformeerde Kerk te Drachten. De Menorah gedenkt en viert het vijftigjarig jubileum waarbij uitgebreid wordt stilgestaan op zondag 8 maart 2020. Toch is het voor velen misschien een feest met een donker randje, omdat de kerk  ergens halverwege dit jaar, 2020, buiten gebruik gesteld zal worden, net als men in De Arke op zondag 29 december 2019 de laatste dienst hield.

De Oase (1997).

De protestantse, voormalig  gereformeerde (PKN-) kerk ‘Oase’ te Drachten.

Hoe het verder ging na de onstuimige groei? Er kwam weliswaar nog een groot kerkgebouw bij (de Oase), maar er werd ook flink ingeleverd! Alles daarover is te lezen in het vijfde deel van de Geschiedenis van de Gereformeerde Kerk van Drachten, elders op deze website.

Ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Drachten.

De ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Drachten vanaf 1895 tot 2005.

Bron:

L.J. Wolthuis, Kerkgebouwen in gebruik (geweest), in: B. de Groot en T. Talsma (red. L.J. Wolthuis), Kerk te Kijk, 150 jaar Gereformeerde Kerk te Drachten. Drachten, 1994.

© 2020. GereformeerdeKerken.info