De Vrijmaking in Garrelsweer (1946).

( < Naar deel 2 ) – Nadat in 1905 door de generale synode door middel van een compromis een eind kon worden gemaakt aan de strijd over de betekenis van de doop, kwam daarover in de jaren ’40 – na een aantal beslissingen van de synode – opnieuw onenigheid.

Hoewel de kerkenraad van Garrelsweer aan de synode vroeg de leergeschillen van tafel te halen, omdat het oorlog was, ging de synode met de behandeling ervan voort.

Prof. dr. K. Schilder (1890-1952), hoogleraar in Kampen was het met de synodebesluiten over de betekenis van de doop niet eens. De synode schorste dr. Schilder toen, waarna deze zich tijdens de zgn. ‘Vrijmakingsvergadering’ op 11 augustus 1944 in Den Haag van de Gereformeerde Kerken afscheidde door de ‘Acte van Vrijmaking’ voor te lezen, die ook door velen in het land getekend werd: de kerkscheuring was een feit. De kerkenraad liet weliswaar vanaf de kansel een verklaring van de synode voorlezen, maar met de toevoeging dat hij niet met de hele inhoud instemde. In de gemeente ontstond over de gebeurtenissen verwarring. Die werd nog vergroot toen ds. J.P. van der Stoel (1914-2006) van Overschild tijdens het voorgaan in een kerkdienst in Garrelsweer (herfst 1944) over de kerkelijke problemen sprak. Veel gemeenteleden stuurden daarover een bezwaarschrift naar de kerkenraad, die zich van het gebeurde distantieerde.

Op 14 april 1944 las de kerkenraad een zelf opgestelde verklaring voor waarin de gemeenteleden gevraagd werd de eenheid te bewaren. Tegelijk probeerde de kerkenraad ook zelf de eenheid te bevorderen: zo zorgde hij er voor dat in de gemeente geen brochures van voor- of tegenstanders van de synodebesluiten verspreid werden. Ook legde ds. Staal tijdens een gemeentevergadering de zaak van beide kanten uit. Toch waren er gemeenteleden die de kerkenraad van partijdigheid beschuldigden. De kerkvisitatoren werden er bij geroepen, die echter verklaarden dat de kerkenraad tot nog toe juist gehandeld had, hetgeen door de classis Appingedam werd bevestigd.

De doorslag gaf dr. Schilder zelf, die – uitgenodigd door bezwaarde gemeenteleden – het op 12 oktober 1946 zo ver wist te brengen dat ongeveer honderd gemeenteleden zich vrijmaakten. Pogingen om de eenheid te herstellen mochten niet baten.

De School met de Bijbel.

In de loop der jaren varieerde het leerlingenaantal van de christelijke school te Garrelsweer tussen de 100 en de 160, en werd de school uitgebreid tot vier lokalen. In 1945 ontstond er bij de bevrijding veel schade aan het gebouw. Het duurde tot eind 1948 voordat de verbouwde school feestelijk in gebruik genomen kon worden. In dat jaar werd tevens een kleuterschool (in het oude verbouwde fietsenhok) opgericht.

Ds. Staal nam in 1948 een beroep naar de kerk van het Groningse Doezum aan en nam op 6 juni 1948 afscheid van Garrelsweer. Het jaar daarvoor had de kerkenraad besloten een nieuwe pastorie te laten bouwen, omdat reparatie van de door de oorlog beschadigde predikantswoning duurder zou zijn.

Ds. Joh. Karsten (van 1950 tot 1965).

Zijn opvolger was ds. Joh. Karsten (1905-1981), legerpredikant in Indië, die ongeveer vijftien jaar aan de kerk van Garrelsweer verbonden was. Op 29 januari 1950 deed hij intrede.

“Toen de oorlog voorbij was, werd er om legerpredikanten geroepen. Ook Johannes stelde zicht beschikbaar. Bijna vier jaar was hij veldprediker, van april 1946 tot begin 1950, respectievelijk in ons land en in Indonesië [waar de politionele acties gaande waren]. Hij heeft in de loop der jaren onvoorstelbaar veel werk verzet (…).”

Zijn vrouw schreef onder meer: “Het maken of houden van preken is hem altijd zwaar gevallen. Het bracht steeds een zekere spanning mee, ook in het gezin. Van classis-vergaderingen kwam Johannes meestal met hoofdpijn thuis en dan ging hij direct naar bed. De kerkscheuring (in 1944 en daarna) ging hem door hart en ziel. Catechismuspreken lagen hem het best; die heeft hij altijd met volle overtuiging gehouden”.

De School met de Bijbel.

In 1957 werd een nieuw schoolgebouw in gebruik genomen. De kleuterschool vond onderdak in het oude gebouw. Al tijdens de bouwplannen voor de nieuwe school begon het leerlingenaantal sterk terug te lopen, o.a. veroorzaakt door de stichting van andere christelijke scholen in naburige dorpen. De kleuterschool kon zodoende in 1960 het eigen gebouw verkopen en intrekken bij de lagere school.

125 jaar Kerk.

In 1960 herdacht de Gereformeerde Kerk van Garrelsweer tijdens een bijzondere kerkdienst op 27 oktober 1960 haar honderdvijfentwintigjarig bestaan. De historie van de kerk werd uitgebreid uit de doeken gedaan door ds. J.R. Hommes (1905-1997) van Groningen, die over de Afscheiding in het dorp vertelde (en meedeelde dat de grond waarop de kerkelijke gebouwen staan van oorsprong ‘Krapstoofheem’ heette, omdat daarop vroeger een meekrapdrogerij gevestigd was). Ds. Karsten en ds. I. Hamming (1905-1975) van Loppersum vertelden de rest van de kerkgeschiedenis van Garrelsweer, zodat iedereen weer helemaal op de hoogte was.

In het begin van de jaren ’60 werd ook voor het eerst gesproken over een toenadering tot de plaatselijke Hervormde Gemeente Garrelsweer-Wirdum, die voorzichtig voortgang vond. Men sprak af op kerkelijke feestdagen gezamenlijke diensten te houden, wat lange jaren daarna doorging. Er was nog een andere samenwerking met de hervormde gemeente: in 1963 begon men met overleg over de stichting van een Christelijk Bejaarden Centrum; dit leidde uiteindelijk tot het tot stand komen van de ‘Wiemersheerd’ te Loppersum.

Ds. Karsten had ondertussen in 1965 een beroep gehad van de Gereformeerde Kerk te Achlum in Friesland, dat hij aannam en daarom nam hij op 19 september 1965 afscheid van Garrelsweer.

Ds. F.J. Jansen (van 1966 tot 1976).

Op 8 mei 1966 deed de opvolger van ds. Karsten intrede in de persoon van ds. F.J. Jansen (1911-1980) van het Friese Tzummarum. Ongeveer tien jaar lang bleef hij aan de kerk verbonden. “Wellicht omdat hij en zijn vrouw kinderloos bleven, had hij een bijzondere binding met de jeugd van de gemeenten die hij diende. Wat heeft hij veel en graag gecatechiseerd, soms wel in vier plaatsen. Hij activeerde de jeugd om iets voor de kerk te doen en ging met hen kamperen, wat in die tijd nog een unicum was. (…) Wat was hij verguld met de vriendschap van jonge mensen. Hij kende al hun namen en omstandigheden. Ze waren voor hem geen nummers. Ook de albums met daarin de foto’s van alle door hem getrouwde paartjes gaven hiervan blijk”.

Verscheidene veranderingen voltrokken zich in de kerk van Garrelsweer tijdens de ambtsperiode van ds. Jansen: in 1967 werd ‘het ene offer’ ingesteld (één collecte in de dienst in plaats van drie); in 1965 werd de Nieuwe Vertaling van het Nederlands Bijbel Genootschap ingevoerd. Drie jaar later werd de nieuwe psalmberijming in gebruik genomen, die een lange voorgeschiedenis had.

De kerk gerestaureerd.

In  1968 werden de vergaderzalen gemoderniseerd (wat in 1978 dunnetjes overgedaan werd) en in 1974 kreeg de kerk een stevige restauratiebeurt; zo werd onder de galerij een garderobe aangebracht en werd de kerkzaal fris in de verf gezet.

“De laatste jaren van zijn ambtswerk begon [de predikant] uit te zien naar de rust, die hij in september 1976 [door verkregen emeritaat] bereikte. (…) Gedurende de laatste twee jaar van zijn leven leed hij aan een ongeneeslijke kwaal, waaraan hij in 1980 plotseling overleed”.

Ds. A. Verburg (van 1980 tot 1985).

Op 15 juni 1980 werd als opvolger van ds. Fransen kandidaat A. Verburg (*1954) uit Kampen beroepen. “In deze woelige tijden waarin tal van nieuwe visies op de uitleg van de bijbel worden gelanceerd, weet hij met kundige hand onze kerk in het goede spoor te houden, zonder verstrikt te raken in achterhaalde opvattingen of al te progressieve stromingen”. Landelijk woedde ook in de kerken de discussie over het wel of niet plaatsen van kernwapens in ons land. Door middel van gespreksgroepen en Bijbelkringen wordt de Gemeentetoerusting ter hand genomen. Het contact met de hervormde gemeente werd overigens ook weer opgestart, maar ‘toch waren er grote struikelblokken op de weg om zo mogelijk weer samen te gaan’.

In 1983 vond trouwens weer een verbouwing van de christelijke school plaats zodat het onderwijs per 1 augustus 1985 aan de eisen van de toen inwerking getreden Wet op het Basisonderwijs kon voldoen.

Ds. Verburg nam op 26 mei 1991 afscheid en vertrok naar Apeldoorn.

Tenslotte…

Ds. C.P.M. Verrips (van 1986 tot 1991).

Ongeveer vijf jaar lang diende ds. C.P.M. Verrips (*1956) de kerk van Garrelsweer, waar hij op 17 augustus 1986 intrede deed. Het was zijn eerste gemeente. Op 26 mei 1991 vertrok hij naar de kerk van Eibergen-Rekken.

Ds. mevr. H.J. Paas (van 1991 tot 1999).

Van 14 maart 1993 tot 13 juni 1999 stond ds. mevr. H.J. Paas (*1952) in Garrelsweer. Het was haar eerste gemeente. Daarna vertrok ze naar de kerk van Rijnsburg.

In deze periode vond op 1 juni 1997 een fusie plaats tussen de vijf christelijke basisscholen in de gemeente Loppersum; de oorzaak waren het teruglopende leerlingenaantal en de schaalvergroting die in het basisonderwijs allerwegen om zich heen greep. Het zittende bestuur van de oude vereniging bleef nog even in functie, om de festiviteiten ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de school in 1997 te organiseren. Eind 1996 telde de school 57 leerlingen. Op 24 november 1997 werd de oude schoolvereniging ontbonden.

Protestantse Gemeente (2008).

Na enkele jaren een Protestantse Gemeente (in wording) te zijn geweest, werden beide kerken in 2008 samengevoegd tot Protestantse Gemeente Garrelsweer-Winneweer-Wirdum. De Gereformeerde Kerk had toen 266 leden, de hervormde gemeente 127. Het kerkgebouw van de Gereformeerde Kerk doet nog steeds dienst als een van de twee bedehuizen van de protestantse gemeente.

De ledentallen van De Gereformeerde Kerk te Garrelsweer.

Bronnen onder meer:

Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1992

Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

B.L. Smit e.a., Overzicht van de geschiedenis der Gereformeerde Kerk te Garrelsweer. Groningen, 1985

J.H. Staal, Kort overzicht van de Geschiedenis der Geref. Kerk te Garrelsweer bij de herdenking van haar honderdjarig bestaan. Loppersum, 1935

J. Wesseling, De Afscheiding van 1834 in Groningerland, deel II. De classes Appingedam en Pekela van de Afgescheiden Kerken. Groningen, 1974

© 2021. GereformeerdeKerken.info

(Met dank aan de heer G. Vos te Garrelsweer).