In het Noord-Friese Ternaard werd op zondag 18 februari 2024 de laatste dienst gehouden in de protestantse, voormalig gereformeerde Lytse Tsjerke (‘Kleine Kerk’) aan de Nesserwei (de naam Lytse Tsjerke werd sinds 2012 gebruikt toen in Ternaard de Protestantse Gemeente ontstond; de hervormde kerk heette sindsdien de Grutte Tsjerke (‘Grote Kerk’).

Tijdens de gemeenteavond in het najaar van 2023 hadden de gemeenteleden al besloten tot de sluiting van de kerk.

De voorganger in de laatste dienst was ds. Hilde Graafland. Zij hield de preek over de tekst ‘Gij zijt het zout der aarde’ (net als tijdens de instituering van de Gereformeerde Kerk te Ternaard in september 1920). Voor het overige verwijzen we naar de Orde van Dienst.

Aan het begin van de dienst.

In het woord van welkom herinnerde de predikant aan het bijzondere van deze dienst: de afscheidsdienst van de Lytse Tsjerke, gebouwd in 1921, die iets meer dan een eeuw lang dienst deed als godshuis van de Gereformeerde Kerk te Ternaard, die op 12 september 1920 geïnstitueerd werd.

‘De laatste jaren was de Lytse Tsjerke wat minder in gebruik, maar dat neemt niet weg dat we een tijdperk afsluiten, en dat deze dienst voor een aantal onder jullie een toch wat bewogen uur zal zijn, met gemengde gevoelens. Hier hangt immers de wolk van gebeden van hen die ons zijn voorgegaan; er werd gedoopt, geliefden werden vanuit deze kerk begraven. Misschien vloeit er wel een traan, is er een gevoel van spijt, maar hopelijk is er ook iets van dankbaarheid’.

Psalm 84 vers 1 was het intochtslied, waarna in de Lytse Tsjerke aandachtig geluisterd werd naar het historisch overzicht dat de heer Oane Talsma (’toch maar in het Nederlands’) ten beste gaf over het ontstaan van de Gereformeerde Kerk in het dorp.

Iets uit de geschiedenis van de Lytse Tsjerke.

De heer Talsma sprak woorden van de volgende strekking: Toen ds. Hendrik de Cock (1801-1842) in 1834 als hervormd predikant uit het ambt werd gezet nam hij in het hele land veel volgelingen mee (de Afscheiding van 1834) en men stichtte de Christelijke Afgescheidene Kerk [sinds 1869 Christelijke Geformeerde Kerk genoemd]. Vijftig jaar later volgde in 1886 de tweede orthodoxe uittocht uit de Hervormde kerk, onder leiding van dr. Abraham Kuyper (1837-1920), die de  Doleantie is gaan heten. Ook hij wilde niet verder met de hervormde kerk en velen volgden hem. In 1892 kwamen beide kerkengroepen bij elkaar als De Gereformeerde Kerken in Nederland.

Er werden al gauw kerken gebouwd. Hier in de omgeving waren er bijvoorbeeld gereformeerde kerken in Hantum, in Wierum en in Anjum, maar niet in Ternaard. De meeste gereformeerden in Ternaard (in totaal zo’n honderd zielen) gingen in Hantum naar de kerk; er werden ook ambtsdragers uit Ternaard in de kerkenraad van Hantum benoemd. Maar de afstand van Hantum naar Ternaard vond men te groot om vooral lopend af te leggen (drie tot vier kilometer) en men wilde ’s zondags wel twee keer naar de kerk.

In 1920 schreef men daarom een brief aan de classis Dokkum met het verzoek een Gereformeerde Kerk in Ternaard te institueren. De classis besloot op 15 juli dat jaar echter dat de hervormde kerkenraad eerst moest worden gevraagd alsnog ‘het zondig verband met de hervormde kerk te verbreken’. Acht leden uit Ternaard vroegen dus op 8 augustus dat jaar in ernstige bewoordingen in een schrijven aan de hervormde kerkenraad in Ternaard, ‘zich los te maken van de juk der synodale hiërarchie’, zoals de in Dolerende kringen gebruikelijke bewoordingen luidden. De hervormde kerkenraad antwoordde echter zelf ook te hopen dat dit juk eens verbroken zou worden, maar dat hij niet zou voldoen aan hun verzoek om ‘de weg van 1886’ (die van de Doleantie) te gaan.

Onder leiding van ds. J.G.R. van Mourik (1877-1949) van de Gereformeerde Kerk te Hantum werden op 12 september 1920 in het gebouw van de plaatselijke Doopsgezinde Gemeente drie ouderlingen en twee diakenen in het ambt bevestigd, waarmee De Gereformeerde Kerk te Ternaard geïnstitueerd was. Ds. Van Mourik preekte daarbij over Mattheus 5 vers 13: “Gij zijt het zout der aarde; indien nu het zout smakeloos wordt, waarmede zal het gezouten worden? Het deugt nergens meer toe, dan om buiten geworpen, en van de mensen vertreden te worden“.

Gemeentearchitect Ane Nauta, zelf ook lid van de Gereformeerde Kerk van Ternaard, kreeg opdracht een ontwerp te maken voor de bouw van een kerk, en de aannemer berekende voor die plannen fl. 14.450. Dat geld hadden ze echter niet: de Ternaarder kerk telde namelijk geen rijke gemeenteleden. Daarom werd aan de classis gevraagd of bij de classiskerken gecollecteerd mocht worden. Daarvoor kreeg men toestemming. Maar die rondgang bracht onvoldoende op. Desgevraagd kreeg men van de classis daarna verlof om ook buiten de classis te collecteren. En toen had men het geld uiteindelijk bij elkaar (vooral de kerk van Anjum gaf veel).

De bouw verliep voorspoedig. Bovenin de voorgevel werd een steen geplaatst met de tekst: ‘Gode alleen de eere’. Rechts naast de hoofdingang kwam een gedenksteen met de tekst ‘Anno 1921’. De kerk werd aangesloten op het elektriciteitsnet en er kwam bovendien een doventelefoon.

De eerste dienst werd op 17 juli 1921 gehouden en werd geleid door ds. Van Mourik. Ternaard had nu een eigen kerk, die met veel moeite al die jaren in stand gehouden werd. Ook kwamen er een paar jaar later een pastorie en een kosterswoning naast de kerk. In de vijftiger jaren werd bovendien achter de kerk een gebouwtje gesticht voor het houden van vergaderingen.

Verder moest er natuurlijk een predikant komen. Twaalf vergeefse beroepen op andere predikanten waren nodig voordat op 20 januari 1929 de eerste Dienaar des Woords intrede deed: ds. Ype Nauta (1900-1972), die tot zijn emeritaat in 1952 aan de Gereformeerde Kerk te Ternaard verbonden was. Na hem volgde nog een aantal predikanten, waarvoor we verwijzen naar de predikantenlijst van Ternaard.

“Straks  zal de koster de sleutel voor het laatst omdraaien. Dat gaat veel mensen aan het hart”, aldus een geëmotioneerde spreker. “We moeten de kerk verkopen”.

De liturgische voorwerpen.

Symbolisch werden de kanselbijbel, het avondsmaalsstel en het doopvont door enkele kinderen in een verhuisdoos gelegd om meegenomen te worden voor de verhuizing naar de Grutte Tsjerke, waar ze als herinnering een plek krijgen. Ook het borduurwerk in de hal van de kerk krijgt een plaats in de Grutte Tsjerke. Van de andere voorwerpen, die rechtstreeks met het kerkelijk leven te maken hadden (o.a. het psalmbord, de knielbank en de kerkbanken) is een lijst opgesteld, waar men op kon intekenen.

De jeugd- en vergaderactiviteiten die in het gebouwtje achter de Lytse Tsjerke, de Iepen Ark (de ‘Open Ark’) gehouden werden zullen vanaf nu gehouden worden in dorpshuis Tunawerth. De kerkdiensten worden gehouden in de Grutte Tsjerke.

Na de dienst kwam men bijeen in de Iepen Ark achter de kerk voor een kop koffie met wat lekkers.