Ds. J.G.R. van Mourik (van 1910 tot 1945).

( < Naar deel 1 ) – Het beroepingswerk leidde al snel tot resultaat. In mei 1910 werd een beroep uitgebracht op ds. J.G.R. van Mourik (1877-1949) van De Wilp.

(Toen hij nog kandidaat was had hij in 1903 in Hantum met ds. Van der Boom op tweetal gestaan; ds. Van der Boom werd toen beroepen). Ds. Van Mourik deed op 17 juli 1910 intrede in Hantum, nadat hij ’s ochtends door ds. J.M. de Jong (1874-1929) van Raard in het ambt bevestigd was.

Een orgel, een consistorie en een kosterswoning…

Eind 1911 begaf het orgel het! Op initiatief van ds. Van Mourik werd na enige tijd besloten de tijdelijke taak van voorzanger Cupery overbodig te maken door een nieuw orgel aan te schaffen. De orgelfirma Van Dam te Leeuwarden bouwde voor fl. 1.400 een nieuw instrument, dat in 1912 in gebruik genomen werd.

Er kwam het jaar daarop trouwens ook een consistorie. De kerkenraad gebruikte als vergaderplaats tot dan toe altijd de ruimte onder de galerij. Maar die ruimte was nodig voor het maken van extra zitplaatsen in de kerk. Vandaar dat voor fl. 1.134 een kerkenraadskamer aan de kerk werd gebouwd. En alsof dat nog niet genoeg was verrees in 1916 voor ruim fl. 3.000 ook nog een kosterswoning; koster Sj. de Jong en zijn echtgenote waren de eerste bewoners (in 1918 betrok de nieuwe koster, H. Boersma, die woning).

Het was dus niet vreemd dat in 1917 de financiële toestand van de kerk bezwaard was door een schuld. De gemeenteleden werd gevraagd een extra bijdrage te geven om het tekort weg te werken. Een rondgang bracht de lieve som van ruim fl. 3.700 op, een groot bedrag, zeker voor die tijd!

De gereformeerde school geopend (1915).

In de Doleantietijd had de hervormde ds. Meinsma in 1886 al eens geprobeerd in Hantum een christelijke school te stichten. Er kwam toen weliswaar een Schoolvereniging, maar van een school was voorlopig geen sprake, al waren er 52 mensen die de betreffende vergadering bijwoonden. Uiteindelijk werd in 1902 de hervormde school in het dorp geopend. De gereformeerden probeerden meer dan eens tot samenwerking met de hervormden te komen, maar het voorstel om er een ‘gemengde’ schoolvereniging van te maken werd door hen afgewezen.

Vandaar dat onder leiding van ds. Van Mourik een gereformeerde school – vlak bij de kerk – werd opgericht. Het was de bedoeling dat ook de ‘gereformeerde kinderen’ uit de omliggende dorpen de school zouden bezoeken. Aanvankelijk gooide het begin van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) roet in het eten, en wilde men de plannen eerst maar uitstellen. Maar omdat de aannemer bijna alle bouwmaterialen al besteld had, werden de voornemens toch doorgezet. De school werd gebouwd vlak bij de kerk, tussen Hantum en Hantumhuizen, op de Hantumerhoek. In 1915 werd de school geopend en het eerste schoolhoofd, Tj. de Boer, aangesteld, die de school meer dan dertig jaar leidde. Het aantal leerlingen schommelde wat op en neer, soms waren het er meer dan tachtig, soms minder.

In Ternaard komt een Gereformeerde Kerk (1920).

De leden van de Gereformeerde Kerk van Hantum, die in het naburige dorp Ternaard woonden, verzochten de kerkenraad in oktober 1918 in hun dorp een eigen Gereformeerde Kerk te mogen institueren. De afstand tot de kerk te Hantum was bezwaarlijk. De kerkenraad kon het verzoek van de broeders en zusters in Ternaard wel billijken, en besloot er aan te voldoen, al wist de kerkenraad dat het ledental van de kerk van Hantum, en dus haar financiële positie, daaronder zou lijden. Overleg werd gepleegd met de buurkerken van Wierum en Holwerd – de kerkgrenzen moesten immers naar tevredenheid van alle betrokken kerken geregeld worden – én met de classis, die daarvoor toestemming gaf.

De Gereformeerde Kerk te Ternaard werd op 12 september 1920 officieel geïnstitueerd, onder leiding van ds. Van Mourik. De jonge kerk telde volgens het Jaarboek van de Gereformeerde Kerken toen 77 leden. Er kwam ook een eigen kerkgebouw aan de Nesserwei. De kerk werd in 1921 in gebruik genomen.

Deze ‘Lytse Tsjerke’ (Kleine Kerk) doet nog steeds dienst als een van de bedehuizen van de Protestantse Gemeente Ternaard, al worden er ‘slechts enkele diensten gehouden’.

Een CV, een Encyclopedie en een Statenbijbel…

Ondanks de aderlating door de verzelfstandiging van Ternaard groeide de kerk van Hantum door. Het ledental bedroeg in 1926 al ruim 400. Om vooral ’s winters de temperatuur in de kerk op peil te brengen en te houden werd in 1928 overwogen én besloten centrale verwarming in de kerk aan te leggen. Een commissie berekende de kosten daarvan op fl. 1.664 voor de kerkzaal en fl. 300 voor de consistorie (‘het lokaal’). De fa. Van Eik van Heslinga kreeg opdracht de CV aan te leggen, maar moest zich daarbij wegens de kosten beperken tot de kerkzaal. En ook toen viel de prijs uiteindelijk nog tegen. De totale aanlegkosten bedroegen namelijk fl. 2.238. Middels een rondgang door de gemeente konden de leden inschrijven voor het bedrag dat men voor de CV wilde geven.

Het ledental van de kerk liep in die tijd terug, zodat de financiën van de kerk extra in de gaten gehouden moesten worden. Dat weerhield de kerkenraad er op 9 oktober 1929 echter niet van de jubilerende predikant ds. Mourik in het zonnetje te zetten in verband met zijn 25-jarig ambtsjubileum, dat overigens ongeveer samenviel met de viering van het veertigjarig bestaan van de kerk (1889-1929). Ter gelegenheid van het eerste heuglijke feit kreeg de predikant een kostbaar cadeau: de pas verschenen zeer uitgebreide (toen nog) vijf dikke delen tellende ‘Christelijke Encyclopedie’, letterlijk en figuurlijk een standaardwerk van formaat. En om er lekker lui in te kunnen lezen kregen de predikant en zijn echtgenote bovendien twee crapeauds (leunstoelen) cadeau! De feestelijke bijeenkomst stond onder leiding van ds. J.P. Klaarhamer (1873-1933) van Dokkum.

In 1931 kreeg de kerkenraad van een vroeger gemeentelid, nu woonachtig te Dokkum, een Statenbijbel cadeau voor op de preekstoel. Het boek verving de in slechte staat verkerende oude kanselbijbel.

Crisis en oorlog.

Ondertussen kabbelde het kerkelijk leven rustig voort, al moesten de centen in de gaten gehouden worden. Het waren niet voor niets de crisisjaren, in 1929 ontstaan door de ‘Beurskrach’ op Wall Street. In 1937 werden de gemeenteleden daarom verzocht hun kerkelijke bijdragen te verhogen met 10 tot 15%. Maar de opbrengst bleek uiteindelijk niet voldoende om het tekort te dekken. Vermoedelijk zullen ook nogal wat leden niet in staat geweest zijn de verhoging op te brengen. In die jaren kwamen namelijk nogal eens verzoeken bij de kerkenraad binnen om de kerkelijke bijdrage te mogen verlagen. Dat is in de boeken na te gaan: de inkomsten liepen in de crisisjaren met zo’n fl. 1.000 terug.

Ondertussen was br. W. van der Woude door de kerkenraad overgehaald om korte metten te maken met de rumoerige jeugd op de ‘kreake’, de galerij. Hij mocht aan de hand van ieders gedragingen zélf bepalen wie wel en wie niet op de galerij mochten plaatsnemen, wat diens populariteit onder de jongelui niet zal hebben verhoogd. Van der Woude hield het na niet al te lange tijd dan ook voor gezien, waarna de kerkenraad besloot alléén diegenen op de galerij toe te laten die daar een vaste plaats hadden gekregen.

De crisisjaren waren nauwelijks verleden tijd of de mobilisatiejaren volgden. Er dreigde oorlog. Ook uit de gemeente van Hantum werden jongens onder de wapenen geroepen. En op 10 mei 1940 brak de Tweede Wereldoorlog uit. Er was een nijpend gebrek aan brandstof, waarom in november 1944 ter verlichting van de kou in de kerk besloten werd enkele bomen bij de kerk om te hakken en het hout als brandstof voor de CV te gebruiken. Ook werd het voor verder weg wonende gemeenteleden moeilijker de kerkdiensten bij te wonen, omdat auto’s langzaam maar zeker uit het straatbeeld verdwenen. Daarom werd de hulp ingeroepen van een paar gemeenteleden die over een kar beschikten. Zij haalden de gemeenteleden op, die anders niet in de kerk konden komen.

Ds. Van Mourik ging in 1945 na vijfendertig jaar trouwe dienst in Hantum met emeritaat. Op Tweede Paasdag, 1 april 1945, nam hij afscheid met een preek over Handelingen 20 vers 18 tot 38. Uiteraard volgden na de dienst enige toespraken waarna de gemeente de predikant psalm 134 vers 3 toezong. Nadat de toespraken namens de classispredikanten en namens de kerk van Raard gehouden waren, werd de bijeenkomst besloten met het zingen van psalm 68 vers 17.

Ds. J.F. Mantz (van 1945 tot 1949).

Uit een drietal werd kandidaat J.F. Mantz (1915-2005) gekozen, die het beroep aannam en op 23 december 1945 intrede deed; zijn traktement bedroeg fl. 3.250 per jaar. In 1948 werden voor het eerst vrouwelijke belijdende leden op de gemeentevergadering uitgenodigd. Dat lieten ze zich geen twee keer zeggen, want er waren drieëntwintig zusters aanwezig. En dat was niet de enige nieuwigheid dat jaar, want in december besloot de kerkenraad de psalmen in het vervolg niet meer op lange noten te zingen, maar ritmisch, op lange en korte noten. Men zou er echter ‘voorzichtig’ mee beginnen, en na verloop van tijd het aantal ritmische psalmen uitbreiden. Bovendien werden ze ’s middags na de dienst regelmatig geoefend onder leiding van organist G. van der Woude.

Ds. Mantz bleef ongeveer vier jaar in Hantum; hij kreeg een beroep van de kerk van Rozenburg en nam dat aan; vandaar dat hij op 27 maart 1949 afscheid preekte.

Ds. L.F. Stolk (van 1950 tot 1953).

De kerkenraad maakte meteen werk van het beroepingswerk. Achtereenvolgens werden zeven predikanten of kandidaten vergeefs beroepen. Uiteindelijk werd na anderhalf jaar, op 8 oktober 1950, de opvolger van ds. Mantz door ds. G.M.W. Steen (1923-2005) van Wijckel in het ambt bevestigd: het was ds. L.F. Stolk (1914-1995) van Amsterdam. Ook hij bleef slechts kort aan de kerk van Hantum verbonden. Maar hij kwam in elk geval in een stevig opgeknapte pastorie terecht, want deze was in de voorgaande vacante periode voor een bedrag van fl. 6.000 opgeknapt en gemoderniseerd. De predikant nam op 12 april 1953 afscheid van Hantum c.a. en vertrok naar de kerk van Putten.

Ds. J.A. Wapenaar (van 1953 tot 1960).

Na drie bedankjes te hebben ontvangen van kandidaten op wie een beroep was uitgebracht, werd kandidaat J.A. Wapenaar (1926-1985) uit Zwolle in september 1953 beroepen. Hij nam het aan en deed op 20 december dat jaar intrede in Hantum c.a.

Een aantal gebeurtenissen in die tijd verdient nader voor het voetlicht gehaald te worden: in 1957 besloot de kerkenraad een Verjaardagsfonds in het leven te roepen. Op de verjaardag van de gemeenteleden vroeg het fonds een gift voor een nader te bepalen doel. En wat de collectegaven in de kerk betreft kan worden gemeld, dat in 1959 de ‘hengelstokken’ werden afgeschaft en de collectes in het vervolg met doorgeefzakjes gehouden werden. Wat betreft de psalmzang werd dat jaar bovendien besloten in het vervolg alle psalmen ritmisch te gaan zingen, waarmee ruim tien jaar eerder, in 1948, ‘voorzichtig begonnen’ was.

Een gezamenlijke christelijke school (1959).

In 1959 besloten beide schoolverenigingen, de hervormde (1902) en de gereformeerde (1915), samen te gaan. Ook werd overgegaan tot de bouw van een nieuwe school. De oude gereformeerde school met de inventaris werd door de gereformeerde schoolvereniging voor een bedrag van fl. 1.589 aan de kerk overgedaan, terwijl de grond aan de kerk geschonken werd; daarvan werd uiteraard met dankbaarheid kennisgenomen. De gemeentevergadering besloot op voorstel van de kerkenraad de school te verbouwen, zodat deze in het vervolg kon worden gebruikt als vergaderruimte en consistorie. De verbouw zou fl. 6.000 kosten; dit bedrag werd bijeengekregen door de vaste vrijwillige bijdragen van de gemeenteleden voor één jaar te verdubbelen. De vergaderlocatie werd ‘Ús Ankerplak’ (Onze Ankerplaats) gedoopt.

Omdat ds. Wapenaar het beroep van de kerk van Makkum aannam, preekte hij op 20 november 1960 afscheid van Hantum c.a.

Ds. I. de Jong (van 1961 tot 1966).

Op 23 april 1961 werd de opvolger van ds. Wapenaar, kandidaat I. de Jong (*1932), in het ambt bevestigd door ds. W. van den Bos (1894-1992) te Pijnacker. ’s Middags deed ds. De Jong intrede met een tekst uit Handelingen 8 de verzen 36b en 39b. Enkele maanden later stelde de predikant voor een eigen kerkblad uit te geven, waarmee de kerkenraad akkoord ging. Het eerste nummer verscheen op 12 augustus 1961.

De kerk ingrijpend verbouwd.

Ongetwijfeld een heel belangrijke gebeurtenis vond plaats in 1962 – en daarmee besluiten we ons verhaal over de kerk van Hantum c.a.

Het kerkgebouw aan de Fennewei, dat in 1891 in gebruik genomen werd, was toe aan een stevige opknapbeurt. Architect G. Steen uit Leeuwarden maakte de plannen voor een grondige verbouwing, waarmee op 26 maart 1962 begonnen werd. Met uitzondering van het dak, werd ‘praktisch een geheel nieuwe kerk gebouwd’.

Op 22 december 1962 werd de kerk in gebruik genomen. Ds. I. de Jong hield de inwijdingspreek naar aanleiding van psalm 27 vers 4: “Eén ding heb ik van de Here gevraagd, dit zoek ik: te verblijven in het huis des Heren al de dagen van mijn leven, om de liefelijkheid des Heren te aanschouwen, en om te onderzoeken in zijn tempel”.

Gedurende de tijd van de verbouwing mocht belangeloos gebruik gemaakt worden van de hervormde kerkgebouwen in Hantum en Hantumhuizen. Als dank voor dat royale gebaar bood de kerkenraad in de persoon van de predikant een kanselbijbel aan voor de hervormde kerk van Hantum en vier bijbels voor de kerkenraadsbanken in de kerk te Hantumhuizen.

De Leeuwarder Courant was vol lof over de nieuwe kerk, zoals bleek uit een artikel in die krant:

In vogelvlucht verder.

Op Tweede Kerstdag 1961 werd de eerste interkerkelijke samenkomst met de hervormden gehouden en in 1963 vonden enkele gezamenlijke kerkenraadsvergaderingen plaats. Ds. De Jong nam op 20 maart 1966 afscheid wegens vertrek naar ‘s-Hertogenbosch. Ook de consulent van Hantum c.a., ds. F.
W. Dillingh (*1936) van Ternaard was in juli 1968 vertrokken naar de kerk van Luttelgeest en Kuinre, zodat beide kerken vacant waren. Afgesproken werd in het vervolg gezamenlijk als Gereformeerde Kerken van Hantum c.a. en Ternaard een predikant te beroepen. Achtereenvolgens waren dat ds. J.A. van Hooijdonk (*1943), die op 11 mei 1969 intrede deed en op 25 november 1973 afscheid nam. Na hem kwam ds. J.F. Boon, die 18 januari 1976 tot 14 juni 1981 aan de kerk van Hantum c.a. en Ternaard verbonden was.

Ds. B. Terlouw (*1960) trad in 1987 aan en bleef tot 1992 predikant van Hantum c.a. en Ternaard. De predikanten ds. K. Datema (*1965) (van 1993 tot 1999) en ds. J.P. Boomsma (*1952) (van 2002 tot 2010) werden door de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Gemeente samen benoemd.

In 1987 werd een SoW-commissie (de Commissie ‘Samen-op-Weg’) benoemd, bestaande uit twee gereformeerde en twee hervormde kerkenraadsleden. De samenwerking tussen beide kerken werd langzaam maar zeker hechter, wat in 2007 resulteerde in de vorming van de Protestantse Gemeente Hantum c.a.

De gereformeerde kerk aan de Fennewei werd verkocht. De pastorie was al eerder van de hand gedaan.

Ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Hantum c.a.

Bronnen onder meer:

A. Algra, De Geschiedenis gaat door Het Eigen Dorp. Deel V, Leeuwarden, g.j.

Jaarboeken ten dienste van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

W.T. Keune, De kerk in Hantum. Dokkum, 1978

N.N., Een overzicht over 75 jaar Gereformeerde Kerk te Hantum c.a. 1889 tot 1964. Hantum 1964

N.N., Gereformeerde Kerk van Hantum c.a. 1889-1989. Hantum, 1989

© 2019. GereformeerdeKerken.info