‘Tweede leven’ voor boeken Smits en Wesseling

Crowdfunding voor digitaliseren en publiceren van de klassieke boekenseries over de Afscheiding van 1834.

Op initiatief van dr. Mees te Velde (emeritus hoogleraar van de Theologische Universiteit in Kampen) en in overleg met dr. George Harinck (van de TU en de Vrije Universiteit in Amsterdam) wordt een crowdfundingsactie gehouden voor het digitaliseren, redactioneel opmaken en publiceren van de negentien boeken over De Afscheiding van 1834 van dr. J. Wesseling (1912-1989) en dr. C. Smits (1917-1990). De crowdfundingsactie wordt vandaag op de website GereformeerdeKerken.info gestart.

De boeken van dr. Smits en dr. Wesseling (foto: GereformeerdeKerken.info).

In gedigitaliseerde vorm krijgen deze standaardwerken een ’tweede leven’ en worden ze opnieuw gepubliceerd op de gerenommeerde website van de Digitale Bibliotheek van de Nederlandse Letteren, een website van de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag. Voor de digitalisering enz. is ongeveer € 14.500 nodig. Hieronder informeren we u nader over

1 –  de wijze waarop uw gift kan worden overgemaakt en

2 –  meer bijzonderheden betreffende de boeken waarover de actie gaat.

1. Hoe werkt het?

* De inzameling van het geld is inmiddels beëindigd, omdat de benodigde financiën inmiddels zijn ontvangen.

De initiatiefnemers nodigen u uit om voor dit belangrijke project een bijdrage te geven om de benodigde gelden bijeen te brengen. Uw gift is fiscaal aftrekbaar. Het Archief- en Documentatiecentrum (ADC) van de Gereformeerde Kerken, Broederweg 16 in Kampen, fungeert als intermediair.

De benodigde gegevens zijn de volgende: IBAN: NL15 INGB 000 773 569 4 t.n.v. Stichting Ondersteuning ADC, Kampen onder vermelding van: Digitalisering boeken Smits en Wesseling.

Verdere informatie kan verkregen worden bij mtevelde@home.nl

Dr. C. Smits (1917-1990).

2. Motivatie van het project Smits-Wesseling.

In de jaren 1971 tot 1991 publiceerde dr. C. Smits beschrijvingen van de Afscheiding van 1834 in de Classis Gorinchem en Beneden-Gelderland (1971), de Classis Dordrecht (1974), de provincie Utrecht (1977), de Classes Rotterdam en Leiden (1986), de provincie Noord-Brabant (1988) en de provincie Gelderland (1991). Daarnaast deed Smits de in de jaren 1980 met NWO-subsidie onderzoek in Pella, USA, in het H.P. Scholte-archief. Ds. H.P. Scholte (1805-1868) was een van de initiatiefnemers en leiders van de emigratie naar Noord-Amerika. Van de vele daar door Smits aangetroffen brieven en andere documenten heeft hij een zorgvuldig geannoteerde bronnenpublicatie verzorgd in drie aparte delen (3, 5 en 6) in zijn serie over De Afscheiding van 1834.

Parallel verschenen tussen 1973 en 1989 van de hand van dr. J. Wesseling de beschrijvingen van de Afscheiding en de Afgescheiden Gemeenten in vier provincies: Groningen (3 delen, 1973-1978), Friesland (3 delen, 1980-1983), Overijssel (2 delen, 1984-1986) en Zeeland (2 delen, 1987-1989).

De boeken van Smits en Wesseling (totaal resp. 3.330 en 4.220 bladzijden) berusten op uitgebreid onderzoek in honderden lokale kerkelijke en burgerlijke archieven, alsook in relevante archieven op regionaal en nationaal niveau. Ze geven een gedetailleerd en gedocumenteerd beeld van de kerkelijke gebeurtenissen en ontwikkelingen met ‘1834’ als focus. Vanuit de eerste stichting van een Afgescheiden Gemeente worden voor elke plaats de groei en de opbouw van het kerkelijk leven beschreven tot ongeveer 1869 (toen de Christelijke Afgescheidene Kerk en de Gereformeerde Kerk onder ’t Kruis samen verdergingen als Christelijke Gereformeerde Kerk). Op die manier komt er in elk deel voor tientallen steden, dorpen en dorpjes een heel stuk lokale historie tot leven uit de eerste helft van de 19de eeuw.

Dr. J. Wesseling (1912-1989).

De boeken schetsen niet alleen het interne kerkelijke leven, maar geven indirect ook een boeiend beeld van de sociale, politieke en bestuurlijke context van die tijd. De overheidsmaatregelen tegen de Afgescheidenen bijvoorbeeld, en de vragen rond de vrijheid van godsdienst en van onderwijs zijn hierbij steeds terugkerende thema’s.

De boeken bevatten verder allerlei gegevens over mannen en vrouwen die met de Afscheiding meegingen, processen-verbaal van verboden bijeenkomsten, het functioneren van predikanten, ouderlingen en diakenen, conflicten die er ontstonden, enzovoorts. De lezer krijgt een beeld van het leven en de spiritualiteit van de gewone man en vrouw, van het optreden van ambtsdragers, van interactie met de overheid en de samenleving en van de langzame stabilisering van de Afscheiding, door allerlei discussie en conflict heen.

Al lezende krijgt men zo ook een heel stuk dorpsgeschiedenis en familiegeschiedenis mee. De uitgebreide namenregisters vormen een uitstekend hulpmiddel voor hedendaagse studie van het verleden.

Vanwege hun kwaliteiten hebben de boeken als standaardwerken over de  Afscheiding veel waardering gekregen en zijn ze breed verspreid geweest. In talloze publicaties, ook op deze website, werden en worden ze geciteerd. Bij het afnemen van het fysiek raadplegen van boeken en vanwege de behoefte om in de massa details en namen snel digitaal te kunnen zoeken, verdient het werk van Smits en Wesseling een tweede, nu digitale publicatie.

Een tafereel uit de tijd van de Afscheiding, voorstellende de gevangenneming van ds. A.C. van Raalte (tekening uit: Verhagen, Geschiedenis der Chr. Geref. Kerk in Nederland, Kampen, 1881).

Wat zijn de verwachte effecten van zo’n nieuwe digitale publicatie?

  • Door het groot aantal plaatsnamen en persoonsnamen zullen de boeken via zoekopdrachten op internet dikwijls gevonden worden en zullen de gegevens in nieuw wetenschappelijk historisch onderzoek eerder en vaker worden verwerkt dan nu het geval is.
  • Het zal verder interessant zijn voor allerlei onderzoek naar lokale geschiedenis, een sector waarvoor altijd weer belangstelling bestaat blijkens de vele boekjes en artikelen die er over verschijnen. Cultureel erfgoed is weer in beeld.
  • Het is ook interessant voor familieonderzoek. De basisgegevens van de burgerlijke stand kan men tegenwoordig gemakkelijk op internet vinden. Maar de boeken van Smits en Wesseling kunnen bij de namen in de genealogie ook her en der meer inkleuring en verhaal geven.
  • De boeken zullen dikwijls gevonden worden – bij het onderzoek naar familiegeschiedenis of naar een stuk lokale historie – door mensen die niets met de Afscheiding en met een kerk hebben. Ze zullen dan toch iets van de sfeer van kerk en geloof in hun eigen voorgeslacht of in hun woonplaats meekrijgen.

________________________________

Onderzoek naar de roots van je gemeente.

door dr. Jan-Henk Soepenberg.

Stel dat je iets wilt weten over de geschiedenis van de kerk in je eigen woonplaats, wat moet je dan doen? Aan je eigen kerk zit om zo te zeggen een genealogie vast. Je moet op zoek naar de roots van je gemeente, en dat is best een hele uitdaging. Het vergt vaardigheden als thuis raken in kerkelijke en andere archieven, en daarbij selecteren wat van waarde is. Wat is het dan handig als een ander al veel werk voor jou blijkt te hebben gedaan!

Ds. H.P. Scholte (1805-1868) vertrok in 1847 met vele  ‘volgelingen’ naar Iowa, waar hij de stad Pella stichtte. Daar wordt tegenwoordig het Scholte Archief bewaard, waaruit vooral dr. Smits veel informatie putte.

Zo is het ook met het onderzoek naar de Afscheiding van 1834 dat in het tijdvak 1960 tot 1990 is gedaan door de historicus dr. J. Wesseling en de wiskundige dr. C. Smits. Een waar monnikenwerk, want zij publiceerden studies over het verloop van de Afscheiding in elke provincie (met uitzondering van Drenthe en Noord-Holland), en deden dat op basis van grondig zelfstandig bronnenonderzoek op lokaal, classicaal, provinciaal en synodaal niveau. Ook wisten ze relevante brievencollecties en egodocumenten op te sporen. In hun studies naar de Afscheiding verwerkten ze dit bronnenmateriaal om zo relevant mogelijk de Afscheiding ter plaatse te beschrijven. Daar komt bij dat Smits na zijn reis naar de Verenigde Staten het H.P. Scholte archief te Pella toegankelijk heeft gemaakt door aldaar aanwezige briefcollecties te publiceren. Bij Smits kun je brieven lezen die de Afgescheiden predikant Scholte en advocaat mr. A.M.C. van Hall (1808-1838) (‘de advocaat der Afgescheidenen’) aan elkaar schreven, over van alles wat hen bezig hield.

Mr. A.M.C. van Hall (1808-1838), ‘de advocaat der Afgescheidenen’.

Smits en Wesseling hebben door hun gedegen studie een enorme expertise opgebouwd, die anderen nooit meer zullen evenaren, ook niet om dat de Afscheiding nooit meer zo intensief zal worden bestudeerd als tot enkele decennia terug. Zij hebben iedereen die geïnteresseerd is in de roots van de eigen kerk, een belangrijke dienst bewezen. Ze voelden zich door hun ‘veldwerk’ dichtbij het geloof van mensen komen die ons zijn voorgegaan, mensen met hun vreugden en tegenslagen. De werken van Smits en Wesseling zouden alleen al niet mogen worden vergeten door de vele schrijnende verhalen van geloofsvervolging waarmee de Afgescheidenen te kampen kregen.

Ds. H.P. Scholte (1805-1868) in Amerika. Dr. Smits ontsloot het Scholte Archief en beschreef daaruit in drie forse delen talloze bijzonderheden over de Afscheiding in Nederland.

Het is van belang dat de studies van Smits en Wesseling ook voor toekomstige generaties toegankelijk blijven. Daarom beveel ik van harte de digitalisering van de negen delen van Smits en de acht delen van Wesseling bij u aan.

(dr. Jan-Hendrik Soepenberg promoveerde in 2017 op een dissertatie over de De Afscheiding te Amsterdam, waarin hij veel gebruik maakte van de series van Smits en Wesseling, en vooral van het door Smits ontsloten Scholte Archief uit Pella).