Dissertatie van Johan Snel over ‘het journalistieke leven’ van Abraham Kuyper.

Donderdag 2 november 2023 promoveerde Johan Snel aan de Vrije Universiteit te Amsterdam op een proefschrift over het journalistieke leven van Abraham Kuyper (1837-1920).

Dat Johan Snel geïntrigeerd is door Abraham Kuyper lijkt evident. In 2020 schreef hij een prachtig boek over ‘De zeven levens van Abraham Kuyper. Portret van een ongrijpbaar staatsman’. Hij portretteerde Kuyper in zijn boek achtereenvolgens als Alpinist, Reiziger, Spreker, Wetenschapper, Activist, Journalist en Staatsman. Over elk van deze aspecten van Kuypers leven schreef hij veel wetenswaardigs.

Nu is Johan Snel aan de VU gepromoveerd op een proefschrift over één van die ‘zeven levens’, namelijk: Abraham Kuyper, een leven in de journalistiek. Hij noemt zijn boek ‘Een alternatieve biografie’. Hij vraagt zich daarin af: “Om welke redenen werd Kuyper rond 1900 door vriend en vijand aangewezen als een van de leiders van de Nederlandse journalistiek? Wat maakte hem tot een dominante factor? Wat dreef hem en hoe ontwikkelde hij zijn eigen visie op de journalistiek?”

In zijn ruim vijfhonderd pagina’s tellend proefschrift beschrijft Snel de ‘klokkenist der kleine luyden’ aan de hand van acht deelvragen: “(1) Wie? Wie was Kuyper als journalist? (2) Met wie? Met welke journalisten onderhield hij welke betrekkingen? (3) Wat? Wat schreef Kuyper als journalist? Analyse van zijn werk in De Standaard [zijn politieke dagblad] en andere bladen. (4) Waar? Waar schreef Kuyper als journalist? De rol van plaatsen en reizen. (5) Wanneer? Wanneer werkte Kuyper als journalist? Doorbraak van de journalistiek (1869-1914). (6) Waarom? Waarom werkte Kuyper als journalist? Theoretische beschouwingen. (8) Wat nu? Conclusie en slotbeschouwing: journalist en pluralist”.

Kuyper, zo schrijft Snel, was een openlijke voorstander van de vrijheid van meningsuiting. Niet alleen van die van de gereformeerden, die recht hadden op deelname aan het publieke debat, maar dat gold voor hem net zo goed voor joden, katholieken, radicalen of socialisten. “Ook als jong Kamerlid liet hij er – bij de algemene beschouwingen van 1875 – geen twijfel over bestaan dat de gelijke rechten voor letterlijk iedereen zouden moeten gelden”.

Snel concludeert op grond van zijn onderzoek dat het belang van Kuypers optreden in de journalistiek was, dat hij een wegbereider en pleitbezorger was van de democratische rechtsstaat. “In een tijd waarin beide ter discussie staan – zowel de democratie als de rechtsstaat – kan een pleidooi als dat van Kuyper verfrissend aandoen. (…) Kuyper stond in veel opzichten aan de wieg van een moderne samenleving die inmiddels onder druk staat”.

Snel merkt op dat het Kuyper te doen was om een groter maatschappelijk goed dan alleen de ontwikkeling en emancipatie van zijn eigen gereformeerde aanhang. “Daarom is veel van wat hij nastreefde onverminderd actueel”.

Kuypers leven werd beheerst door twee grote thema’s: de theologie en de politiek. Dat wordt uiteraard weerspiegeld in zijn talloze geschriften en niet in het minst in de twee bladen die hij tot zijn beschikking had: het theologisch-kerkelijk weekblad De Heraut en het politieke dagblad De Standaard. Zeven dagen in de week was hij van 1870 tot zijn sterfjaar 1920 beurtelings op vaste dagen bezig met het schrijven van artikelen voor De Heraut en voor De Standaard. Maar daar bleef het niet bij. Werkelijk talloze geschriften vloeiden uit zijn pen, allemaal vakkundig weergegeven en beschreven in de door ds. Tjitze Kuipers (1936-2023) samengestelde (inmiddels ook digitaal toegankelijk gemaakte) bibliografie van Kuypers geschriften. Een aantal vervolgverhalen in De Heraut verscheen later als indrukwekkende meestal meerdelige boekwerken.

Kuyper werd als journalist erkend door zijn ‘confrères’, zoals hij collega-journalisten vaak aansprak. In 1883 raakte hij betrokken bij de oprichting van de Amsterdamse Journalistenkring, die de directe voorloper werd van de Nederlandse Journalisten Kring (NJK), waarvan hij van 1898 tot 1901 voorzitter was. Met bekende collega-journalisten als Charles Boissevain en Jacques Deen en bepaalde (niet gereformeerde) predikant-publicisten had hij een vriendschappelijke omgang. Hij werd tot in de tijd tussen de wereldoorlogen geroemd ’als de grootste journalist die het land had voortgebracht’. Daarbij speelden ook de stijl en inhoud van zijn artikelen een grote rol. “Typerend voor zijn stijl was een rijke beeldtaal, variërend van archaïsmen tot modernismen, maar bovenal puttend uit eigen observaties en verbeelding”.

In deze – wat bedoeld is als – aankondiging van het interessante proefschrift van Johan Snel kan hier op zo korte termijn uiteraard geen sprake zijn van een uitgebreide bespreking – die komt later vast en zeker wel. Maar het interessant geschreven en inhoudsrijke boek verdient wat ons betreft nu al een groot lezerspubliek.

• Johan Snel, Abraham Kuyper, een leven in de journalistiek [Een alternatieve biografie]. Uitgegeven bij Boom, Amsterdam, 2 november 2023, geïllustreerd, stevige omslag, 509 pp. ISBN 978 90 2446 265 0. Prijs: € 34,90.