Inleiding.

Op 9 september 1938 werd de Gereformeerde Kerk te Bennebroek vanuit de kerk te Hillegom geïnstitueerd. Veel heeft de kerk te danken aan de laatste ‘ambachtsvrouwe’ van Bennebroek, Arnoldine Leonie Willink.

In 1934 deelde zij via haar rentmeester namelijk aan de gereformeerde kerkenraad van Hillegom mee dat zij In Bennebroek grond ter beschikking stelde voor de bouw van een gereformeerde kerk. Ze had begrepen dat veel gereformeerden die in Hillegom naar de kerk gingen – net als zij zelf geregeld deed – in Bennebroek een Gereformeerde Kerk wilden stichten. Het aantal gereformeerden in het dorp groeide namelijk flink.

De Stichting Vogelenzang.

Dat was vooral te danken aan de ‘Stichting Vogelenzang’, uitgaande van de ‘Vereeniging tot Christelijke Verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders in Nederland’. Die landelijke vereniging was in 1884 opgericht onder de bezielende leiding van ds. Lucas Lindeboom (1845-1933), die juist het jaar daarvoor docent aan de Theologische School in Kampen geworden was. Hij was van mening dat ook voor patiënten in psychiatrische klinieken een christelijke ziekenverpleging mogelijk gemaakt moest worden. In een verbazend tempo werden op allerlei plaatsen in het land ziekenhuizen gesticht, uitgaande van deze vereniging: in Ermelo (Veldwijk) in 1886, Loosduinen (Bloemendaal) in 1892, Zuidlaren (Dennenoord) in 1895 en bij Oosterbeek de Stichting Wolfheze in 1907.

In de jaren ’20 had bollenkweker R. Veldhuijzen van Zanten, penningmeester van de ‘Vereeniging’, zijn collega-bestuursleden attent gemaakt op de veiling van een landgoed van ruim veertig hectare in Bennebroek. Het landgoed, gelegen tegenover het station Vogelenzang, werd aangekocht. Men vond dat een zeer geschikte locatie voor de vestiging van een psychiatrische verpleeginrichting. Vier jaar later, op 21 september 1928, werd het psychiatrisch Ziekenhuis ‘Vogelenzang’ in gebruik genomen, nadat prof Lindeboom in 1927 de eerste steen had gelegd voor het complex.

De kerk van Hillegom groeit.

De nieuwe psychiatrische inrichting had uiteraard grote behoefte aan personeel. Vooral vanuit de drie noordelijke provincies kwamen veel werknemers naar Bennebroek, van wie velen gereformeerd waren. Dat was niet vreemd, als we ons realiseren dat de protestants-christelijke stichting als grondslag gekozen had de ‘Drie Formulieren van Eenigheid’, de gereformeerde belijdenisgeschriften.

De in Bennebroek woonachtige gereformeerde werknemers lieten zich kerkelijk uiteraard inschrijven bij de Gereformeerde Kerk te Hillegom, waar men sinds 1928 voor de kerkdiensten gebruik maakte van de gereformeerde kerk aan de Stationsweg, ter vervanging van een door architect Tjeerd Kuipers ontworpen gereformeerde kerk.

De kerk van Hillegom groeide snel. Maar het aantal gereformeerden in Bennebroek ook. Dat bleef uiteraard niet onopgemerkt, ook niet voor die drie kerkgangers die in 1931 na de dienst in Hillegom op de terugweg naar Bennebroek filosofeerden over de stichting van een eigen kerk in hun woonplaats. Al een week na de opening van ‘Vogelenzang’ kreeg de kerkenraad van Hillegom het eerste verzoek binnen om in Bennebroek een gereformeerde kerk te bouwen.

Een kerk voor ‘Vogelenzang’ (1932).

Ook de ‘Stichting Vogelenzang’ zélf liet het niet bij de bouw van het complex dat nodig was voor de verpleging, want in 1932 opende het bestuur op het instellingsterrein een kerk waar de voornamelijk gereformeerde patiënten en het verplegend personeel de diensten konden bezoeken. Het kerkgebouw was een specifieke Stichtingskerk, die niet bij ‘De Gereformeerde Kerken in Nederland’ aangesloten was. Het stichtingsbestuur, hoe gereformeerd ook, wilde kerk en instelling zoveel mogelijk gescheiden houden. Dat zal de reden geweest zijn waarom de werknemers van ‘Vogelenzang’ niet kozen voor de kerkdiensten in de instellingskerk.

Een kerkgebouw in Bennebroek?

Vooral sinds maart 1932 kwam de zaak van de kerkbouw in Bennebroek in een stroomversnelling. Na de ontvangst van een schriftelijk verzoek van een aantal leden, met als eerste ondertekenaar H. Meyer, hoofd van de Willinkschool, werd de kerkenraad geregeld door gemeenteleden in Bennebroek benaderd met een zelfde verzoek.

Ook de geestelijk verzorger van de ‘Stichting Vogelenzang’, ds. W.W. Smitt (1869-1935) – tot 1928 werkzaam als geestelijk verzorger van Dennenoord te Zuidlaren – besprak de zaak in de Hillegomse kerkenraad, omdat hij tijdens zijn werk meer dan eens vernam dat de wens, om een eigen kerk in Bennebroek te stichten, onder het personeel sterk leefde. Hij nam dan ook niet op eigen houtje met het bestuur van de stichting contact op, maar deed dat mede namens tweehonderdtwaalf in Bennebroek woonachtige Hillegomse gemeenteleden: 134 belijdende- en 78 doopleden, een indrukwekkend aantal.

Dat de kerkenraad van Hillegom en de Hillegomse gereformeerde predikant ds. A.K. Krabbe (1895-1979), die van 1930 tot zijn emeritaat aan de kerk van Hillegom verbonden was, er niet enthousiast over waren, maar vooralsnog besloten ‘betere tijden af te wachten’, is niet moeilijk te begrijpen: het zelfstandig worden van Bennebroek zou een stevige financiële aderlating voor de kerk van Hillegom betekenen. De kerk van Hillegom telde in 1933 ongeveer 1.100 zielen en het verlies van de Bennebroekse leden zou de kerkelijke financiën, voorzichtig gezegd, geen goed doen. Maar in Bennebroek dacht men er anders over. Men besloot om een ‘Vereeniging tot verhoging van het kerkelijk leven te Bennebroek’ in het leven te roepen.

De kerkenraad zag toen in dat men de wens van Bennebroek serieus moest nemen en dat het beter was direct te handelen. Vandaar dat de kerkenraad ds. W.W. Smitt en ‘Vogelenzang’-administrateur J. de Jong opdracht gaf de instituering van de Gereformeerde Kerk te Bennebroek ter hand te nemen. Over de voortgang daarvan diende men aan de Hillegomse kerkenraad te rapporteren.

Ds. Smitt en br. De Jong togen aan het werk. Op 12 september 1933 werd door de kerkenraad van Hillegom de ‘Commissie tot instituering van de Gereformeerde Kerk te Bennebroek’ in het leven geroepen. In het bestuur werden onder meer twee ouderlingen van de kerk te Hillegom benoemd: W.J. Buurman als voorzitter en C. van der Wilden als ‘gewoon’ lid. Ds. Smitt maakte van het bestuur geen deel uit, omdat hij op grond van zijn benoemingsacte van ‘Vogelenzang’ geen nevenfuncties mocht uitoefenen (de predikant overleed trouwens op 7 mei 1935). De kerkenraad stelde meteen ook een instructie vast, waarnaar de leden van de Commissie zich dienden te richten.

Bouwgrond geschonken!

Ruim een jaar later ontving de Hillegomse kerkenraad een brief van de rentmeester van ambtsvrouwe A.L. Willink. Daarin deelde hij mee dat mevr. Willink besloten had een stuk bouwgrond ter grootte van ongeveer 4.230 m² ter beschikking te stellen, bestemd voor de bouw van een gereformeerde kerk en een pastorie in Bennebroek.

De reden die de hervormde ambtsvrouwe Willink tot deze goedgeefsheid aanzette was gelegen in het feit dat ze in Bennebroek meer protestants tegenwicht wilde tegen de oprukkende Rooms-Katholieke kerk. Tijdens de ambtsperiode van pastoor Borret – halverwege de negentiende eeuw tot pastoor van de ‘Parochie Vogelenzang’ benoemd – kwam een nieuwe Rooms-Katholieke kerk in het dorp omdat de geestelijke de oude kerk ‘verouderd, gebrekkig en bekrompen’ vond. Na veel onderhandelingen – ‘de familie Willink kon de bouw lange tijd tegenhouden’ – kreeg hij zijn zin. In 1861 werd de huidige kerk gewijd. En in 1896 werd in Bennebroek bovendien een klooster met een school en een pensionaat voor meisjes gesticht, en daar bleef het niet bij (in het gedenkboek van de Sint-Joseph-Parochie van Bennebroek wordt overigens met geen woord over de genoemde vertragingstactiek gesproken).

Diensten in ‘Rehoboth’.

De Commissie Bennebroek was intussen zover met haar arbeid gevorderd dat men de kerkenraad van Hillegom voorstelde om in Bennebroek met ingang van zondag 1 december 1935 eens per maand kerkdiensten te houden in gebouw ‘Rehoboth’ aan de Schoollaan, het wijkgebouw van de hervormde gemeente. Daarmee stemde de kerkenraad op 10 oktober 1935 in en kon men  ‘Rehoboth’ vooralsnog voor de tijd van een half jaar huren.

Voortgaande groei.

Het feit dat de ‘Stichting Vogelenzang’ in Bennebroek veel werknemers in dienst had, zorgde ook voor de komst van steeds meer dienstverlenende bedrijfjes in het dorp. Timmerlui, schilders, schoonmakers, kleer- en schoenmakers en allerlei andere beroepsuitoefenaren werden naar het dorp getrokken om er in hun levensonderhoud te voorzien. Maar dat had nogal eens consequenties voor het kerkelijk leven. “Werkrelaties werkten door in de kerk; ze konden tegenstellingen oproepen en soms aanleiding vormen tot conflicten. Kon bijvoorbeeld in de kerkenraad een verpleger een arts tegenspreken?”

De groei van het aantal gereformeerden in Bennebroek ging in ieder geval gewoon door, zodat de kerkenraad eind maart 1936 een verzoekschrift ontving waarin namens honderdvijftig belijdende leden verzocht werd spoedig over te gaan tot instituering van de Gereformeerde Kerk te Bennebroek. En anderhalf jaar later, begin augustus 1937, kwam opnieuw een schrijven binnen, nu namens bijna tweehonderd belijdende leden (de groei van gereformeerd Bennebroek tekende zich ook af in het aantal ondertekenaars), medeondertekend door dr. W. Wiersma, arts op ‘Vogelenzang’.

De kerkenraad besefte dat nu op korte termijn de hand aan de ploeg geslagen moest worden en dat men er met maandelijkse diensten in ‘Rehoboth’ niet was. Al in november 1937 werden G. van der Wekken tot ouderling en J.P. Engel en F. Veldhuijzen van Zanten tot diaken gekozen, alle drie woonachtig in Bennebroek.

Geïnstitueerd (1939).

Na nog de laatste voorbereidende werkzaamheden te hebben verricht (de grenzen tussen de kerk van Bennebroek en die van Hillegom, Nieuw-Vennep en Heemstede moesten bijvoorbeeld nog worden geregeld), kon de Gereformeerde Kerk te Bennebroek op 9 september 1938 worden geïnstitueerd. Dit gebeurde onder leiding van de kerkenraad van Hillegom. De plaatselijke predikant, ds. A.K. Krabbe, bevestigde de reeds gekozen ambtsdragers van Bennebroek in het ambt. Het waren W. de Kogel, H. Meyer, P.G. Beversluis, G. van der Wekken, F. Veldhuijzen van Zanten, P. de Jong en M. Kroon. Daarmee was de kerk geïnstitueerd.

Ondertussen moesten nog minstens twee belangrijke stappen genomen worden: ten eerste het beroepen van een eigen predikant en last but not least de bouw van een eigen gereformeerde kerk in Bennebroek.

Een eigen predikant (1939).

Tijdens een manslidmatenvergadering op 20 december 1938 brachten de eenenvijftig aanwezige leden een beroep uit op ds. J. van Wijngaarden (1912-1998), die toen hulppredikant van Ameide was. Hij nam het beroep aan. Op 4 juni 1939 deed de predikant intrede. Al spoedig kon hij zijn intrek nemen in de nieuwe pastorie. Hij bleef tot 1946 aan de kerk van Bennebroek verbonden.

Een eigen kerk (1939).

In maart 1939, drie maanden vóór de intrede van de eerste predikant, kwam de bouwvergunning voor de nieuwe kerk af. ‘Ambachtsvrouwe’ Albertina Leonie Willink bewees de jonge gemeente een grote dienst: ze schonk een stuk grond van 4.230 m² waarop de kerk en de pastorie konden worden gebouwd. Het perceel was gelegen aan het Akonietenplein en langs de Rijksstraatweg en was al ruim vier jaar eerder aan de te stichten gemeente beloofd. Het stuk grond werd voor het symbolische bedrag van fl. 1 eigendom van de Gereformeerde Kerk te Bennebroek.

Mej. Willink legde op 15 juli 1939 de eerste steen. De bouw van de kerk verliep voorspoedig. De bouwkosten van kerk en pastorie bedroegen in totaal fl. 36.625. Bijna de helft van dat bedrag werd door de kerkelijke gemeente zelf opgebracht. De nieuwe kerk werd op 20 december 1939 in gebruik genomen.

De Tweede Wereldoorlog.

Dat alles vond plaats in de jaren ’30: crisistijd. Een nog grotere crisis volgde, die van de Tweede Wereldoorlog. De tijd van de verduisteringsvoorschriften, de spertijd, maar ook van de weigering mee te werken aan de door de NSB georganiseerde Winterhulpcollecten en van de evacuatie van het ziekenhuis ‘Vogelenzang’, omdat het gebouw door de Duitsers gevorderd was. Zowel patiënten als verplegend personeel werden in ziekenhuizen te Ermelo en Franeker ondergebracht, wat grote consequenties had voor dorp en kerk: velen vertrokken. “De kerkelijke gemeente raakte verstrooid als schapen zonder herder”.

De Joodse bevolking werd hoe langer hoe meer apart gezet. Zo was het verboden om inzamelingen te organiseren ten behoeve van die bevolkingsgroep of voor hen collectes te houden. In 1942 werden Joodse bewoners van het dorp afgevoerd naar kampen in Duitsland.

Ook de kerkdiensten ondervonden hinder van de bezetting. Buiten moest de wacht gehouden worden over de fietsen. Brandstofgebrek was er de oorzaak van dat in januari 1944 besloten moest worden per zondag slechts één dienst te houden. Jonge mannen bleven gedurende enige tijd uit de kerkdiensten weg, omdat de Duitsers onverwachts razzia’s hielden en daarbij de kerken niet ontzagen. Ds. Van Wijngaarden, de toenmalige predikant van Bennebroek, liet in de oorlogstijd vaak zingen psalm 68 vers 1, waaruit velen moed putten.

De Vrijmaking die de Gereformeerde Kerken in Nederland in 1944 en daarna ‘verscheurde en uiteenrukte’ kreeg in Bennebroek geen voet aan de grond.

Na de oorlog.

Eind 1945 keerden de evacués uit Ermelo en Franeker naar Bennebroek terug in ‘Vogelenzang’ en kon het kerkelijk leven langzamerhand weer haar normale gang hernemen. Na het vertrek van ds. Van Wijngaarden werd het beroepingswerk ter hand genomen en werden achtereenvolgens vijf vergeefse beroepen op kandidaten c.q. predikanten uitgebracht. Pas het zesde beroep, dat op kandidaat T. Spilker (1921-1990) uit ‘s-Gravenhage, had succes. Hij nam het beroep aan en deed op 4 juli 1948 intrede. Hij bleef ongeveer vijf jaar aan de kerk verbonden en nam op 6 september 1953 afscheid wegens vertrek naar de kerk van Maassluis.

Meestal waren ook zijn opvolgers ‘kandidaten’ (‘goedkoper’ dan ervaren predikanten) die over het algemeen niet langer dan vijf jaar aan de kerk van Bennebroek verbonden waren. Zo kwam in 1954 ds. C. Klapwijk (1925-2005) uit Den Haag naar het dorp, die tot 1957 aan de kerk verbonden bleef. Ds. W. Bos (1926-2014), kandidaat uit Apeldoorn, volgde hem in 1958 op en nam op 27 mei 1962 afscheid wegens vertrek naar Zaandam.

Ds. J.D.A. de Zwart (*1935), vóór zijn komst naar Bennebroek hulppredikant te Zuidlaren, deed op 7 oktober 1962 intrede. Ook hij bleef ongeveer vier jaar aan de kerk verbonden en vertrok in 1966 als predikant met bijzondere opdracht naar Leeuwarden.

De verhoudingen tussen de plaatselijke kerken was in die tijd kennelijk goed. Na een korte beschrijving gegeven te hebben van het ontstaan van de Gereformeerde Kerk in het dorp schrijft Bregman in zijn gedenkboek over de ‘Parochie Sint-Joseph te Bennebroek’: “Ook tussen de gereformeerden en de katholieken van Bennebroek is er een onderling begrip en, waar dit mogelijk is, een nuttige samenwerking. Op 4 mei 1965 werd in de parochiekerk een herinneringsdienst gehouden [ter gelegenheid van Dodenherdenking]. Daarin werd gebeden en gepreekt door de dominees Kalf [van de Hervormde Gemeente] en De Zwart, door onze pastoor Tulp en kapelaan Van der Eerden. Een meer dan stampvolle kerk gaf een machtige getuigenis van de christelijke verbondenheid!”

Veranderingen.

De kerk van Bennebroek groeide ondertussen flink. De vergadergelegenheid werd te krap, ook omdat de kerk van Bennebroek veel jeugd telde die hun eigen bijeenkomsten hadden. De kerkenraad besloot daarom in de jaren ’60 naast de kerk een nieuw vergadercentrum te bouwen, ‘Het Trefpunt’ genaamd, dat in de jaren ’70 werd vergroot en gemoderniseerd.

Niet alleen ‘Het Trefpunt’ werd gemoderniseerd. Ook het kerkelijk leven veranderde in die tijd in rap tempo. Allerlei nieuwe ideeën deden de ronde in de Gereformeerde Kerken (en daar overigens niet alleen): de namen van dr. H. Kuitert en ds. H. Wiersinga werden steeds bekender. Hun uitspraken en geschriften riepen ook verontrusting op, waarmee de plaatselijke predikanten te maken kregen. Verder werd, net als elders in het land, ook in Bennebroek stevig gediscussieerd over de vraag of kinderen aan het Avondmaal mochten worden toegelaten, wat uiteindelijk werd toegestaan.

In die tijd, in 1967, deed ds. A. van Zuylen (*1936) van Exmorra en Allingawier intrede en diende de kerk van Bennebroek tot 1973, toen hij naar Dordrecht vertrok. Na hem deed ds. J. Dijkstra (*1941) uit het Friese Niawier op 22 september 1974 intrede. In 1979 vertrok hij als zendingspredikant in dienst van de kerk van Workum. Ds. F.J. Bil (1925-1983) was van 1981 tot zijn overlijden op 5 maart 1983 in gedeeltelijke dienst verbonden aan de kerk van Bennebroek.

De kerk door brand verwoest (1981).

In 1981 trof de kerk van Bennebroek een ware ramp: het kerkgebouw werd door brandstichting volledig verwoest. Nadat de bluswerkzaamheden beëindigd waren stond van de toen veertig jaar oude kerk nog slechts één muur overeind. De brand was ‘s morgens om half vijf ontdekt en volgens ds. Bil, die pal naast de kerk woonde in de pastorie aan de Rijksstraatweg 83, brandde de kerk in minder dan geen tijd als een fakkel. Er was geen redden aan. De schade werd ruwweg geschat op twee miljoen gulden, die overigens door de verzekering werd gedekt (de gereformeerde kerk in Hillegom was het jaar daarvoor in vlammen opgegaan).

De kerkenraad trof echter maatregelen om tot nieuwbouw te komen. Op 23 april 1983 werd de eerste steen voor de nieuwe kerk gelegd door Pieter de Jong en Hyon Sook. Het opschrift luidde onder meer: “En deze steen, dien ik tot een opgericht teken gezet heb, zal een huis Gods wezen“, uit Genesis 28 vers 22a. Eind dat jaar werd de nieuwe kerk aan het Akolietenplein in gebruik genomen. De nieuwe moderne kerk werd ‘Het Trefpunt’ genoemd en werd als vergadercentrum zeer gewild.

De jaren ’80 en daarna.

Ook in Bennebroek zette langzamerhand de ontkerkelijking in en door. “Het traditionele gezag van ouders, leraren, politici en ook geestelijke en kerkelijke leiders, werd niet langer als formeel gezag klakkeloos aanvaard. Een proces van democratisering, inspraak en medezeggenschap zette door op allerlei gebied, ook binnen de kerk”, ook in Bennebroek.

Kandidaat D.A. Bos (*1946) uit Giessenburg deed in 1984 intrede en bleef tot 1990 als predikant aan de kerk van Bennebroek verbonden. Ds. J.A. Vermeulen (*1950) van Rhenen volgde hem nog hetzelfde jaar op en was tot 1998 gereformeerd predikant in Bennebroek. Na hem waren achtereenvolgens ds. mw. M.E. Dijk (*1946), uit Amsterdam van 1998 tot 2005 en ds. mw. J.E.T. Nak-Visser (*1955) uit ’s-Gravenhage (vanaf 2006 tot heden) predikant te Bennebroek.

‘Samen op Weg’.

De Gereformeerde Kerk te Bennebroek behoorde sinds 2004 tot de Protestantse Kerk in Nederland. In Bennebroek werd de kerknaam toen aangepast: het werd ‘Protestantse Gemeente Het Trefpunt’; niet omdat men plaatselijk met een hervormde gemeente gefuseerd was, maar omdat de samenstelling van de Gereformeerde Kerk in het dorp ‘al lang niet meer overwegend gereformeerd was’.

In 2005 werd een samenwerkingsovereenkomst gesloten tussen de Protestantse Gemeente Het Trefpunt te Bennebroek (met in 2016 ongeveer 275 leden) en de grotere protestantse gemeente te Heemstede (waar gereformeerden en hervormden gefuseerd waren tot een gemeente met in 2016 ongeveer 1450 leden). Bij meerdere activiteiten werd samengewerkt, zoals hij het jeugdwerk en het groothuisbezoek. De Protestantse Gemeente te Bennebroek was in de loop de jaren kleiner geworden, waardoor niet alleen de (van oorsprong hervormde) predikant slechts in parttime verband kon worden benoemd, maar waardoor ook op gemeenteleden steeds meer werk neerkwam.

In september 2008 werd herdacht dat de kerkgemeenschap in Bennebroek 70 jaar daarvoor geïnstitueerd en het nieuwe kerkgebouw 25 jaar geleden in gebruik genomen was. Ter herdenking van het 75-jarig bestaan van de kerk, die in 1938 immers als Gereformeerde Kerk begonnen was, werd in 2013 drie dagen feest gevierd en werd onder meer een tentoonstelling over Freule Willink gehouden. Waarom dat gebeurde hoeft geen uitleg. Ook werd een jubileumboek samengesteld en gepubliceerd onder de titel ‘75 jaar Jong!’

De ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Bennebroek.

Bronnen onder meer:

C. Bregman, De Sint Joseph-Parochie van Bennebroek, g.p., g.j. [1965]

N.N., Jaarboeken ten dienste van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

N.N., Vijftig jaar Gereformeerde Kerk Bennebroek 1938-1988. Bennebroek, 1988

M. van der Wel-Boers (e.a.), 75 jaar jong! Protestantse Gemeente Bennebroek Het Trefpunt. Bennebroek, 2013

© 2018. GereformeerdeKerken.info