Ds. D.S. Attema (van1944 tot 1947).
( < Naar deel 2 ) – Na het emeritaat van ds. Van der Laan werd een beroep uitgebracht op ds. D.S. Attema (1910-1989) uit Amsterdam, die dit aannam en op 13 augustus 1944 intrede deed.
Het was twee dagen nadat op de 11e van die maand in Den Haag de zgn. Vrijmakingsvergadering gehouden was, waar de leider van de ‘bezwaarden’ tegen de synodebesluiten over de al jaren lang slepende kwestie van de verschillende visies op doop en Verbond – dr K. Schilder (1890-1952) – zich aan de Gereformeerde Kerken onttrok door tijdens die drukbezochte bijeenkomst de ‘Acte van Vrijmaking of Wederkering’ te ondertekenen. Hij werd daarin door velen gevolgd, die samen de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) vormden. In Workum ontstond overigens geen ‘vrijgemaakte kerk’, al was ook hier een aantal ‘bezwaarden’, dat zich aan de Gereformeerde Kerk onttrok.
Ondertussen werd na de oorlog ook het evangelisatiewerk weer ter hand genomen. In 1946 brachten de gemeenteleden daarvoor via de kerkcollectes fl. 1.071 op; de uitgaven bedroegen dat jaar fl. 985. Dat bedrag werd onder meer besteed aan de verspreiding van evangelisatiebladen: 250 ex. van de Elisabethbode en 190 nummers van de Goede Tijding. Regelmatig werden evangelisatiebijeenkomsten gehouden, soms in de kerk, soms in gebouw Rehoboth. De zangvereniging ‘Zingt den Heer’ verleende dan vaak medewerking.
Ds. Attema nam op 2 maart 1947 afscheid wegens vertrek naar de kerk van Oosterbeek.
Ds. E. Verburg (van 1947 tot 1953).
In november 1947 werd hij opgevolgd door ds. E. Verburg (1906-1995) uit Pernis, die op 23 november 1947 intrede deed.
Het verenigingsleven.
Ook ds. Verburg heeft zich ingezet voor het jeugdwerk en voor het overige verenigingsleven van de kerk van Workum. Zo werd onder zijn leiding in maart 1948 de jaarvergadering gehouden van de Gereformeerde Jongelingsvereniging (JV) ‘Geloof, hoop en liefde’ en de Meisjes Vereniging (MV). Uit het jaarverslag bleek dat het ledental weliswaar iets terugliep, maar dat daarentegen de opkomst goed te noemen was. Ook tijdens deze jaarvergadering werd een ‘inleiding’ met nabespreking gehouden, ditmaal over ‘de koninklijke intocht in Jeruzalem’. Na de pauze was er tijd voor ontspanning; ‘het declamatorische spel’ De Ruyter werd opgevoerd, ‘met spreekkoor en met solo- en samenzang’. Ook werden voordrachten gehouden. De MV toonde door middel van het propagandastuk ‘Er klinkt een lied’ welke vakken (onderwerpen) tijdens de vergaderingen van de MV behandeld werden.
De Vrouwenvereniging pakte in oktober 1946 ook de draad weer op. Er werd een inleiding gehouden over ‘zondagsheiliging’, terwijl ook verscheidene voordrachten gehouden werden en aan hersengymnastiek gedaan werd. Tien dames hielden ‘een leuke samenspraak’ en de bijeenkomst werd afgesloten door de ‘traditionele verkoping’.
Restauratie van het orgel (1948).
De organiste, Jantje Pruiksma (sinds 1917 achter de toetsen!), meldde in het eerste nummer van het Mededelingenblad van de kerk dat het orgel nodig moest worden gerestaureerd. “Het zingen van de gelovigen in de kerk is een machtig gebeuren. Het is een hoogtepunt in de dienst. (…) Daarvoor is nodig de begeleiding van een goed instrument. Het onze begint tekenen van verval te tonen. Lang niet alle registers spreken meer, en als wij de kwaal laten voortwoekeren, zal na verloop van tijd bespeling niet meer mogelijk zijn”. Daarom riep zij de gemeenteleden op financieel bij te dragen om restauratie van het orgel mogelijk te maken. Men luisterde naar de oudgediende: er kwam fl. 3.260 binnen! In 1953 werd het orgel opgeknapt.
Allerlei veranderingen.
In 1948 kwam de gewoonte op om op zondagmorgen bejaarden met de auto naar de kerk te vervoeren. Ook verscheen dat jaar op 31 januari voor het eerst een eigen kerkblad (‘Het ‘Mededelingenblad der Gereformeerde Kerk te Workum’) en werd in de kerk doventelefoon aangelegd. Twee jaar later werd de kerk voorzien van centrale verwarming, en – ook niet onbelangrijk – in 1951 werd in Workum voor het eerst een kerkdienst in het Fries gehouden (‘yn ‘e memmetaal’).
In hetzelfde jaar bestond de Jongelingsvereniging Geloof, Hoop en Liefde maar liefst vijfenzeventig jaar! Daaraan kon natuurlijk niet zomaar voorbij gegaan worden. Wat een verschil met 1875, sprak ds. Verburg tijdens de herdenking, toen de JV werd opgericht. De ‘tijden waren toen moeilijk en donker’, maar ‘het verenigingswerk werd steeds nauwkeurig onderzocht en verbeterd, zodat het karakter van 1875 geheel gewijzigd is’.
Ds. Verburg nam op 1 februari 1953 afscheid wegens vertrek naar de kerk van Winschoten.
Ds. H.C. Endedijk (van 1953 tot 1956).
Op 5 juli 1953, nog geen half jaar later dus, deed zijn opvolger, ds. H.C. Endedijk (1926-2011) van Wormer, intrede. In die tijd werd de kerkenraad benaderd door de ‘Oecumenische Jeugdraad’, een samenwerkingsverband van jeugdverenigingen van verscheidene kerken. Ze wilden graag een samenspreking houden met één of meer leden van de JV en de MV, ongetwijfeld over interkerkelijke samenwerking. Hoewel de kerkenraad ‘hiertegen geen bezwaar’ had, schreef hij: “Nauwelijks is de ene afwijkende mening uitgeziekt of een andere vraagt al weer de aandacht. Rust om alle dingen te laten bezinken en de toestand te consolideren wordt niet meer gelaten”. Kennelijk was het voor de kerkenraad geen makkelijke tijd.
Ds. Endedijk nam op 1 juli 1956 afscheid vanwege zijn vertrek naar de kerk van Arnhem.
Ds. D. Middelkoop (van 1959 tot 1970).
Langer stond ds. D. Middelkoop (1904-1977) uit Zaamslag in Workum. Op 1 februari 1959 deed hij intrede en hij was tot aan zijn emeritaat in 1970 aan deze kerk verbonden. “Mede door zijn studie kon hij soms een serie preken al enkele weken voordat ze moesten worden uitgesproken, in voorraad hebben. En voor elke vakantie lagen de eerste preken voor na die tijd reeds kant en klaar, zij het dan ook in een handschrift, dat alleen hijzelf kon ontcijferen. Een andere karaktertrek was zijn zin voor humor, die hij tot het einde van zijn leven heeft mogen behouden”.
En verder…
– In 1960 vond in de Stille Week de eerste ‘interkerkelijke viering’ plaats.
– In 1967 herdacht de gereformeerde Vrouwenvereniging dat zij zestig jaar geleden werd opgericht door ds. Idema. De vroegere presidente, mevrouw Riemersma-Gijsen, herinnerde er bij die gelegenheid aan, dat de Workumer gereformeerde Vrouwenvereniging ‘de oudste van het land’ was. Aanvankelijk deed de vereniging naai- en breiwerk ten behoeve van uitdeling door de diaconie, later begon men ook met Bijbelbesprekingen. Zending en Evangelisatie hadden de bijzondere aandacht van de vrouwenvereniging, die aanvankelijk ‘naamloos’ was, maar na verloop van tijd de naam ‘Haar roeping getrouw’ kreeg. Dáárvoor en voor andere activiteiten werden elk jaar verkopingen gehouden, die aanvankelijk rond de fl. 160 opbrachten, maar in 1967 al fl. 4.000 in het laadje brachten.
De kerk vernieuwd en… op zicht (1968).
1968 was een belangrijk jaar voor het kerkgebouw. In de eerste plaats werd de kruidenierswoning vóór de kerk afgebroken, waardoor een ruime toegang tot de kerk ontstond. Ook werd het interieur van de kerk dat jaar ingrijpend vernieuwd; een klus die ongeveer drie maanden in beslag nam. Tijdens die periode werden de diensten in de hervormde kerk gehouden.
“De kerk was niet meer te herkennen door de interieurvernieuwing”, schreef de pers. Het voorportaal was aanmerkelijk vergroot doordat de achterste drie banken in de kerkzaal werden weggehaald. Ook werd de preekstoel vernieuwd, evenals de lambrisering achter de kansel.
Het middenvak – tussen de beide vernieuwde bankenblokken – werd voorzien van ‘gemakkelijke’ stoelen, terwijl de paden tussen de banken en stoelen een nieuwe vloerbedekking kregen. Ook kwam er een bruine lambrisering langs de wanden. De twee galerijen, waarvan een in de zuidelijke uitbouw, werden eveneens geheel vernieuwd. Verder kwamen er een nieuwe avondmaalstafel en een nieuw doopvont. De verbouw werd geheel bekostigd door bijdragen van de gemeenteleden.
Overigens bleef het daar niet bij. Ook de achterliggende lokalen werden verbouwd en er werd een lokaal bijgebouwd, dat de naam ‘Trefpunt’ kreeg. Daarvoor moest de kosterswoning worden afgebroken.
Ds. B. de Boer (van 1971 tot 1979).
Nadat ds. Middelkoop in 1970 met emeritaat gegaan was en op 1 juni afscheid genomen had, deed zijn opvolger al op 15 augustus intrede. Het was kandidaat B. de Boer (1935-2017) van Hellendoorn, die ruim acht jaar aan de kerk van Workum verbonden was. Hij nam zijn intrek in een nieuwe pastorie.
Veranderingen…
Tijdens het predikantschap van ds. De Boer deden enkele veranderingen intrede. Allereerst werd de kindernevendienst ingevoerd voor kinderen tot ongeveer twaalf jaar, die in een eigen ruimte plaatsvond onder leiding van vrijwilligers. Daar werd een Bijbelverhaal verteld en door de kinderen een verwerking gemaakt.
“Als een van de eerste predikanten in ons land” voerde ds. De Boer de huiscatechese in. Jongelui in de leeftijd van twaalf tot achttien jaar werden in kleine groepjes verdeeld, waar onder leiding van gemeenteleden van gedachten gewisseld werd over Bijbelse- en geloofsonderwerpen. Daarvoor was door de Theologische Hogeschool te Kampen een methodische aanpak ontwikkeld.
Organist en cantor Bouke Pruiksma richtte een jeugdkoor op, dat meehielp met het instuderen van liederen uit het Liedboek voor de Kerken. Verder zocht de predikant toenadering tot de hervormde gemeente en organiseerde hij bijeenkomsten met de overige Workumer kerken ‘om elkaar beter te leren kennen’.
Ds. De Boer nam op 16 december 1979 afscheid vanwege zijn vertrek naar de kerk van IJmuiden.
Ds. J. Dijkstra (missionaire dienst, van 1980 tot 1986).
Op 13 januari 1980 deed ds. J. Dijkstra (*1941) intrede als predikant voor de missionaire dienst in Uruguay, met Workum als ‘zendende kerk’. In januari 1980 vertrokken hij en zijn echtgenote naar Uruguay, na zich eerst te hebben voorbereid op hun werkzaamheden in de Methodistenkerk van Montevideo. Belangrijk in de nieuwe gemeente was het aanbieden van activiteiten die op door de weekse avonden gezelligheid boden.
Ds. G. Torenbeek (van 1980 tot 1993).
Ondertussen was een beroep uitgebracht op ds. G. Torenbeek (*1933) uit Gramsbergen, die het beroep aannam en op 23 maart 1980 intrede deed in de kerk van Workum.
Intussen waren de Jongelingsvereniging en de Meisjesvereniging samengevloeid tot Gereformeerde Jeugd Vereniging (GJV). Ook tijdens het predikantschap van ds. Torenbeek was merkbaar dat de tijd en de kerk veranderden. De predikant bracht het onderwerp homofilie ter sprake, “en kwam tot de gedachte dat wij vooral naastenliefde moeten tonen. Daarom is het onze taak om de homofiele mens zoveel mogelijk te helpen hun homofiele gedragsuitingen te onderdrukken”.
Ook sprak de kerkenraad over het in 1980 verschenen rapport van de generale synode onder de titel: God met ons. Over de aard van het Schriftgezag. “Het rapport was een reactie op wat er met betrekking tot de geloofsinhoud al een aantal jaren in brede kring binnen de kerken gaande was”. Het maakte duidelijk dat in verschillende tijden verschillend over de Bijbelse verhalen werd (na-) gedacht. Hoe stond het met de letterlijke uitleg van wat in de Bijbel staat? Kortom: wat is waarheid? Overigens stond het voor het rapport vast dat de Bijbel het door de Heilige Geest ingegeven Woord van God is, ‘maar het is ook een boek van mensen’. Hoewel het rapport zowel in de kerkenraad als in de gemeente besproken werd, is er echter verder niet veel mee gedaan.
In 1984 werd op een gemeentevergadering gevraagd naar de stand van zaken met betrekking tot het Samen op Wegproces met de hervormde gemeente. Het aantal gezamenlijke diensten werd langzamerhand iets uitgebreid en er kwamen gezamenlijke gespreksavonden.
In januari 1993 nam ds. Torenbeek afscheid van Workum, toen hij vertrok naar de kerk van Kockengen.
Ds. J.A. Droogendijk (van 1994 tot 2005).
Bijna twaalf jaar was ds. J.A. Droogendijk (*1958) van Anjum aan de Gereformeerde Kerk te Workum verbonden. Intussen was langzaam maar zeker het aantal gemeenteleden en kerkgangers teruggelopen, zodat de middagdienst in deze tijd verdween. Ontkerkelijking en vergrijzing speelden daarbij een rol.
Het Samen-op-Wegproces met de hervormde gemeente was intussen langzamerhand uitgebreid. In 2002 kwam men tot het principebesluit om als twee gemeenten op korte termijn samen verder te gaan. Het definitieve besluit tot de vorming van de Protestantse Gemeente te Workum viel op 15 december 2004. Besloten werd per 1 januari 2005 als zodanig op te treden.
Protestantse Gemeente te Workum (1 januari 2005).
Zo ontstond per 1 januari 2005 dus de Protestantse Gemeente te Workum. Afgesproken werd onder meer ook dat de Protestantse Gemeente Workum met ingang van diezelfde datum een combinatie zou gaan vormen met de Protestantse Gemeente te It Heidenskip. Twee predikantsplaatsen werden aan de nieuwe Protestantse Gemeente verbonden: één voor 85% verbonden aan de Protestantse Gemeente te Workum en voor 15% aan de Protestantse Gemeente te It Heidenskip, en een predikantsplaats voor 80%.
De gereformeerde kerk afgestoten (2005).
Er werd nog een ander besluit genomen, waarover op 27 december 2004 in het Trefpunt achter de gereformeerde kerk tijdens een gemeentevergadering gesproken werd, in aanwezigheid van zo’n tachtig gemeenteleden. Hoofdpunt van bespreking was de verkoop van de gereformeerde kerk. Daarover was ook al in februari dat jaar beraadslaagd. Toen was al afgesproken dat voor de kerkdiensten in het vervolg gebruik zou worden gemaakt van de St. Gertrudiskerk en dat de gereformeerde kerk aan It Noard zou worden verkocht. In overgrote meerderheid stemden de tachtig aanwezigen daarmee in. De datum van de verkoop werd vastgesteld op 1 juli 2005.
De laatste dienst werd gehouden op zondag 29 mei 2005. De voorgangers waren ds. B. de Boer, ds. J.A. Droogendijk en ds. G. Torenbeek, met medewerking van de organist B. Pruiksma en trompettist S.J. Bokma. De dienst werd besloten met het doven van de kaarsen en het uitdragen van het avondmaalstel, de liturgische kleden, het knielbankje, de collectezakjes, het doopvont, de kanselbijbel en de kaarsen. Nadat alle kerkgangers het gebouw verlaten hadden sloot de voorzitter van de kerkenraad de kerkdeur.
Kort daarop werden de kerk en de bijgebouwen gesloopt. Er voor in de plaats werd een appartementencomplex gebouwd, met een voorgevel die grotendeels een replica is van de gevel van de vroegere gereformeerde kerk. Alleen de noktoren is nog oorspronkelijk.
Ledentallen van De Gereformeerde Kerk te Workum.
Bronnen onder meer:
A. Althuis en F. Mundt, Geschiedenis van de Gereformeerde Kerk in Workum. Workum, 1959-1961
A. Althuis, Van Afscheiding naar hereniging. Geschiedenis van de Gereformeerde Kerk in Workum, 1836-2005. Workum, 2017
De Bazuin, Stemmen uit de Christelijke (Afgescheidene) Gereformeerde Kerk in Nederland. Kampen, div. jrg.
Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1992
Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.
J. Wesseling, De Afscheiding van 1834 in Friesland. Deel III, De classes Sexbierum (Franeker), Sneek en Tjalleberd (Heerenveen) van de Afgescheiden kerken. Groningen, 1983
© 2022. GereformeerdeKerken.info