Ds. A. Vellema (van 1950 tot 1955).

( < Naar deel 3 ) – Na het vertrek van ds. Postema ging de kerkenraad volop aan het beroepen van een nieuwe predikant. Maar het verliep minder vlot dan men gewenst had. Pas op 18 juni 1950 deed ds. A. Vellema (1911-1993), legerpredikant in Indonesiē en emeritus van de kerk van Zevenhuizen (Gr.), intrede in de kerk van Veendam.

Tijdens de vacaturetijd…

Inmiddels was er een nieuwe pastorie, Hertenkampstraat 12. En de nieuwe predikant zal vast en zeker zijn opgevallen dat de hele kerk keurig in de verf gezet was.

Verder was sinds 1947 zr. IJ. van Dijk als evangeliste in Muntendam werkzaam. Haar salaris was aanvankelijk fl. 500 per jaar, maar de evangelisatievereniging die haar had benoemd, Onze Roeping, wilde het naar fl. 1.200 brengen. Dat kon de vereniging echter niet betalen, zodat met de kerkenraad overeengekomen werd de vereniging op te heffen en het evangelisatiewerk in het vervolg te laten uitgaan van de kerkenraad. Zr. Van Dijk werd in mei 1952 opgevolgd door mej. Meindertsma, die enkele dagen per week in de evangelisatiearbeid werkzaam was.

Vergaderlokaal ‘De Kandelaar’ (1951).

Tijdens de ambtsperiode van ds. Vellema werd aan de Jacob Bruggemalaan een vergaderlokaal gebouwd, dat de naam ‘De Kandelaar’ kreeg. Een dertiental gemeenteleden ging de gemeente door om geld bijeen te brengen. De bouwkosten etc. bedroegen fl. 42.000. Op 19 en 20 februari 1951 werd ‘De Kandelaar’ feestelijk in gebruik genomen. Tegenwoordig heet het gebouw Bruggemacentrum.

Evangelisatiewerk.

Wat het evangelisatiewerk betreft werd samengewerkt met de rechtzinnige hervormde Kapelgemeente, de Vrije Evangelische Gemeente en de Baptisten. In 1951 werd een interkerkelijke ‘Zaaiweek’ gehouden, waarbij ongeveer 2.400 buitenkerkelijke gezinnen bezocht werden.

Ook werd samen aan straatprediking gedaan. Om ook de jeugdorganisaties bij deze interkerkelijke samenwerking te betrekken was voor de kerkenraad een brug te ver. En toen bleek dat ook het vrijzinnige deel van de hervormde gemeente aan de evangelisatie ging deelnemen traden de Gereformeerde Kerk en de Vrije Evangelische Gemeente terug.

De oprichting van de CEFA, de Christelijke Filmactie, hing zijdelings samen met het evangelisatiewerk. CEFA had namelijk als doel verantwoorde christelijke films te vertonen. Maar de animo was zo gering dat het niet doorging.

Ds. H.T. van Bochove (van 1956 tot 1961).

Op 2 september 1956 deed de volgende predikant intrede in Veendam: ds. H.T. van Bochove (1916-2001) uit Ens in de Noordoostpolder.

Het Historisch Tijdschrift GKN schreef over hem onder meer: “Hij wordt getypeerd als een dominee in hart en nieren, waarbij zijn hart vooral lag bij het pastoraat en het voorgaan in kerkdiensten. Vergaderen lag hem bepaald minder. In Bolsward herinneren de ouderen zich hem als een rechtlijnig predikant, een vurige verkondiger van Gods Woord en als een ijverige dienaar van zijn Zender. Hij had een hekel aan grootdoenerij, was humoristisch van aard en vol zorg voor zijn vrouw en kinderen. In zijn Groningse periode (in Veendam) was hij curator van de Theologische Hogeschool Kampen.

Een paar zaken zijn voor zijn predikantschap in Veendam van bijzonder belang. In de eerste plaats schreef hij in 1959 het gedenkboek over de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk te Veendam: ‘Gods werk in zwakheid volbracht‘. Bovendien begonnen tijdens zijn predikantschap de gesprekken over de bouw van een nieuwe kerk, die tijdens de ambtsperiode van zijn opvolger in gebruik genomen werd. Daarover later meer.

De predikanten vanaf 1961.

Na ds. Van Bochove stonden achtereenvolgens de volgende predikanten in de Gereformeerde Kerk te Veendam: ds. H. den Boeft (1926-1984) van 1961 tot 1965; ds. F. de Jong (1929-2022) was er predikant van 1968 tot 1975; als tweede predikant stond ds. J. van der Klaauw (1930-2010) van 1972 tot 1975 in Veendam, die tot 1 september 1975 in combinatie met de kerk van Meeden beroepen was. Vervolgens waren van 1977 tot 1988 enkele predikanten in combinatie met de kerk van Wildervank in Veendam werkzaam. Dat waren ds. J.J.A. Doolaard (1945-2023) van 1977 tot 1981; ds. H.J. Nieuwenhuis (*1947), eveneens van 1977 tot 1981, en als laatste ds. B. Scholten (1924-2010) van 1978 tot 1988.

De laatste predikanten tót aan de vorming van de Protestantse Gemeente te Veendam, in 2011, waren achtereenvolgens ds. C. Kruijswijk Jansen (*1950) van 1983 tot 1989; ds. A.J. Verhoog (1938-2007) van 1990 tot 1996; ds. T.W. Glasbergen (*1965) en mevr. ds. G.L. Glasbergen-van Harten (*1967) (beiden parttime) van 1998 tot 2006. Van 1992 tot 2006 werd pastorale ondersteuning verleend door mevr. J. Visser. Als predikanten van de Protestantse Gemeente in wording dienden ds. C.M.G. van Doorn-van den Berg van 2007 tot 2014 en ds. J. Kortleve van 2009 tot 2018.

De bouw van de nieuwe kerk.

In 1959 benoemde de kerkenraad een technische commissie die moest gaan bekijken wat er met de gereformeerde kerk aan de Jacob Bruggemalaan moest gebeuren. De kerk vertoonde verscheidene ernstige gebreken en er moest in de kerk zelfs een noodzolder worden aangebracht om vallende stukken plafond op te vangen…! Bovendien was er veel te weinig plaatsruimte voor het zich uitbreidende ledental van de Gereformeerde Kerk.

De commissie kwam tot de conclusie dat de kerk gerestaureerd en uitgebreid moest worden, wat fl. 150.000 zou gaan kosten. Architect Broos uit Groningen werd aangetrokken om de plannen te maken. Om een en ander mogelijk te maken kocht de Gemeente Veendam het in 1951 gebouwde vergadercentrum Kandelaar (tegenwoordig het Jacob Bruggemacentrum) en de pastorie. De kerk kocht toen de grond aan de dr. A. Kuyperstraat, waar de nieuwe kerk gebouwd zou worden. Sobere nieuwbouw zou fl. 250.000 kosten, zo werd berekend. Voor die prijs zou een kerk met vergaderzalen met 700 zitplaatsen plus een kosterswoning en tien bejaardenwoningen gebouwd worden. In september 1962 kon de definitieve bouw- commissie benoemd worden.

Maar al in december bleek dat de plannen veel duurder zouden uitpakken dan was voorzien. Dus werd een nieuw plan gemaakt dat maximaal fl. 500.000 zou kosten. Zo kon de hoofdbouw gegund worden aan de fa. Zuiderveld in Leek terwijl de seniorenwoningen gebouwd werden door de fa. Staal uit Veendam. De bouw schoot kennelijk niet erg op, want er moest verscheidene keren gemaand worden tot doorwerken (’Hierover zijn menig harde woorden gesproken’).

Ondertussen werd het orgel gerestaureerd (de speeltafel zou op de galerij komen) en een klokkengieterij werd in de arm genomen voor het vervaardigen van drie luidklokken. De verdere inrichting van het kerkgebouw werd natuurlijk geregeld besproken. De nieuwe kerk, die de naam ‘Kandelaar’ kreeg, werd op 13 april 1965 in gebruik genomen. Ter herinnering daaraan werd een steen met die  gegevens in de muur van de hal gemetseld.

Verbouwingen.

De zaalruimte bij de kerk bleek enige tijd later te klein. In december 1974 trad de bouwcommissie dus weer aan om plannen te maken voor de bouw van twee vergaderzalen aan de noordzijde van de kerk. De ene zaal had een afmeting van 7 bij 9 meter, de andere 7 bij 4 meter. In augustus 1976 werd met de bouw begonnen en met kerst van hetzelfde jaar werden de twee nieuwe zalen in gebruik genomen.

Halverwege juni 1983 vond nog een interne verbouwing plaats. Het betrof de zuidelijke ingang met een uitbreiding en inrichting van de keuken.

Het orgel.

Het eerste orgel van de Gereformeerde Kerk te Veendam werd – zoals we al zagen – in 1906 geplaatst in de toen ingrijpend verbouwde kerk aan de Jacob Bruggemalaan. Het (goedkope) orgel werd geleverd door orgelbouwer Paul Faust uit het Duitse Barmen. Het instrument had twee manualen en een pedaal. In 1948 werd het orgel gerestaureerd door orgelbouwer Flentrop te Zaandam.

Ditzelfde orgel werd in 1965 van de oude kerk naar de Kandelaar overgebracht door orgelbouwer Will Boegem uit Amstelveen. Er kwamen een nieuwe kast en een nieuwe speeltafel. Maar al gauw regende het klachten: de storingen waren namelijk niet van de lucht. Een commissie, geadviseerd door de Gereformeerde Organistenvereniging, oordeelde dat een nieuw orgel zou moeten worden aangeschaft. Al vanaf begin jaren ’80 werden acties voor dat doel gehouden: auto’s wassen, rommelmarkten, verkoop van wc-papier, sponsorlopen, verkoop van oude orgelpijpen, en wat al niet meer. Het nieuwe orgel werd tussen 1989 en 1991 in fasen gerealiseerd door Kaat & Tijlhuis.

Iets uit het kerkelijk leven in de Kandelaar.

Asaf.

Op 7 april 1948 werd de Christelijke Gemengde Zangvereniging ‘Asaf’ opgericht, met hoofdzakelijk gereformeerde leden. De eerste dirigent was de Veendammer A. Risselada, die zeven jaar later werd opgevolgd door meester A. de Vries uit Muntendam. Op zijn beurt werd deze opgevolgd door meester Smid uit Wildervank. Het ledental fluctueerde tussen de twintig en de vijfenveertig. Asaf deed op concoursen zelfs in de ere-afdeling mee.

Internos.

Op 7 januari 1956 werd de Christelijke toneelgroep Internos (‘Onder ons’) opgericht; deze ontstond vanuit de zangvereniging Asaf. Aanvankelijk werd gerepeteerd in het verenigingsgebouw Kandelaar (tegenwoordig het Bruggemacentrum) en later in de kerk de Kandelaar. Ieder jaar werden zo’n vijf tot tien optredens gehouden voor verzorgingstehuizen, verenigingen en dergelijke. Elk jaar werd in Zaal Boelens een ‘eigen avond’ gehouden.

Kontakt.

In november 1956 werd de Jonge Vrouwenvereniging ‘Kontakt’ opgericht. De eerste keer waren er tien belangstellenden aanwezig, maar na een ledenwerfactie waren het er tachtig! Elke keer werd een bepaald bijbels onderwerp behandeld waarover samen gediscussieerd werd. ‘Maar er werd ook heel veel gelachen’. Na de pauze werd een  ‘vrije bijdrage’ gehouden, zoals een verhaal door dokter Boer of ‘breien op luciferstokjes’. De laatste jaren waren er nog negen leden. Afgesproken werd in 2006 een slotavond te houden, die besloten werd met het zingen van ‘Zegen ons Algoede’.

Verjaardagfonds.

Rond 1960 werd het Verjaardagfonds opgericht met het doel iets extra’s voor de gemeente of de kerk te kunnen aanschaffen. Dat het doel al gauw ‘de nieuwe kerk’ was, spreekt voor zich. De praktische werkzaamheid bestond uit het bezoeken van gemeenteleden om hen te feliciteren met hun verjaardag en ‘uit dankbaarheid voor weer een jaar’ een bijdrage te vragen. Met dit geld konden onder veel meer worden aangeschaft avondmaalsbekers en -schalen, vitrage voor de kerkzaal en andere zalen, vloerbedekking en overgordijnen voor de zalen, het hekwerk rond de kerk, de trap naar het orgel, de beamer plus bijbehorend scherm en computers. Ook werden onder meer antependia aangeschaft.

Mannenkoor.

Op 3 april 1969 werd het Christelijk Mannenkoor Veendam opgericht. Het koor begon met tachtig leden. De eerste dirigent was K. Koetje. In 1974 werd het eerste lustrumconcert gehouden in nieuwe kostuums. Meerdere concerten werden georganiseerd en in 1995 werd in de Martinikerk in Bolsward een CD opgenomen.

Kindernevendiensten.

Sinds het begin van de jaren ’80 werden kindernevendiensten gehouden. Vlak voor de Schriftlezingen, werden alle kinderen door de predikant naar voren geroepen, die een kort gesprekje hield ter inleiding op het verhaal dat in hun eigen ruimte op hun eigen niveau verteld werd. Daarna gingen ze naar de nevenruimtes waar ze het verhaal hoorden en een verwerking maakten, zoals een kleurplaat, een woordpuzzel of een knutselwerkje.

‘Weest een Zegen’.

In de jaren ’80 en ’90 organiseerde de Evangelisatiecommissie ‘Weest een Zegen’ (waarover we hiervoor al meermalen schreven) periodiek een aantal welkomstdiensten, zowel in Muntendam als in Veendam. Het doel was om – met medewerking van diverse predikanten – de mensen een laagdrempelige toegang tot deze diensten te bieden om hen in contact te brengen met de christelijke geloofsopvatting. Tot aan de sluiting van de Kandelaar (in 2011) werd ook evangelisatielectuur verspreid (de Elisabeth Bode). Elke maand werden toen zo’n 140 exemplaren op evenveel adressen bezorgd. Er werd ook een evangelisatieclub gehouden, uitgaande van de Gereformeerde Kerk te Veendam en van de Christelijke Gereformeerde Kerk van Wildervank. Steeds hechter werd ook de samenwerking met de hervormde gemeente.

Club ‘Derde generatie’.

In 1983 werd de Club derde generatie bij wijze van ouderensoos opgericht. Op 16 februari dat jaar werd de eerste bijeenkomst gehouden. Aanvankelijk gaf de diaconie een bedrag van fl. 400 om de kosten te dekken, later werden deurcollectes gehouden. De opkomst lag over het algemeen tussen de 20 en 30 personen. Op deze middagen werden vaak sprekers uitgenodigd en aan het eind van elk seizoen was er een busreisje voor de deelnemers (en andere belangstellenden ‘om de bus vol te krijgen’).

Gemeenteopbouw.

In januari 1984 werd de eerste vergadering gehouden van de Commissie Gemeenteopbouw, die wilde bevorderen dat de gemeente ook ‘naar buiten’ inderdaad als christelijke gemeenschap functioneerde, zowel in haar geheel als per wijk en buurt. “Of, anders gezegd, dat het individuele gemeentelid zich opgenomen weet in en zich betrokken voelt bij een groter verband: de plaatselijke gemeente van Christus”.

Gesprekskringen.

Natuurlijk waren er door de jaren heen ook gesprekskringen met de mogelijkheid tot gesprek en studie rond Geloof, de Bijbel, de Kerk en de Samenleving. De organisatie was interkerkelijk: niet alleen de Gereformeerde Kerk de Kandelaar werkte er aan mee, ook de hervormde gemeente Veendam en de Vrije Evangelische Gemeente Veendam. Zo werden een cursus Bibliodrama gegeven, boekbesprekingen gehouden, en werden onderwerpen behandeld als ‘rituelen delen’, de Apostolische Geloofsbelijdenis, enz. In de jaren 2007 tot 2009 werden in de Kandelaar door ouders van kinderen in verschillende leeftijdsgroepen gesprekken gevoerd over geloofsopvoeding.

Afscheid.

Maar op 14 en 15 mei 2011 moest afscheid genomen worden van de Kandelaar. Bij het samengaan met de hervormden als Protestantse Gemeente, in 2011, was afgesproken dat de kerkdiensten in de hervormde kerk gehouden zouden worden en dat de Kandelaar aan de dr. A. Kuyperstraat zou worden afgestoten. Ter gelegenheid van het afscheidsweekend was een overzichtstentoonstelling ingericht die een beeld gaf van allerlei werkgroepen en commissies,  voorwerpen en andere herinneringen aan het gemeente-zijn. Voor de kinderen was er een eigen programma met knutselen, schilderen en met kralen een T-shirt versieren.

De afscheidsdienst werd op zondag 15 mei 2011 gehouden. “Veel mensen weten de weg naar de Kandelaar voor de laatste keer te vinden. Het Mannenkoor zingt samen met de gemeente ‘Grote God wij loven U’, de kerkenraad gaat naar haar oude plaats onder het orgel”; de voorganger was ds. Rineke van Doorn-van den Berg.

Na afloop van de indrukwekkende dienst verlieten de kerkgangers onder het luiden van de klokken het kerkgebouw en werd een ronde om de Kandelaar gemaakt. ‘Heel het gebouw mag onze aandacht hebben om afscheid te nemen’. Eenmaal weer binnen werd de dienst beëindigd en vertrokken de kerkgangers naar de Grote Kerk, waar de diensten in het vervolg gehouden werden. De Kandelaar ging over in handen van de Christelijke Gereformeerde Kerk en de Gereformeerde Kerk-vrijgemaakt.

Ledentallen van De Gereformeerde Kerk te Veendam.

Bronnen onder meer:

De Bazuin, Stemmen van de Christelijke (Afgescheidene) Gereformeerde Kerk. Kampen, div. jrg.

F.L. Bos, Archiefstukken betreffende de Afscheiding van 1834. Dln. 1, 2, 3. Kampen, 1939-1942

E. Crum-van Dellen, e.a. (red.), De ‘Kandelaar’, 1965-2011. Veendam, 2011

Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1892

Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

N.N., Gods werk in zwakheid volbracht. Gedenkboek Gereformeerde Kerk Veendam. Veendam, 1959

H. Veldman, Hendrik de Cock en 87 door hem gestichte gemeenten (deel II van Hendrik de Cock, 1801-1842, Biografie en Theologie. Kampen, 2009

J. Wesseling, De Afscheiding van 1834 in Groningerland, deel II, De classes Appingedam en Pekela van de Afgescheiden Kerken. Groningen, 1974

© 2023. GereformeerdeKerken.info