Ter gelegenheid van tachtig jaar bevrijding werd door het Overijsselse ‘Projectteam Grensland Bevrijdingsroute’ een boekje samengesteld met routes langs historische locaties, die te maken hebben met de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in ‘Grensland’, het noordoostelijk deel van Overijssel. De hoofdroute (bladzijde 8 tot 17 van het boekje) voert langs Kloosterhaar, Bergentheim, Sibculo, Langeveen, Bruchterveld, Mariënberg en Hardenberg.

Daarnaast zijn in het boekje verscheidene subroutes opgenomen: ‘Grensland Noord‘ (met Hardenberg en Heemse); Oost (met Bruchterveld en Kloosterhaar); Zuid (Langeveen en Kloosterhaar); West (met Mariënberg) en Midden (met Bergentheim. Sibculo en Kloosterhaar). De routes zijn per fiets en met de auto te volgen. Elke deelnemende plaats heeft een eigen opstappunt.

Het 87 pagina’s tellende – in een oplage van 2.500 exemplaren verspreide – keurig uitgevoerde boekje biedt niet alleen een overzicht van de routes, maar geeft vooral ook meer informatie over elke  locatie die langs de routes wordt bezocht. Door middel van QR-codes kan men hier en daar aanvullende achtergrondinformatie vinden, zoals filmpjes en luisterverhalen. Het doel van het project is: ‘de herinnering aan de oorlog en de bevrijding levend te houden’.

Talloze belangrijke aandachtspunten komen in de route aan de orde. Onder veel meer bijvoorbeeld woningen waar verzetsstrijders woonden of van waaruit verzetswerk werd verricht, herinneringen aan locaties van neergestorte (neergeschoten) vliegtuigen, van  monumenten en werkkampen ter herinnering aan (Joodse) slachtoffers en informatieborden met nadere bijzonderheden over verzetswerk op die locatie, oorlogsmonumenten, begraafplaatsen van omgekomen verzetsstrijders, enz., enz., teveel om hier allemaal op te noemen.

Het is niet vreemd dat in het boekje ook een behoorlijk aantal gereformeerde verzetsstrijders aan de orde komt. We noemen slechts enkelen van hen, die in het boekje wat uitvoeriger behandeld worden.

Natuurlijk allereerst (aan de Brandweg te Heemse) het monument van Frits de Zwerver (de schuilnaam van ds. F. Slomp (1898-1978), in de oorlog predikant van de Gereformeerde Kerk aldaar. Hij was samen met mevrouw Helena Kuipers-Rietberg (1893-1944), (schuilnaam Tante Riek), oprichter van de Landelijke Organisatie voor Onderduikers (later LO-LKP genoemd). Op de gedenksteen worden ook de namen van organist Hendrik H. Scheffer, Pieter Arends en Heine Bolks genoemd. Verder is de pastorie van ds. Slomp is in de route opgenomen.

Voorts komt men langs het oorlogsmonument in Mariënberg nabij de Oudeweg 24 A. Behalve de namen van andere verzetsstrijders wordt hier ook de naam van ds. P.H. Wolfert (1902-1945) genoemd. Ook ‘zijn’ gereformeerde kerk aan de Stationsweg is in de toer een haltepunt met nadere bijzonderheden over het verzetswerk van de predikant. De te scannen QR-codes m.b.t. ds. Wolfert (die we goed bekeken) leveren aanvullende informatie.

De al genoemde organist van de gereformeerde kerk, Herman H. Scheffer,  wordt eveneens herdacht door zijn woonhuis op de hoek van de naar hem genoemde laan en een eind verder door de steen op zijn graf op de begraafplaats in Hardenberg (ook op een paar andere monumenten wordt zijn naam genoemd).

Koster Harm de Lange (1922-1945) van de Gereformeerde Kerk te Mariënberg is eveneens in de route opgenomen; hij behoorde bij een verzetsgroep die hulp verleende aan onderduikers en piloten en hij richtte zelfs in de gereformeerde kerk schuilplaatsen in. Hij nam deel aan een sabotageactie aan de spoorlijn te Mariënberg om de Duitsers te hinderen. Daaruit vloeide een vuurgevecht met de Duitsers voort, waarbij Harm de Lange om het leven kwam.

Ook aan de 25-jarige Wolter Oordt, medewerker van ds. Wolfert, wordt herinnerd, door een foto van zijn woonhuis, waar hij zich toelegde op onder meer het vervaardigen van vervalste persoonsbewijzen, bonkaarten en verspreiding van verzetslectuur, zoals het illegale verzetskrantje Trouw.

• Zeer veel andere personen en  gebeurtenissen worden in het buitengewoon interessante boekje genoemd, beschreven en geïllustreerd. Het geschrift is een heel waardevolle bijdrage aan het in herinnering houden van wat in de oorlog in die omgeving van ons land gebeurde. En dat was heel veel!

Translation into English:

Liberation Routes in Overijssel’s ‘Borderland’.

On the occasion of the eightieth anniversary of the liberation, the Overijssel-based ‘Project Team Borderland Liberation Route’ compiled a booklet featuring routes along historical locations related to the history of the Second World War in ‘Borderland’—the northeastern part of Overijssel.

The main route (pages 8 to 17 of the booklet) passes through Kloosterhaar, Bergentheim, Sibculo, Langeveen, Bruchterveld, Mariënberg, and Hardenberg.

In addition, the booklet includes several subroutes:

• ‘Borderland North’ (featuring Hardenberg and Heemse)

• East (including Bruchterveld and Kloosterhaar)

• South (Langeveen and Kloosterhaar)

• West (with Mariënberg)

• Central (featuring Bergentheim, Sibculo, and Kloosterhaar)

The routes can be followed by bicycle or car. Each participating town has its own starting point.

The well-designed, 87-page booklet—which was distributed in a print run of 2,500 copies—not only offers an overview of the routes but also provides more detailed information about each location visited along the way. Via QR codes, additional background material can be accessed, such as videos and audio stories. The aim of the project is: “to keep the memory of the war and the liberation alive.”

Countless important points of interest are covered along the routes. These include, among many others, homes where resistance fighters lived or operated from; locations where (shot down) aircraft crashed; monuments and labor camps commemorating (Jewish) victims; and information boards detailing resistance activities at those sites, war memorials, graves of fallen resistance fighters, and more—too many to name here.

It is not surprising that the booklet also features a significant number of ‘gereformeerde’ resistance fighters. We mention just a few of those who are discussed in more detail in the booklet:

Naturally, first and foremost (on Brandweg in Heemse), the monument to Frits de Zwerver—the pseudonym of Rev. F. Slomp (1898–1978) – who during the war was pastor of the local ‘Gereformeerde’ Church. Together with Mrs. Helena Kuipers-Rietberg (1893–1944), pseudonym Tante Riek, he founded the National Organization for People in Hiding (later known as LO-LKP). The memorial stone also lists the names of organist Hendrik H. Scheffer, Pieter Arends, and Heine Bolks. The former parsonage of Rev. Slomp is also included in the route.

Furthermore, the route passes by the war monument in Mariënberg, near Oudeweg 24A. Among other resistance fighters, the name of Rev. P.H. Wolfert (1902–1945) is mentioned here. His own ‘Gereformeerde’ Church on Stationsweg is also a stop on the tour, with further details about the pastor’s resistance work. The QR codes related to Rev. Wolfert (which we examined thoroughly) provide additional information.

The aforementioned organist of the ‘Gereformeerde’ Church, Herman H. Scheffer, is also commemorated by his former home, located on the corner of the street now named after him. A bit farther along, his grave marker in the cemetery in Hardenberg is also part of the route (his name appears on several other memorials as well).

Harm de Lange (1922–1945), sexton of the ‘Gereformeerde’ Church in Mariënberg, is also featured on the route. He belonged to a resistance group that helped people in hiding and downed pilots. He even set up hiding places within the ‘gereformeerde’ Church itself. He participated in a sabotage operation on the railway line in Mariënberg to hinder the Germans, which led to a firefight in which Harm de Lange was killed.

Also remembered is 25-year-old Wolter Oordt, an associate of Rev. Wolfert. A photo of his home is included, where he was involved in creating forged identity papers and ration cards, as well as in distributing underground resistance publications, such as the illegal newspaper Trouw.

· Numerous other individuals and events are named, described, and illustrated in this exceptionally interesting booklet. It is a highly valuable contribution to preserving the memory of what happened during the war in this region of our country. And that was quite a lot!