Ds. A.L. Bos (van 1947 tot 1951).

( < Naar deel 2 ) – Op 31 augustus 1947 deed ds. A.L. Bos (1917-1995) uit Ooltgensplaat intrede in de kerk van IJsselmonde. Het evangelisatiewerk werd met nieuwe kracht aangepakt.

Twee aan twee trokken tientallen koppels gemeenteleden er een of twee avonden per week op uit om zich met het evangelisatiewerk bezig te houden, ‘het zaad des evangelies te verspreiden’, zoals het heette. Dat thema kwam ook aan de orde in het door ds. Bos gemaakte ontwerp van het nieuwe kerkzegel van de Gereformeerde Kerk te IJsselmonde. Verder werd in 1948 aan de Bovenstraat een bijbelkiosk geopend en werd in IJsselmonde regelmatig straatprediking gehouden, in samenwerking met de hervormde gemeente; in het dorp werd daarvoor een terrein gehuurd. Ook werd door de Gereformeerde Kerk meer aandacht besteed aan de lectuurverspreiding en de opzet van een evangelisatiebibliotheek met honderden boeken. Ook kreeg vooral het huisbezoek meer aandacht.

In 1947 begon men met het Verjaardagsfonds, om geld bijeen te brengen voor het evangelisatiewerk. In 1949 werd het daardoor mogelijk gemaakt het vroegere distributiekantoor te huren en geschikt te maken voor het jeugdwerk en voor het evangelisatiewerk. Het kreeg de naam De Brandaris. In De Brandaris – in trek bij de jeugd – werden allerlei activiteiten georganiseerd op het gebied van sport en spel; zaterdags werden instuifavonden gehouden (in 1961 werd De Brandaris in verband met de stadsuitbreiding afgebroken). In 1950 werd een zgn. (landelijke) ‘Zaaiweek’ gehouden, een periode waarin extra veel aandacht aan het evangelisatiewerk besteed werd. Bij evangelisatieactiviteiten werd ook medewerking verleend door het evangelisatiekoor. In datzelfde jaar kwam mej. I. Keur gedurende vier maanden het evangelisatiewerk ondersteunen; ze had daarvoor de opleiding aan de Nijenburg afgerond. Op woensdagmiddag en zaterdagmiddag kwamen verscheidene druk bezochte evangelisatieclubs voor de jongere jeugd bij elkaar.

En verder…

In september 1949 besloot de kerkenraad de juridische processen met betrekking tot de verzakking van de Zomerlandkerk tegen de betreffende architecten te beëindigen. –⊕– Het jeugdwerk bleef onverminderd bloeiend. De Meisjesvereniging Mirjam en de Jongelingsvereniging Klimop vergaderden tot 1956 in eigen kring, al werd gezamenlijk vergaderd als een project onder handen genomen werd. Het inmiddels opgerichte Gereformeerd Jeugdverband (een soort van Jeugdraad) kreeg in 1948 een eigen blad ‘Het Licht’, dat werd gestencild in de ruimte achter het orgel in de Zomerlandkerk (uit dit blad kwam later De Heraut voort, het officieel orgaan van de Gereformeerde Kerk te IJsselmonde). De Jongelingsvereniging Klimop bestond in 1951 zestig jaar.

Ds. Bos nam op 26 augustus 1951 afscheid en vertrok naar de kerk van Katwijk aan Zee.

Ds. P.C. de Vries (van 1952 tot 1958).

Zijn opvolger was ds. P.C. de Vries (1917-2011) uit het Drentse Emmer-Compascuum. Hij deed op 8 juni 1952 intrede in de kerk van IJsselmonde. De watersnood van 1953 had ook grote invloed op het leven in het dorp en natuurlijk ook op dat van de kerk. Het water bleek niet te bedwingen en spoelde over de dijken de polders in. Sirenes, politieauto’s en kerkklokken waarschuwden de bewoners. De Zomerlandkerk lag wat hoger dan de omgeving, en diende dus in die rampnacht als opvangcentrum van mensen woonachtig aan de overstroomde Koninginneweg. Veel gemeenteleden hielpen waar het nodig was.

De daarop volgende dagen kwamen mensen uit het rampgebied naar de Zomerlandkerk, werden daar ingeschreven en vervolgens ondergebracht bij gezinnen in de omgeving. Ook in gereformeerde gezinnen werden evacuees opgenomen, die vaak enkele weken, maar soms zelfs een jaar bleven, voordat ze weer naar hun eigen woonhuis konden terugkeren.

En verder…

Het evangelisatiewerk werd extra gestimuleerd door het werk van mej. Van den Berg, predikantsassistente en bezig aan de opleiding tot predikant. –⊕– De JV en de MV werden in 1956 samengevoegd tot Gereformeerde Jeugd Vereniging (GJV) ‘Sterker door Strijd’. Later werd ook de GJV ‘Kontrast’ opgericht. “Beide jeugdverenigingen hebben een goede tijd gekend”. —– De diaconie van IJsselmonde werkte samen met andere diaconieën van Rotterdam-linker Maasoever, met als doel de oprichting van een gereformeerd bejaardentehuis, dat in 1965 geopend werd onder de naam Waelestein (Schulpplein 50). —–  Het kerkblad was intussen gestopt, maar in 1958 werd een begin gemaakt met het al eerder genoemde nieuwe kerkblad dat ‘De Heraut’  genoemd werd. —– Ds. De Vries nam op 23 februari 1958 afscheid en vertrok naar de Gereformeerde Kerk te ‘s-Gravenhage-Loosduinen.

Ds. P. van der Spek (van 1959 tot  1966).

Op 23 augustus 1959 deed zijn opvolger intrede in de persoon van ds. P. van der Spek (1914-2000) uit De Lier. In die tijd was men al enige tijd bezig met de bouw van woningen in de polder Zomerland, zodat de omgeving van de kerk nu steeds meer begon te lijken op een Rotterdamse buitenwijk. “Het oude Dorp IJsselmonde wordt steeds meer en steeds duidelijker opgenomen in het enorme stadslichaam van de wereldhaven Rotterdam. Naast bestaande oude dijken werden nieuwe wegen aangelegd. Het Zomerland, waar onze lidmaten uit Sportdorp en Tuindorp elke zondag langs plassen en poelen de kerk op  het opgespoten land moesten bereiken, is nu bijna volgebouwd”. Maar ook “groeit er een rand van ontrouwen, die met een strakke uitoefening van de kerkelijke tucht alleen niet te overwinnen is. Er zal een grotere ijver bij ons allen moeten zijn en een sterkere behoefte om de Heer te dienen”.

De geografische schaalvergroting bracht langzamerhand ook de randkerkelijkheid duidelijk in beeld. Ook de samenvoeging van de twee verwante Gereformeerde Kerken doemde aan de horizon op (die van IJsselmonde en West-IJsselmonde).

Intermezzo: De Gereformeerde Kerk te West-IJsselmonde.

• Nu even een korte terugblik op het kerkelijk leven in de Hordijkkerk in het naburige West-IJsselmonde.

De predikanten van 1944 tot 1963.

Na het vertrek van ds. Spier naar Helpman deed zijn opvolger, ds. A.B.C. Hofland (1911-1995) uit Oostkapelle, op 3 september 1944 intrede in West-IJsselmonde. Zijn afscheid was op 8 februari 1949. Na hem kwam ds. J. Lafeber (1909-1977) uit Puttershoek naar West-IJsselmonde, die intrede deed op 10 februari 1946 en afscheid nam op 5 maart 1950. Ds. J.D. Boerkoel (1889-1973) uit Watergraafsmeer was van 17 september 1950 tot zijn afscheid op 5 juli 1959 aan de Gereformeerde kerk te West-IJsselmonde verbonden. Ds. M.C. Kersten (1930-2002) uit Wissenkerke volgde hem op 19 oktober 1959 op en vertrok in 1965 naar de kerk van Zwolle.

En verder in het kort…

Gedurende de hongerwinter maakte ds. Hofland zich verdienstelijk bij de voedselvoorziening van hongerlijdende kinderen in IJsselmonde. Samen met br. De Geus als chauffeur reed hij met een vrachtwagen rond om overal voedsel te vragen. “En ze kwamen nooit met een lege wagen terug!” In de pastorie werden enorme pannen met soep klaargemaakt door mevr. Hofland en het dienstmeisje Jaantje; vervolgens werden de kinderen uitgenodigd om te komen eten.

Ds. Boerkoel preekte uit het hoofd. Op 1 februari 1953, toen veel mensen nog niet wisten van de omvang van de watersnoodramp, hield hij een preek met als tekst ‘En de zee was niet meer’ uit Openbaring 21. –⊕– Ds. Boerkoel trachtte de pijnpunten in de gemeente zorgvuldig te behandelen. In 1953 werd de nieuwe psalmberijming ingevoerd, wat verder zonder grote problemen verliep, maar toen in hetzelfde jaar het vrouwenstemrecht ter sprake kwam achtte hij het verstandiger ‘er nog even mee te wachten in verband met de spanningen in de gemeente’. –⊕– In 1941 was de burgerlijke Gemeente IJsselmonde al bij de Gemeente Rotterdam gevoegd. In de jaren zestig werd IJsselmonde duidelijk een deel van de grote stad door de zich steeds uitbreidende Rotterdam. –⊕– Op de kerk van West-IJsselmonde werd tijdens het predikantschap van ds. Kersten een beroep gedaan om behulpzaam te zijn bij het opzetten van een kerkgemeenschap in Lombardijen. Op 22 oktober 1961 werd daar onder leiding van ds. Kersten en zijn kerkenraad inderdaad de Gereformeerde Kerk geïnstitueerd.

“De Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde” (15 februari 1963).

Op 15 februari 1963 fuseerden de twee Gereformeerde Kerken van IJsselmonde en West-IJsselmonde. De nieuwe naam van de samengevoegde gemeente was De Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde. De “enige reden van de samenvoeging [van de twee Gereformeerde Kerken] is de bouw van de stadswijk Groot-IJsselmonde, die alle bestaande grenzen volkomen onvindbaar maakt. Die stadsbouw en de daarmee gepaard gaande groei maken een grootse reorganisatie van het kerkelijk leven hier nodig”. Het was tevens ‘het einde van de dorpskerken en het begin van een stadskerk’, zo werd er terecht bijgevoegd.

De Hordijkkerk in West-IJsselmonde zou binnen niet al te lange tijd te klein worden, maar voor nieuwbouw lag het bedehuis te excentrisch. De kerk zou voorlopig dienst blijven doen voor de bewoners van het vroegere West-IJsselmonde en voor de beide grote wijken Hordijkerveld en Reijeroord.

De predikanten van De Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde.

Op het moment van de samenvoeging van de kerken van West-IJsselmonde en IJsselmonde, op 15 februari 1963, waren ds. Van der Spel en ds. Kersten werkzaam in de Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde. Ds. Kersten nam op 26 september 1965 afscheid, en ds. Van der Spek het jaar daarop, om precies te zijn op 9 oktober 1966. Voor de predikanten die daarna aan De Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde verbonden waren verwijzen we naar de predikantenlijst van die kerk. In 1966 werd de Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde verdeeld in drie kerkwijken.

Een overzicht van die ‘onstuimige jaren zestig’.

De bouwvereniging Patrimonium – in 1912 opgericht in de oude gereformeerde kerk aan de Dorpsstraat te IJsselmonde – bouwde de eerste 477 woningen in Hordijkerveld. Al gauw verschenen overal flats, winkelcentra, nieuwe woningen en twee bejaardenflats. Ook vond natuurlijk kerkbouw plaats. De hervormden bouwden hun Pelgrimskerk (op 2 april 1966 in gebruik genomen) en de Hoeksteenkerk (die op 23 september dat jaar open ging). De rooms-katholieke parochie ging eveneens een tweetal eigen kerken bouwen: de H. Kruisverheffing (op 23 juni 1967 in gebruik genomen) en de Wederkomst van de Heer (die op 14 mei 1969 open ging).

De Groene Tuinkerk.

Te midden van de onstuimige activiteiten van stedenbouwkundige projecten, de aanleg van de Van Brienenoordbrug en de exploitatie van het in IJsselmonde ontdekte aardgas waren ook de gereformeerden bezig – als aanvulling op de Hordijkkerk en de Zomerlandkerk – een nieuwe kerk te bouwen. Maar daaraan voorafgaande gebeurde nog het een en ander.

In juli 1963 had de Dienst Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam een stuk grond beschikbaar gesteld aan de tegenwoordige Groene Tuin, om uiteindelijk de derde gereformeerde kerk te bouwen. Als tijdelijke huisvesting voor de kerkdiensten en de andere bijeenkomsten werd van de befaamde gereformeerde Stichting Steun Kerkbouw (SSK) een noodkerk verkregen. De eerste dienst werd daar in januari 1964 gehouden.

In december 1966 ging ‘in de druipende regen en met stralende gezichten’ de eerste paal van de nieuwe kerk de grond in. Allerlei acties waren bedacht, door vele gemeenteleden georganiseerd en uitgevoerd. Receptenboekjes werden gemaakt, lucifers verkocht voor het orgelfonds, en terwijl de kerkbouw vlotte werd een naam voor de nieuwe kerk bedacht, die uiteindelijk Groene Tuinkerk zou worden.

De ingebruikneming van de Groene Tuinkerk (1968).

Op 24 mei 1968 werd de nieuwe kerk aan de tegenwoordige Groene Tuin in gebruik genomen. Aan het begin van de eerste dienst werd psalm 118 gezongen (‘Dit is de dag die God deed rijzen’) en als laatste lied werd gezang 46 (het ‘Dankt Dankt nu allen God’) aangeheven. “Op vele gezichten was ontroering duidelijk zichtbaar. Wat zijn we blij met deze nieuwe kerk”, het wijkcentrum voor wijk III.

De voorzitter van de bouwcommissie, de heer A. Lievaart, memoreerde voorafgaande aan de overdracht het een en ander over de geschiedenis van de kerkbouw. “Haast niet te geloven dat het nieuwe orgel al vier weken na de ingebruikneming van de kerk overgedragen kon worden”. De gemeente groeide door en dat eiste ook van de kerkenraad uiteraard noeste arbeid, daarbij waar nodig gelukkig bijgestaan door vrijwilligers uit de kerkelijke gemeente.

Nog meer bouwwerken…

Maar het bleef niet bij de kerkbouw. In 1967 was men namelijk begonnen met de bouw van een gemeentecentrum annex jeugdhuis achter de Zomerlandkerk in IJsselmonde, en ook achter de Hordijkkerk in West-IJsselmonde moest een jeugdgebouw verrijzen. Beide plannen werden verwezenlijkt: op 1 november 1968 werd achter de Zomerlandkerk het jeugdhuis De Schakel in gebruik genomen en op 7 november 1968 kon achter de Hordijkkerk het jeugdgebouw De Rank geopend worden (de vroegere SSK-noodkerk). Volop ruimte voor de jeugd, voor allerlei vergaderingen en voor de bijeenkomsten van de gemeente. Bij de opening van de Groene Tuinkerk bedroeg het aantal leden van de kerk ongeveer drieduizend en telde de kerk in totaal drie predikanten en een stagiair.

De Hordijkkerk verkocht (1975).

De groei van de Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde begon echter aarzelingen te vertonen die al gauw veranderde in een daling van het ledental. Daarmee werd ook de Hordijkkerk overbodig. Vandaar dat de kerkenraad in november 1974 moest besluiten de kerk te verkopen, maar De Rank bleef nog drie jaar buiten de verkoop en kon in die tijd nog voor de kerkelijke activiteiten gebruikt worden. Als overgangsmaatregel werden ook nog enige tijd diensten in De Rank gehouden. De kerkenraad sprak de hoop uit dat ondanks het verdwijnen van de Hordijkkerk de gemeenteleden die daar gekerkt hadden bij de kerk van Rotterdam-IJsselmonde zouden blijven; maar men kon desgewenst kiezen lid te worden van de Gereformeerde Kerk te Barendrecht of van die te Rotterdam-Lombardijen. De laatste dienst in Hordijkkerk vond plaats op 18 mei 1975.

Hoewel De Rank dus aanvankelijk behouden bleef, werd het gebouw uiteindelijk toch weggehaald omdat de eigenaar van de vroegere Hordijkkerk het geloop om het huis zat was en van de overeenkomst af wilde. De Rank werd dus voorzichtig afgebroken en op de nieuwe locatie aan de Wendeldijk (zo’n vijfhonderd meter verderop) weer opgebouwd. In oktober 1977 kon het gebouwtje geopend worden als ‘De Nieuwe Rank’.

De Zomerlandkerk buiten gebruik gesteld (1990).

De perikelen met de verzakking van de Zomerlandkerk, waarover we eerder schreven, hadden als gevolg gehad dat de fundering plaatselijk hersteld moest worden. Dit herstel maakte het destijds mogelijk dat de kerk nog ongeveer vijf jaar in gebruik kon blijven, maar dat daarna verder herstel niet mogelijk zou zijn. Een ‘Commissie van wijze mensen’ (later de ‘Commissie Zomerlandkerk’ genoemd) zou uitzoeken wat er daarna met de kerk zou moeten gebeuren. “De kerkenraad zal waar mogelijk het zijne ertoe bijdragen dat we ook ten aanzien van het gebeuren rond de Zomerlandkerk de saamhorigheid binnen de gemeente en haar twee wijken in stand houden of zelfs bevorderen”.

De Zomerlandkerk kon na de hersteloperatie op Eerste Kerstdag 1985 weer in gebruik genomen kon worden. Er volgden inderdaad nog ongeveer vijf jaar dat gebruik gemaakt kon worden van de Zomerlandkerk.

In 1990 kon de kerkenraad op de valreep nog een reünie met een tentoonstelling organiseren ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde, die immers met de Doleantie op 30 november 1887 in IJsselmonde een aanvang genomen had. In 1990 werd de kerk, zoals was voorzien, gesloten.

Samen op Weg…?

Inmiddels was contact gezocht met de Hervormde Gemeente IJsselmonde om de mogelijkheden van een eventuele fusie te bespreken. De Hervormde Gemeente van IJsselmonde gaf in oktober 2014 echter ‘aan alle acties die een mogelijke fusie met de Gereformeerde Kerk beoogden, te staken’. Per februari 2015 deed de Hervormde Gemeente, op initiatief van de gemeenteleden, een verzoek om het fusieproces met de gereformeerden te heroverwegen. De heropening van het overleg leidde echter niet tot het gewenste resultaat, en per 1 juni 2016 was de fusie definitief van de baan. Het College van Kerkrentmeesters (CvK) stelde vervolgens voor de Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde een zogenaamd Plan B op.

Samenwerking met de Prot. Gem. te Bolnes.

Op grond daarvan leidde het jarenlange proces van evalueren er uiteindelijk toe – na een gemeentevergadering gehouden te hebben – dat de kerkenraad besloot samenwerking te zoeken met de Protestantse Gemeente te Bolnes, die kerkt in de (voormalig gereformeerde) kerk aan de Praetoriusstraat in Bolnes. Het is de bedoeling de samenwerking tussen beide gemeenten “te intensiveren en te concretiseren”, mede omdat het ledental van de Groene Tuinkerk al vele jaren lang een duikvlucht maakte (in april 2023 was het ledental nog 205, zo deelde de kerkenraad de redactie van GereformeerdeKerken.info mee). Desondanks wil de kerkenraad zoveel mogelijk doen om te trachten het voortbestaan van de gemeente mogelijk te maken, “omdat er velen binnen onze gemeente zijn die zich met enthousiasme inzetten voor kerkelijke activiteiten. Die inzet moet gekoesterd worden en daar waar mogelijk met nieuwe activiteiten worden voortgezet (denk aan het ouderenpastoraat)”.

Hoe dan ook, de ‘Groene Tuinkerk’ is nog steeds het kerkgebouw van de Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde.

De ledentallen van De Gereformeerde Kerk te Rotterdam-IJsselmonde.

Bronnen onder meer:

Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden,  1992

A.T. de Haan en C. Luijendijk (eindredactie W.A. Jelsma), “Tusschen den steenen paal en den donkeren hoek”. Flitsen uit de geschiedenis van 100 jaar gereformeerd kerkelijk leven in IJsselmonde. Rotterdam, 1988

De Heraut voor de Gereformeerde Kerken in Nederland. Amsterdam, div. jrg.

Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

© 2023. GereformeerdeKerken.info