( < Naar deel 2 ) – Wel, de kerkdiensten werden weer gewoon in de christelijke Prins Alexanderschool gehouden, net als lang geleden…
Drie ‘kortverband’-predikanten (1946 tot 1952).
De eerste drie opvolgers van ds. Wielenga waren slechts zeer kort aan de kerk van Capelle aan den IJssel verbonden. Op 24 februari 1946 deed ds. A. Elshout (1906-1983) uit Doesburg intrede; hij bleef tot 11 juli 1948 aan de kerk verbonden, toen hij afscheid nam en naar de kerk van Koudekerke op Walcheren vertrok. Ds. J. Verlare (1917-1964) van de vrijgemaakte kerk te Capelle aan den IJssel keerde naar de Gereformeerde Kerken terug en was van maart tot en met juni 1950 in Capelles Gereformeerde Kerk werkzaam, maar vertrok – begrijpelijk – al snel naar de kerk van ‘s-Gravenzande. Kandidaat G. Bouma (1922-2017) deed op 18 februari 1951 intrede in Capelle, maar emigreerde in september 1952 naar Canada (hij nam op 14 september afscheid), waar hij predikant werd bij de toenmalige Essex Christian Reformed Church, Ontario. Hij was de eerste Nederlandse predikant bij Canadese Christian Reformed Church. Ds. Bouma overleed in 2017.
De kerk in de Freesiastraat (1953): Immanuelkerk.
Het kerkgebouw aan de Bermweg was ondertussen dus overgegaan naar de vrijgemaakte kerk. De meerderheid van de kerkenraad en van de gemeente hadden zich vrijgemaakt en maakten aanspraak op dat kerkgebouw (telde de Gereformeerde Kerk te Capelle in 1944 nog 560 leden – in 1945 verscheen geen kerkelijk Jaarboek – in 1946 was het ledental nog slechts 135). Men berustte uiteraard niet in het gemis van een kerkgebouw, temeer daar het ledental langzaam maar zeker groeide en een grotere kerkruimte noodzakelijk werd. De bouwplannen werden ontworpen door architecten Kuiler en Drewes te Groningen, bekend van de bouw van andere, soms indrukwekkende, gereformeerde kerkgebouwen.
In 1952 werd aan de Freesiastraat met de kerkbouw begonnen, de eerste eigen kerk na de Vrijmaking! Het bedehuis had geen toren, maar was wel voorzien van een flinke dakruiter (deze betrekkelijk kleine kerk werd vanaf 1968 Immanuelkerk genoemd). Opvallend waren de gevelvensters met Bijbelse voorstellingen. Het orgel werd in 1953 gebouwd door de fa. L. Verschueren uit Heythuisen en telde twee klavieren met pedaal. Op 17 december 1953 werd de nieuwe kerk in gebruik genomen, toen ds. R. van Reenen (1928-1978) van 1952 tot 1956 aan de kerk van Capelle aan den IJssel verbonden was. Ds. Joh. Pasveer (1931-2021) volgde hem van 1957 tot 1962 op.
Ds. G. de Vries (van 1962 tot 1966).
Op 2 september 1962 deed ds. G. de Vries (1926-2011) uit Wilnis intrede. De Gereformeerde Kerk van Capelle aan den IJssel groeide ondertussen behoorlijk door, wat de kerkenraad noopte tot het zoeken van extra ruimte voor de zondagse kerkdiensten. Die werd gevonden door gebruik te maken van Feenstra Beton aan de Ketensedijk, waar op zondag 7 oktober 1962 voor het eerst gekerkt werd. Maar ook daar bleek de ruimte na korte tijd onvoldoende om de vele kerkgangers op te vangen.
De kerkenraad van de Hervormde Gemeente ging akkoord met het verzoek om medegebruik van de Dorpskerk aan de Kerklaan. De eerste gereformeerde dienst werd daar op 22 november 1964 gehouden. De kerkenraad benoemde in die tijd een bouwcommissie, die opdracht kreeg plannen voor een nieuwe kerk te maken. De gemaakte voorstellen werden zowel door de kerkenraad als door de gemeentevergadering akkoord bevonden, zodat in het voorjaar van 1965 definitief tot nieuwbouw besloten werd.
Op de hoek van de Rivierweg met de Reigerlaan werd een stuk grond gekocht ter grootte van 1491 m² voor de bouw van de kerk en een pastorie. Er was in de gemeenteraad overigens enige kritiek op de keuze van de locatie, omdat voor de kerkbouw een stukje natuur moest wijken. De wethouder pareerde die kritiek door op te merken dat de kerk ‘de meest verheven vorm van recreatie was die de mens zich kan indenken’ en bovendien was kerkbouw volgens hem een zaak van algemeen belang. De gemeenteraad ging toen akkoord met de plannen. De bouwvergunning werd op 22 november 1966 verleend.
Ds. P. van Oosterhoudt (van 1967 tot 1974).
Inmiddels had ds. De Vries op 25 september 1966 afscheid genomen wegens zijn vertrek naar de kerk van Haarlem-Zuid. De kerkenraad had intussen besloten de tweede predikantsplaats in te stellen. Deze werd op 15 januari 1967 vervuld door ds. P. van Oosterhoudt (*1930) uit Beekbergen, die op die dag intrede deed in Capelle aan den IJssel. Tijdens zijn predikantschap kwam de tweede gereformeerde kerk gereed.
De Hoeksteen (1968).
Op 15 maart 1967 werd begonnen met het bouwrijp maken van de grond. Op zaterdag 8 april 1967 werd de eerste paal onder grote belangstelling door ds. Van Oosterhoudt de grond in geslagen. En op 3 juni dat jaar legde een van de oudste gemeenteleden, ‘meester’ Jac. Boomsma, de eerste steen, zijnde een basaltklinker met daarop de tekening van een vis (‘Ichthus’). De kerk naderde met rasse schreden haar voltooiing zodat een naam bedacht moest worden. Uit twaalf inzendingen werd gekozen voor ‘De Hoeksteen’.
Wat de bouwkosten betreft: deze bedroegen fl. 830.000, waarvan fl. 160.000 door het Rijk als subsidie werd bijgedragen; fl. 150.000 werd geschonken door de befaamde gereformeerde Stichting Steun Kerkbouw en fl. 155.000 uit het Bouwfonds van de Gereformeerde Kerk van Capelle aan den IJssel. Er moest dus nog zo’n fl. 360.000 worden ingezameld. Die werden geleend bij leden van de kerk en bij de bank. De burgerlijke gemeente Capelle aan den IJssel droeg ook een belangrijke gift bij: de luidklok in de ‘bescheiden klokkenstoel’ boven de hoofdingang.
De Hoeksteen werd – hoewel de kerk nog niet helemaal gereed was – op 2 mei 1968 overgedragen aan de kerkenraad tijdens een bijeenkomst die werd begonnen met het zingen van psalm 100 en het Klein Gloria. Bouwcommissievoorzitter ir. P.M. van Tholen beschreef de bouwgeschiedenis van de kerk, waarna het bedehuis aan de kerkenraad, in de persoon van ds. Van Oosterhoudt (die uiteraard ook de leiding van de bijeenkomst had), werd overgedragen. Burgemeester J. van Dijk droeg vervolgens de luidklok namens de burgerlijke gemeente over aan de kerkenraad.
Daarmee was het nog niet klaar, want namens ‘de vrouwen van de wijken Schenkel en Middelwetering’ werd een twintigdelig avondmaalservies aangeboden, terwijl door de vertegenwoordiger van het Verjaardagsfonds fl. 5.000 overhandigd werd voor de aanschaf van het (tijdelijke) elektronisch orgel.
De eerste kerkdienst.
Aansluitend op de overdrachtsbijeenkomst werd de eerste kerkdienst gehouden. Een ouderling bracht de kanselbijbel binnen, waarbij de woorden van psalm 119 vers 105 werden gezegd (‘Uw Woord is een lamp voor mijn voet en een licht op mijn pad’), en kinderen droegen het doopvont de kerkzaal in, waarbij gelezen werd Matth. 19 de verzen 14 en Matth. 28 vers 19. Vervolgens werd het avondmaalstel binnengebracht, waarbij 1 Corinthiërs 10 vers 16 werd gelezen. Tenslotte legde een gemeentelid een kanselkleed (antependium) over de avondmaalstafel, waarbij Openbaring 7 de verzen 13 en 14 gelezen werden. Zo kon de door architect H.W.M. Hupkes ontworpen kerk aan haar kerkelijk leven beginnen met op de eerste verdieping de fraaie kerkzaal met een bijzondere inrichting en met een vloer van gewassen grind en een fraai houten plafond.
‘De vlam’.
Bijna een maand na de eerste dienst werd op woensdag 29 mei 1968 de finishing touch de dakbekroning op de kerk aangebracht. Het was ‘de Vlam van de Heilige Geest’, ook ontworpen door architect Hupkes. Het zeven meter hoge en ruim drie ton wegende gevaarte werd onder veel bekijks door een trekker met oplegger naar de kerk vervoerd.
Het orgel.
In 1973 werd ook de al langer bestaande wens om een echt kerkorgel te krijgen verwerkelijkt. De orgelbouwersfirma Valckx en Van Kouteren had het instrument oorspronkelijk gebouwd voor een rooms-katholieke kerk in Rotterdam-Zuid, maar het orgel werd overgenomen door de Gereformeerde Kerk van Capelle aan den IJssel. De fa. Scheuerman en Zoon plaatste het orgel in De Hoeksteen en breidde het daar bovendien uit met drie extra stemmen. Op zaterdag 9 maart 1974 werd het orgel officieel overgedragen aan de kerkenraad, zodat het op 10 maart voor het eerst kon worden gebruikt tijdens de eredienst. In 1979 kwamen er nog drie stemmen bij dankzij de offervaardigheid van de gemeenteleden.
De Hoeksteen werd trouwens op 24 november 2009 aangewezen als gemeentelijk monument.
De predikanten vanaf 1974.
Nadat ds. Van Oosterhoudt op 1 september 1974 afscheid genomen had wegens vertrek naar de kerk van Hilversum, nam de kerkenraad het beroepingswerk weer ter hand. Ds. P. Wulffraat (1920-2009) werd zijn opvolger; voordien was hij vrijgemaakt predikant te Amsterdam-Centrum. Na hem werden achtereenvolgens meerdere andere predikanten beroepen. Daarbij kan worden opgemerkt dat in 1983 de derde predikantsplaats werd ingesteld. Deze werd vervuld door ds. K.J. Buist (*1953), die op 13 maart 1983 intrede deed. De kerk bleef doorgroeien, zodat in 1999 besloten moest worden de vierde predikantsplaats in te stellen. Deze werd op 19 september 1999 vervuld door ds. R.E. Stiemer (*1965), toen deze intrede deed.
Langzamerhand begon het ledental echter af te nemen; ook in Capelle deden randkerkelijkheid, kerkverlating en vergrijzing intrede. Voor de lijst van predikanten verwijzen we naar de predikantenlijst van Capelle aan den IJssel.
De SOW-kerk De Gaarde (1982).
Op 20 juni 1982 werd De Gaarde aan De Vallei 2 in gebruik genomen, een moderne kerk zonder toren, gezamenlijk gebouwd in opdracht van de kerkenraden van de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Gemeente. Het was bedoeld als een multifunctioneel kerkgebouw, dat qua bouwstijl goed paste bij de aanpalende Bergen- en Dalenbuurt. In 2016 werd de naam veranderd in De Oosterkerk, en zo is de naam nog steeds.
De Morgenster (1990).
Het ledental van de Gereformeerde Kerk te Capelle aan den IJssel kende lang een oplopende lijn, maar zoals gezegd trad een aarzeling in. Toch kon in 1990 nog een nieuwe kleurrijke kerk in gebruik genomen worden, op 21 april, die De Morgenster genoemd werd en gelokaliseerd was aan de Spoorlaan 2 in de wijk Schollevaar. Het is een betrekkelijk onopvallende, moderne kerk zonder toren. Het gebouw kent zoals opgemerkt veel kleur en bestaat zoals meestal uit twee delen: een kerkzaal en ruimten waar allerlei activiteiten kunnen plaatsvinden. In De Morgenster werden enige tijd ook diensten gehouden van de Rooms-Katholieke parochie.
Hoe de kerk er kwam…
De kerkenraad van de Gereformeerde Kerk te Capelle aan den IJssel koos er bewust voor om in elke wijk een eigen plaats van samenkomst te hebben. Dus moest dat eigenlijk ook in de wijk Schollevaar, in het noorden van Capelle. Toen de wijk Schollevaar gebouwd werd, vanaf 1978, beraadde de gereformeerde kerkenraad zich over de vraag hoe dat kerkelijk ingevuld kon worden. Vanaf het begin waren in de wijk veel contacten tussen hervormden en gereformeerden. De eerste hobbel was dat de hervormden (vanuit de wijk Schenkel) met (kerk-) gebouw en voorganger een eigen weg gingen. Dat werd als teleurstellend ervaren. Daarom werd voor de wijk Schollevaar eerst gekozen voor de Immanuelkerk in de wijk Schenkel (later heette deze kerk zoals al opgemerkt De Oosterkerk).
Een twee hobbel was het park Schollebos, dat de woonwijk Schollevaar scheidt van de andere Capelse wijken. Daarom werd besloten te beginnen in het buurtcentrum, naast de hervormden. Men kon elkaar horen, maar elkaar niet verstaan.
Hoe dan ook, kerkbouw in de wijk Schollevaar was eigenlijk financieel nauwelijks haalbaar. Er was bovendien bijna geen bouwperceel meer te krijgen. Toch kwam er een kerk, weliswaar een eenvoudig gebouw dat goed verkocht kon worden als het allemaal niet zou lukken. Toch werd het een aangenaam kerkgebouw, “door onder meer het kunstwerk van Anne Marie van der Wilt, het liturgisch centrum van Bram van Meggelen, de kroonkaarsenluchters van Jan de Vries en de aanschaf van een heus pijporgel. Maar niet minder door alle erediensten en de vele andere kerkelijke activiteiten. En vooral door de enthousiaste en warme gemeente, die lief en leed met elkaar deelde. Het gaat immers niet om het gebouw, hoe belangrijk ook, maar om de levende stenen“, zoals ds. Van Andel later schreef.
De Immanuelkerk afgestoten (2001).
Het aantal ‘levende stenen’ van de Gereformeerde Kerk te Capelle aan den IJssel liep intussen terug. De kerkenraad moest daarom besluiten om de door de architecten Kuiler en Drewes te Groningen ontworpen en in 1952 in gebruik genomen Immanuelkerk aan de Freesiastraat 2 te sluiten. Na een verbouwing werd het voormalige bedehuis in gebruik genomen als uitvaartcentrum.
Protestantse Gemeente Capelle aan den IJssel (2015).
De samenwerking tussen de plaatselijke Gereformeerde Kerk en en de Hervormde Gemeente was intussen zover gevorderd dat de beide kerkenraden besloten samen te gaan. Op 1 februari 2015 werd de kerkelijke fusie een feit; de Gereformeerde Kerk telde op dat moment iets meer 1.000 leden; de hervormde gemeente bijna 4.000.
De Morgenster en De Gaarde samen verder als De Oosterkerk (2016).
“Twee wijkgemeentes bundelen de krachten!” Met ingang van Pinksteren 2016 gingen twee wijkgemeenten van de Protestantse gemeente te Capelle aan den IJssel samen: de wijkgemeente De Gaarde (uit 1982) in de wijk Oostgaarde (de kerk werd door gereformeerden en hervormden samen gebouwd), en de gereformeerde wijkgemeente rond De Morgenster in de wijk Schollevaar. Samen vormden ze een nieuwe wijkgemeente met als kerkelijk centrum “De Oosterkerk” aan De Vallei 2, de nieuwe naam voor De Gaarde. Aan het samengaan ging een traject vooraf waarin de beide wijkgemeenten steeds meer gingen samenwerken. Gedurende dit traject is steeds duidelijker geworden ‘dat beide wijkgemeentes elkaar versterken’ en dat samen opgaan in één nieuwe gemeente voor de hand lag. Met andere woorden: in november 2016 werd De Morgenster verkocht. Op 8 mei 2016 werd daar de laatste dienst gehouden.
De Hoeksteen is dus nog steeds een van de kerkgebouwen van de Protestantse Gemeente te Capelle aan den IJssel.
De ledentallen van De Gereformeerde Kerk te Capelle aan den IJssel.
Bronnen onder meer:
De Bazuin, Stemmen uit de Christelijke (Afgescheidene) Gereformeerde Kerk in Nederland. Kampen, div. Jrg.
Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1992
D. Hoekstra en P. Weyling, De Hoeksteen. 50 jaar in Capelle aan den IJssel. Herinneringen. Capelle aan den IJssel, 2018
Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.
A. de Kievit, Uit het duister. 100 jaar kerkgeschiedenis Capelle aan den IJssel. Capelle aan den IJssel, 1988
A. Kuyper (red.), De Heraut voor de Gereformeerde Kerken in Nederland. Amsterdam, div. jrg.
Kerkenraad Geref. Kerk Capelle aan den IJssel, De Raad van de Gereformeerde Kerk te Capelle aan den IJssel, deelt u hierbij mee, dat op zijn vergaderingen van 11 en 26 april 1944 (…). Capelle aan den IJssel, 26 april 1944
M. Zwijnenburg en A. Koster (eindred.), Wijkgemeente ‘De Morgenster’, 1990-2016. Capelle aan den IJssel, 2016
© 2023. GereformeerdeKerken.info.