Ds. J.J. van Wageningen (van 1941 tot 1945).

( < Naar deel 2 ) – Gedurende de oorlogsjaren was ds. J.J. van Wageningen (1914-?) uit Heemse predikant van de kerk te Enter; op 25 mei 1941 deed hij intrede.

De Tweede Wereldoorlog.

Al enige tijd eerder, in december 1940, was bij de kerkenraad een schrijven binnengekomen van de bezetters, waarin werd meegedeeld dat op bevel van de Rijkscommissaris, Seyss-Inquart, opgave moest worden gedaan van de opbrengst en het doel van de in de kerk gehouden collectes. De kerkenraad voldeed niet aan het verlangen maar nam het bericht ‘voor kennisgeving’ aan. De bezetters verplichtten enige tijd later dat de kerkramen zouden worden verduisterd om bij avonddiensten in de wintertijd geen herkenningspunt te zijn voor de overvliegende geallieerde piloten. De kerkenraad voldeed ook daar niet aan, maar vervroegde de diensten naar de middag. En alsof het nog niet genoeg was stuurde de burgemeester van de gemeente Wierden een schrijven aan de kerkenraad waarin werd meegedeeld dat de bezetters de luidklok van de kerk binnenkort zouden ophalen om te worden omgesmolten ten behoeve van de oorlogsindustrie, al stond dat laatste er niet in zoveel woorden bij. Ook dit schrijven werd voor kennisgeving aangenomen.

Er kwamen kinderen uit het hongerende Westen van ons land naar de streken waar de voedselschaarste niet zo ingrijpend was als in de grote steden. De diaconie zorgde voor plaatsing van de kinderen in gereformeerde gezinnen. Ook andere evacués en onderduikers kregen onderdak. Tijdens de huisbezoeken en op de catechisaties werd gewaarschuwd tegen deelname aan de door de Duitsers opgezette Arbeidseinsatz, en tegen het plegen van woekerhandel en laster (sommigen vonden het verleidelijk schaarse zaken, vooral voedsel, tegen hoge prijzen te verkopen). Lasteren, door mensen bijvoorbeeld verdacht te maken door te zeggen dat ze lid waren van de NSB, was natuurlijk ook uit den boze.

Regelmatig werden in de kerk bidstonden gehouden om te bidden voor de nood van het land. Ook praktische hulp ‘naar buiten’ werd verleend: zo werden bijvoorbeeld roggebroden naar Almelo gebracht.

Ds. Van Wageningen werd in 1945 gevraagd vlootpredikant te worden, wat hij aannam. Op 15 december 1945 nam hij afscheid van de gemeente van Enter en de kerkenraad nam het beroepingswerk dus weer ter hand.

Ds. J. van Hoegee (van 1946 tot 1948).

Ongeveer anderhalf jaar deed zijn opvolger, ds. J. van Hoegee (1907-1950) uit het Groningse Westeremden voor het eerst dienst in de kerk van Enter. Wegens ziekte en om die reden verleend emeritaat vertrok hij al op 1 februari 1948, zonder nog in staat te zijn zelf afscheid te nemen. “Wanneer je vol verwachting en enthousiasme naar een nieuwe gemeente gaat, dan is het een grote teleurstelling wanneer je, na enkele maanden als predikant werkzaam te zijn geweest, lange jaren aan het ziekbed gekluisterd bent, zonder perspectief op genezing. In die periode hebben we ervaren dat het meeleven van de gemeente van Enter intens is geweest”, aldus de zoon van de predikant later. In 1950 overleed ds. Van Hoegee.

Ds. W.S. Schenk (van 1948 tot 1971).

Bijna drieëntwintig jaar lang stond ds. W.S. Schenk (1909-1984) uit het Groningse Nieuwolda in Enter. Op 5 september 1948 deed hij intrede. Het viel de predikant op dat in Enter nog geen gezangen gezongen werden, terwijl hij dat zelf elders al tien jaar lang gewend was. Ds. Schenk ging door het dorp in een ‘broen pak’ in plaats van in het zwart, “en daar kon de jeugd geen eerbied voor opbrengen. Men bracht de predikanten Brunemeijer en Parlevliet in herinnering die in het zwart gekleed waren”. ‘Man, je ziet er uit als een handelsreiziger’, werd hem eens toegevoegd toen hij op huisbezoek kwam. Ondertussen nam het avondmaalbezoek af (over de ‘avondmaalsmijding’ schreven we al eerder), omdat sommigen vonden dat ‘de predikant meer de arme zondaar moest preken’. Men tilde daar zwaar aan.

Ds. Schenk kreeg het dankzij tact en geduld toch voor elkaar enkele veranderingen door te voeren. De nieuwe Bijbelvertaling uit 1951, het ritmisch zingen (tot dan toe werden de psalmen op lange noten gezongen), het vrouwenkiesrecht (“hoewel dit toch min of meer op een fiasco uitliep”) en het zingen van gezangen. “De gemeentevergaderingen waren onze nachtmerries. Dan werden diverse klachten ingediend en werd de begroting besproken en het hete hangijzer was altijd het traktement van de dominee, en dat was altijd te hoog. Daar hebben we slapeloze nachten van gehad”. ‘Maar’, zei zijn echtgenote tegen hem, ‘Kijk dan maar naar Mozes, die had het met de murmurerende Israëlieten in de woestijn nog veel moeilijker’.

Maar de predikant had natuurlijk ook heel veel positieve ervaringen. Een ervan was de opening van het jeugdgebouw Ons Centrum achter de kerk, op 8 mei 1953. En in 1959 werd de nieuwe pastorie gebouwd.

Verder dacht hij vaak terug aan de goede gesprekken die hij had met ‘veel fijne mensen’ tijdens het huisbezoek, in tijden van ziekte, moeiten en ook in gelukkige omstandigheden. De predikant had veel op met de jeugd, zowel in het jeugdwerk als tijdens de catechisaties. Wat dat laatste betreft vond de predikant het fijn dat de jeugd na het doen van belijdenis ook deelnam aan het avondmaal, al hadden hun ouders er misschien moeite mee (gehad). Ds. Schenk nam op 1 juli 1971 afscheid wegens verkregen emeritaat.

* Enkele korte herinneringen…

Ds. B.J.W. Schelhaas (van 1972 tot 1976).

Ongeveer vier jaar lang stond zijn opvolger in Enter, in de persoon van kandidaat B.J.W. Schelhaas (*1943), die op 6 augustus 1972 intrede deed. “De gemeente was aan de grote kant voor een kandidaat die het allemaal nog moest leren”, schreef de predikant later. Maar bij zijn afscheid constateerde de hij, dat hij in die vier jaar “nog nooit zoveel had gelachen als juist in Enter”. Het was trouwens niet voor iedereen lachen toen in 1974 in Enter het nieuwe Liedboek voor de Kerken werd ingevoerd, “het rode boekje  dat zovelen niet eens in huis wilden hebben, laat staan in de kerk”.

Verder werd de nieuwbouw van het in 1953 geopende Ons Centrum, het vergadercentrum bij de kerk, in gebruik genomen; het werd geopend ‘door het jongste en het oudste lid’ van de kerk. Op 5 september 1976 nam de predikant afscheid en vertrok naar de kerk van Culemborg.

Ds. E. Overeem (van 1977 tot 1984).

Het ter hand genomen beroepingswerk had uiteindelijk tot resultaat dat ds. E. Overeem (*1949) uit Luttelgeest beroepen werd. Hij nam het beroep aan en deed op 18 september 1977 intrede.

De predikant schreef later dat een van de eerste dingen die hij probeerde af te schaffen ‘het Enters kwartiertje’ was: hij wilde op tijd beginnen en op tijd weer ophouden. Dat viel niet mee. Een van die herinneringen van de predikant (zo schreef hij later) speelde zich af tijdens het voor het eerst zingen van de  geloofsbelijdenis: “Iemand holde kwaad de kerk uit en sloeg de deur met een klap achter zich dicht. De volgende dag hebben ze op zijn werk voor gymschoenen gecollecteerd; dan kon hij de volgende keer met minder lawaai vertrekken”.

Ds. Overeem nam op 5 augustus 1984 afscheid in verband met het door hem aangenomen beroep van de Gereformeerde Kerk in het Groningse Haren.

• De afgelopen jaren in vogelvlucht.

Vanaf 1986 waren de volgende predikanten verbonden aan de Gereformeerde Kerk te Enter: ds. D.C. Hellinga (*1951) uit het Friese Broeksterwoude van 1986 tot 1993, hij vertrok naar de kerk van Urk; ds. A.A. van der Spek (*1960) uit Krabbendijke van 1995 tot 2008, hij vertrok naar de kerk van Holten; kandidaat A.P. Berendsen (*1982) uit Dronten van 2009 tot 2016, hij nam het beroep van de kerk van Nieuw-Vennep aan; ds. F. den Oudsten (*1983) uit (hervormd) Bruinisse van 2017 tot 2021; hij vertrok naar de Protestantse Gemeente te Maasdijk.

De laatste jaren zijn enkele veranderingen waar te nemen: het Avondmaalsritueel werd veranderd, de aanvangstijden van de kerkdiensten werden verschoven, er werden diensten gehouden met de Hervormde Gemeente van Enter op Tweede Paasdag, Tweede Pinksterdag enz. De “vrouw in het ambt” was een vanzelfsprekendheid geworden, er kwam een Kinderliedboek, het proces Samen-op-Weg kwam vaker op de agenda van de kerkenraadsvergaderingen, de kindernevendienst bloeide en op bid- en dankdagen werden er gezamenlijke kerkdiensten gehouden met de scholen.

Gereformeerde Kerk ‘Pinksterkerk’ (2018).

Op 17 mei 2018 besloot de kerkenraad dat het kerkgebouw aan de Rijssenseweg in het vervolg niet meer als ‘gereformeerde kerk’, maar als ‘Pinkster Kerk’ door het leven zou gaan. “Hiermee gaat absoluut een wissel om”, zo meende de kerkenraad. “Niet langer de kleine kerkgeschiedenis, maar de Bijbel is leidend bij het uitkiezen van de vlag die de lading dekt. Als kerk die oorspronkelijk voortkomt uit de Pinksterbeweging is het eigenlijk ook vrij logisch”.

De bordjes bij de kerk waren al voor Pinksteren vervangen, niet meer ‘Gereformeerde Kerk’, maar ‘Pinkster Kerk’, zodat op Eerste Pinksterdag, zondag 20 mei 2018, ‘de naamsverandering gevierd kan worden’. De kerkenraad zei er alle vertrouwen in te hebben dat, behalve de verandering van de bordjes bij de kerk, ‘ook de kerkgangers wel zullen veranderen’. Want ‘dit alles valt mooi samen met het Pinksterfeest, als in de kerk de uitstorting van de Heilige Geest gevierd wordt, een feest waarbij we vieren dat iedereen telkens weer vervuld wordt met de Pinkstergeest’.

De Gereformeerde Kerk te Enter heeft zich daarmee overigens – zoals hier en daar gedacht werd – niet aangesloten bij de ‘Pinksterbeweging’, maar bleef als Gereformeerde Kerk gewoon onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland, zoals ook de kerkelijke website (“Gereformeerde Kerk Enter”) ook vandaag de dag nog duidelijk genoeg aangeeft.

‘Ons Centrum’ vernieuwd (2022).

In 2022 vond een in het kerkelijk leven in Enter belangrijke gebeurtenis plaats: Ons Centrum, gelegen aan de Populierenlaan achter de kerk, werd ingrijpend vernieuwd. Het gebouw werd en wordt nog steeds door eigen gemeenteleden en door andere groepen intensief gebruikt, en was na jaren toe aan een flinke opknapbeurt. Veel vrijwilligers spanden zich dan ook in om van Ons Centrum een fris ogend, modern en multifunctioneel ontmoetingscentrum te maken. Het gebouw was daarmee ‘klaar voor de toekomst’ en kon weer volop gebruikt worden voor allerlei bijeenkomsten.

De opening van het verbouwde ‘Ons Centrum’ vond plaats op zaterdagmiddag 16 juli 2022 en velen kwamen het nieuwe centrum bekijken.

De zalen van het kerkgebouw worden natuurlijk geregeld gebruikt voor kerkelijke activiteiten, zoals voor kerkenraadsvergaderingen, clubs en kindernevendienst, maar ze zijn ook beschikbaar voor verhuur voor bijvoorbeeld vergaderingen, recepties, workshops en verjaardagen. ‘Ons Centrum’ heeft de beschikking over een grote zaal met een groot podium en biedt plaats aan honderdtien personen. Indien gewenst kan de zaal voor minder grote bijeenkomsten in tweeën gedeeld worden. Bovendien zijn er nog twee kleinere zalen in het complex. Een ruime kelder voor ongeveer dertig personen leent zich uitstekend voor creatief werk, en er zijn bovendien een beamer en een mooie bar aanwezig.

De kerk aan de Rijssenseweg te Enter is nog steeds als Gereformeerde Kerk in gebruik.

Ledentallen van De Gereformeerde Kerk te Enter.

Bronnen onder meer:

De Bazuin, Stemmen uit de Christelijke (Afgescheidene) Gereformeerde Kerk in Nederland. Kampen, div. jrg.

Div. schrijvers, Terugblik 1840-1990. Momenten uit het verleden. Gereformeerde Kerk Enter. Enter, 1990

Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1992

Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

G.J. Kraa, Omringd door tegenspoed. Landverhuizers uit Enter, 1847. In: De Hoeksteen, Tijdschrift voor Vaderlandse Kerkgeschiedenis. Berkel en Rodenrijs, 1982

J. Wesseling, De Afscheiding van 1834 in Overijssel. Deel 2, De classes Holten/Ommen. Barneveld, 1986

© 2023. GereformeerdeKerken.info